Kong Christiern I skriver til Calixtus III, klager over, at hans Sendebud uden Nytte blev opholdt et helt Aar i Rom, at Pave Nicolaus V har besat Erkestolen i Nidaros med en i Sproget ukyndig og af Alderen svækket Udlænding, Henrik Kalteisen, og at Pave Calixtus ikke har villet modtage dennes Resignation, heraf er der opstaaet megen Urolighed og Biskop Thorlav i Bergen er dræbt.

Afskrift i Manuscripta Bartholiniana tom. B.' S. 177-180, i Kjøbenhavns Universitetsbibliothek. Trykt i Scriptores rerum Danicarum ed. Langebek VIII,

1

Sanctissimo et beatissimo in Christo patri domino Calisto divina providentia sancte Romane et universalis Ecclesie summo pontifici, Cristiernus dei gratia etc. reverentiam et devotionem filialem. Nisi me, Pater sanctissime, christiana et religiosa commonefaceret pietas, inane et otiosum iudicarem ea, qve lugubri nuper relatu didici, vestro apostolatui reserare. Inflicto enim vulnere, et per medicantis iniuriam scaturiente putrida carne, qvid postremo exspectari oporteat, nisi qvod virulentis carnatibus. plaga exestuans luridam superinducere exspectemus . . . .1 et sordidam. Vacante siqvidem Nydrosiensi ecclesia regni mei Norvegie insigni metropoli, et postea unanimi ecclesie ipsius voto et regni magnatorum approbatione totius, suffraganeorum episcoporum tunc presentium, successor fuerat postulatus, qvem licet S. V. decessor (utinam utiliter) transferre postposuit, conveniebat tamen iustitie et eqvitati circumstantiis permultis urgentibus; ad pontificale quenqvam munus non exspectatis perprius regalibus. desideriis promoveri, qvi non solum publicarum rerum nexibus implicari, sed et ecclesiarum profectibus, et ut cum omni supportatione filiali dicatur, non affectatis perprius regalibus votis, et ecclesie ac regni conditionibus diligentius inqvisitis, consultum non fuit, nec utile homini morum patrie et regionis ac lingve ignaro, senio pregravato et artubus destituto, nulla congruentis loci et temporis expectacione discussa, ipsam ecclesiam commendasse, qvi regni ex consuetudine sibi incogniti dirigeret gubernacula, et status regni et corone supremus foret, ante supremus inspector qvam cognitus. Cum dictum regnum pro ipsius vastissima latitudine, regiones diversas et diversorum ydyomatum na

Diplomatarium Norvegicum. XVII.

63

tiones contineat, in qvibus varii et diversi sunt hominum mores, presertim in illis aqvilonaribus angulis ubi Nydrosiensis situatur ecclesia, in qvibus teneram adhuc Christianismi infantiam blandiri et mulcere affectu expediat, et rigori persepe detrahere, act novellam fidei sobolem provida et sagaci discretione allicere; qvod qvidem subditis ac ovibus suis innuere muta lingva pastor qvem non intelligunt, minime valet. Propterea de tali in ipsis primordiis provisione certificatus, formidabilia que iam emerserunt discrimina et in foribus extant, supercrescere metuens, crebris apicibus et per episcopum Wybergensem et alios regios oratores propterea destinatos, decessori V. S. humiliter supplicavi, quatenus a prosecutione dicte provisionis dignaretur desistere, qvam privilegiis consvetudinibus indultis et statutis iure iurando firmatis et apostolice sedis ac sacrorum conciliorum approbatione et sanctionibus roboratis obstantibus in ipsum fratrem Henricum, et pro immunitate regii status qvi ex illo iri in dicto regno poterat profligatum, nullatenus consentire. Sed qvo fato id gestum fuerit, suggestionibus aliqvorum non veris predecessore ut creditur S. V. prevento, ea qve iuste mea devotio flagitabat, duram et non speratam patiebantur repulsam; citra id qvod ultimi oratores mei ab ipso decessore et V. S. per annum ferme in urbe postulantes retenti, ad me tandem vacui et absqve responsis remittebantur optatis, qvod erga regiam maiestatem gestum multum presumerant decenter. Qvo propterea Norici irritati in partes divisi, turbidos et ferales inter se inierunt conflictus, in qvo certamine plures et insignes occubuerunt barones et milites, inter qvos recolende memorie Torlavus Bergensis episcopus in ipso concertantium fremitu violenta manu interiit. O ambitionis detestabile crimen! pro ovibus suis redimendis moritur Christus: pro tumide superbie insatiabili fastu, pro mundane glorie pompa ovile Christi subripitur! qvam sancta canonum sanctio, qve decernit pastores dari non debere invitis! Ecce, pater sanctissime, est iste de fratris Henrici provisione fructus optatus? estne promissa in litteris V. S. utilitas, pro pace discordia, pro qvietis applausibus ignis et gladius? Absit qvod propterea rex sacro crismate unctus periurii notam incurisse fametur, qvod S. V. minime creditur exoptare. Sed sicut fidenter speratur, dignetur S. V. ecclesie predicte et regni pressuris pietatis oculis inspicere, et formidabilibus animarum imminentibus obviare periculis. Ex

qvibus gravius, fidem catholicam qvam novissimis Theucrorum aggressibus succumbere liqvide pertimescimus, si resignatione ipsius fratris Henrici non admissa, ecclesie Nidrosiensi canonice electionis privilegium relinqvatur destitutum; cum sibi redeundi nulla sit spes nec possibilitas. De qvo S. V. illi, cuius vicem. in terris gerit, redditura in supremo examine rationem. Cogitet V. S. exqvisita et summa prudentia, rem tam importabilis oneris michi et ecclesie supradicte ex prenotatis incumbentem, qvam duxi filialiter exorandam, qvatenus ad obviandum discriminibus maioribus et pressuris ingentibus, qvibus prefata Nydrosiensis ecclesia per provisionem domino Hinrico Caldyssen factam irrecuperabiliter fatigatur, eius resignationem, qvam se facturum votis, iuramentis et sigillis ac scriptis devovit, admittere et sibi aliunde providere, coronamqve nostram et Ecclesiam Nydrosiensem ac ceteras Ecclesias Norvegie suis privilegiis et libertatibus frui de paterna benignitate dignemini. Valeat S. V. feliciter (et) longeve ad profectum Ecclesie sanctissimi Dei, cui me filialiter recommendo. Datum in castro meo Ordsenborch (5: Vordingborg?), meo sub Regali secreto.

1 Dette Bind hører til de Samlinger, som den i 1684 udnævnte kgl. danske Arkivar Thomas Bartholin (1659-1690) har besørget afskrevet. Det er et Papirhaandskr. i Folio. Afskrifterne af Christiern I's og Biskop Marcellus af Skaalholts Breve begynder Side 121 og gaar til og med S. 268. De er ifølge Overskriften S. 121: Excerpta ex Manuscripto chartaceo ex Museo Comitis Rantzovii, quo continentur Epistolæ scriptæ fere à Christiano I Rege vel ad Eundem Regem. Sed licet ex stylo apparuit seu scriptura, eiusdem Regis tempore eum codicem exaratum fuisse, tamen plurimis in locis valde vitiose scriptus quæ menda emendare non licuit. > Den Grev Rantzau, hvem Haandskriftet paa Bartholins Tid tilhørte, var Otto Greve Rantzau til Asdal (død 1719). Haandskriftet er muligens senere blevet ødelagt af Sønnen Christian Greve Rantzau (1681-1771), jfr. Dansk biografisk Lexikon» XIII S. 413. Kopibogen er sandsynligvis paabegyndt af Biskop Marcellus af Skaalholt, som i disse Aar var Christiern I's Kansler. Efter hans Død i 1462 er den blevet i Kancelliets Eie og fortsat der; jfr. Dansk hist. Tidsskrift 1 R. IV, S. 350 Anm. 1. Rum i Afskriften.

2

Aabent

Kong Christiern I skriver til Pave Calixtus III og klager over Besættelsen af Erkestolen i Nidaros.

Afskr. i Manuscripta Bartholiniana, tom. B, S. 200-201, i Kjøbenhavns Universitetsbibliothek, trykt i Script. rer. Dan. VIII, S. 409–410.

1042.

[Febr.] 1456.

Vordingborg.

Ad Papam in causa Nidrosiensis Ecclesie.

Sed

Sanctissimo etc. Christiernus etc. Qvanqvam pater sanctissime, multorum opinionibus suggeratur, qvod propterea, qvia tam freqventibus scriptis et nunciis regiis in causa Nidrosiensis ecclesie sanctitas vestra non detulit, immo per annum in urbe nuncii prefati retenti tandem vacui fuerunt ad nos reversi, sedi apostolice cure non esse, et ecclesiarum regni mei Norvegie clades ingentes et pressuras, qve infaustis hiis diebus superveniunt, dissimulare, et paterne oculis pietatis non inspicere suspicentur; ut videamur in hiis aqvilonaribus angulis constituti, qvia procul degimus, qvasi abortivi et in posterum reputari. Ideo, beatissime pater, nisi religiosa et christiana me commonefaceret pietas, et regia meminerit excellentia, ius non esse, qvenqvam de vicario Christo sentire indignum; inane et inutile animadverterem, persepius scripta et instantius repetita replicare presentibus. ut sanctitas vestra intelligat non frivolum aut ociosum, qvod tantis exhortabar instantiis, qvodqve in foribus adhereat, qvod per provisionem fratris Henrici Kaldisen verisimiliter formidabam, advenit, heu heu qvod verebar accidit, exitialis qvidem antiqvo inflicta vulneri plaga aculeo vehementi compungit: qvod si in viridi contigisse prospicitur, sera timeamus provenire, multoqve in regnum in homines in sacros status in fidem catholicam maiora discrimina formidemus. Patrem patrum lacrimosis interpellabam suspiriis, et nemo lamentantis advertebat singultus, ut tandem propter ambitiosam unius hominis cupidinem, subacta sit Nidrosiensis ecclesia iam septennio iugo miserabilis servitutis. In tremendo iudicio P. S. michi respondeant, qvi hominis illius vitam et scientiam commendant tam celebrem. Si sanctus, non cupit pastor dari invitis; et si in eo prefulgeret caritas, ad ambitionis voraginem cervicem non traheret, ymmo sublevaret per resignationem ecclesiam, que per eius est promotionem data in ruinam: qvia sanctum esse non sufficit, sed rei accomodate fructuosum et utilem, qvod in eo minime est probatum. Poterat qvidem V. S. predecessor, et eqvitati conveniebat circumstantiis permultis urgentibus, regio iuri patronatus deferre, postqvam postulationem decreverat non admittere, et reqvisita principis desideria exspectasse, ex rationibus in aliis qvamtotiens replicatis;

cum nullis michi svadeatur apicibus, qvod rex sacro crismate unctus faciat secus qvam rite devoverit, cum id fuerit magna providentia gestum, qvod in Noricanis ecclesiis non nisi per electionem canonicam debeat provideri: et ad id compulit regni, ecclesie et regionis conditio, qvatenus duntaxat gnarum lingue congruentis, rerum et temporum supportatione discussum, et maxima deliberationis gravitate recensitum viduate ecclesie prefecisse: isto singulariter perratento, qvod Nidrosiensem archiepiscopum publi carum rerum regni totius nexibus loco regio implicari oporteat, et contra cottidianos paganorum insultus congregare militarium et concertantium acies et dirigere, ac rege absente regni superinspicere curas. Judicet iam V. B. an virum qvem totus orbis commendat, an ipsum fratrem Hinricum ad eam existimetis aptum; et qvia de ecclesia habentur plurimi aptiores, propterea a tam remotis destinasse eundem necessitas nulla cogebat. Sicut mestissimi casus docuit eventus novus, qvod qvia ecclesia et regnum me in remotissimis occupato superinspectorem non habuit, ab ea radice seditione in civitate mea Bergensi exorta, colende memorie Torlavus Bergensis episcopus vita et religione preclarus, Olavus et Petrus Nicolai milites insignes multiqve nobiles et militares violenta morte preventi sunt, sacris edibus, ecclesiis et monasteriis igne iniecto in favillam redactis; qvo statui regio de proximo superimminere periculum timeatur, eo qvidem citius et certius si frater Hinricus ad illas regiones meaverit, aut qvodcunqve ibidem tenere putaverit interesse. Hec est finalis mea intentio, quatenus dignetur B. V. ecclesiam prefatam in sua libertate amodo longis fatigatam contrariis relinqvere; cum nemo existimet, qvod propterea totum regnum meum velim iri profligatum, et si graviora inde seqverentur, in rusticum statum discriminari. Non ego, sed qvi sunt huius incommodi patratores reddant rationem domino Jhesu Christo. Datum in castro nostro Ordinborg anno domino etc. LVI. sub secreto regali.

Erkebiskop Tuve i Lund og Biskop Olav i Roskilde meddeler Pave Calixtus III, hvad de og Kong Christiern I efter Modtagelsen af Pavens Brev har foretaget i Biskop Marcellus af Skaalholt's Sag, og sender Paven Sagens Dokumenter, forat han selv kan dømme.

Afskrift i Manuscripta Bartholiniana tom. B, S. 137 f., i Kjøbenhavns Universitetsbibliothek. Trykt i Scriptores rerum Danicarum VIII, S. 371 f.