sine procuratore; quicquid promittit cum procuratore, de iure tenetur solvere, si de hoc convinci poterit. Quicquid autem vir promittit sine muliere coram consulibus, mulier sine contradictione tenetur soluere.

Cum vir et mulier habent pueros, et ad matrimonium transtulerint illos: si vir migraverit, mulier subsistit cum viri facultatibus, quas nemini potest inpignorare, vendere vel dare sine heredum consensu, quin necessitatibus vite sue impendat. Si vult nubere vel intrare claustrum, parciatur cum pueris, sicud ius habet. Cum quispiam obit et confert pecuniam suam ecclesiis, aut amicis suis, hoc ipsum, quod confert, erogabitur de hereditate sua; quod superest, dividetur secundum legem civitatis. Nemini siquidem licet immobilia sua conferre ecclesiis, quin vendat pro argento et illud conferat illis. Nullus civis de lubeke de iure tenetur ire in expeditionem, set ad munitionem suam stabit et civitatem defensabit. Qui infregerit, quod civitas decreverit, consules iudicabunt. De eo, quod inde proueniet, aduocatus terciam partem, civitas duas accipiet. Si quis in X marcas offenderit et plaustratam vini, consules iudicabunt, et liberum habent arbitrium de hiis accipiendi et de omnibus, que decreta sunt, quantum volunt; de eo autem, quod acceperint, tercia pars aduocato, due partes civitati cedent. Vinum uero spectat ad civitatem principaliter.

Qui alium baculaverit, vel ad baculandum baculos aportaverit, si hoc bonis hominibus constiterit et probari poterit, pena composicionis X marcarum et plaustrate vinj erit; advocatus terciam partem, et civitas duas partes cum vino principaliter accipiet.

Vorsate uero probari non potest, quin uel baculi uel arma ibi visa fuerint. Si inter duos, uel in potu uel in vico, forsan rixa uel disceptatio subito oritur, et fustes et baculos comprehenderint ad alternam uel mutuam lesionem, non hoc uorsate reputabitur. Si quispiam redarguit super domum consulum sentenciam, si preualere non poterit, componet magistris consulum dimidiam libram, et si ad exteram civitatem appellauerit et in causa sua preualere non poterit, componet magistris consulum, et rediens litteras super negocio suo optentas extruserit, unicuique consulum Lx sol. componet, ad quorum terciam partem iudex, ad duas civitas respiciet. Set si quid consules de hoc acceptaverint, terciam partem iudici, civitati duas assignabunt: id ipsum autem, quod percipiunt, in usum conuertent civitatis. Quod si consules in sua sentencia prosperati non fuerint, nulla de iure incumbit eis composicio uel emendacio, eo quod sentenciam tulerint saluo suo iusiurando.

Item ius est, quod XXX IIII°r sol. facient et obtinebunt examinatam marcam argenti, et si monetarius necesse habuerit, adicientur ei IIII: denarii. Consulum

Bd. I.

6

autem interest, tocies examinare monetam, quocies volunt. Cum famuli monetarii nummos preparant, nummi non possunt culpa(ri), si uel nimium leves, vel graues sint, quin sint cuprei; set postquam monetario sunt exhibiti, culpari possunt, ubicunque sub eo fuerint reperti. Si quispiam argentum non dativum produxerit, et monetarius falsum illud pronunciaverit, et ille scilicet producens in venalitatibus suis illud se accepisse asseruerit, et hoc sola manu probauerit, ipse pocius, quam monetarius, proficiet, dummodo signum, quod vulgo dicitur muntmal, in manu repertum non fuerit. Si vero repertum fuerit, manuali sententie subjacebit. Si quis domum alterius conduxerit et intrauerit, et postea domus exuritur, conductor tenetur pacti; si non intrauit, non tenetur. Si quispiam alii furti notam uel rapine inpinxerit, et sub eo nichil deprehenderit, notatus se sola manu in reliquiis expurgabit, et expurgatus si vult in actorem reagere, eo quod falso notatus sit ab eo, actor Lx sol. componet, quorum tercia pars aduocato, tercia civitati, tercia actori cedet. Si vero aliquid sub eo deprehenderit, nullus ei warandiam prestare poterit, quin intret in locum suum. Si quis alium appellando furem uel latronem, falsarium uel periurum, uel mortificatorem increpaverit, et si hoc probare, quod ita non sit, nequiverit, Lx sol. componet, ad quorum terciam partem aduocatus, ad terciam civitas, ad terciam actor respiciet. Si quispiam de altero querimoniam de quacunque causa mouerit, et alter negauerit, et hoc iuramentum prestare coram iudice uoluerit, si corri(g)ens Reddere quam iurare maluerit, IIIIor sol. componet, si aduocatus supersedere uel dissimulare noluerit. Si quis alii, quod ipsum dampnificatus sit, imposuerit, necesse est, ipsum dampni taxacionem exprimere, pulsatus querimonie pulsantis per emendacionem satisfaciet, aut per solam manum se iuramento excipiet. Ubi furtum lignis ad cremandum sectis impingitur, et illi duo, inter quos talis causa uertitur, ambbo ad arboris truncum, de quo secta fuerunt ligna, traxerint, quicunque illorum duorum preualuerit, ligna retinebit, et alter Lx sol. componet. Quicquid homo coram iudice recognoscit, de hoc melius potest convinci, quam se possit expurgare. Si vir cum legitima alicuius deprehenditur, ius est, ut ipse ab ea per vicos civitatis trahatur sursum et deorsum. Si quis promptuarium alterius acceperit et in travenam cum eo porrexerit, si dominus navis uult prosequi, accipiens solus ei hure, set si vult conqueri, IIIIor sol. componet. Si quis habet falsum modium et deprehensus fuerit, componet civitati Lx sol., et fundus modii extruditur, et modius in foro suspendetur. Nullus uero modius culpari potest, quin comprehendatur in mensura. Apud moendinum VIII matta facient unum modium. Qui cum falsa uini mensura

2) Hier beginnt mit einer neuen Seite eine etwas blassere, vielleicht auch neuere Schrift.

deprehensus fuerit, Lx sol. componet. Et si iustam vini mensuram habuerit, et eam plenam non portaverit, dimidiam libram componet. Qui falsam habet ceruisie mensuram, dimidiam libram componet. Qui habet falsos stateres et deprehenditur, componet Lx sol. Si quis falsum habet pundere, si comprehenditur, Lx sol. componet. Si vir produxerit testem suum ad reliquias coram iudice, et testis fuerit refutatus, quia homo notatus est, licet ei producere alios, quorum tamen mentionem fecerat, id est nominatim expresserat; et si produxerit ad reliquias inculpatos homines, et illi reprobati fuerint, convictus est culpe. Si quispiam facultates aliquas occupare debuerit et preconis copiam pollere non poterit, si sibi duos bonos uiros adhibeat, idem est, ac si preconem habeat; et si quisquis rem aliquam occupare uoluerit, ibit ad domum et ad curiam, ubi res habetur et occupabit, et sic occupacio stabit. Ubi promissio aliqua coram consulibus, uel coram illis, qui consules fuerunt, uel coram illis, qui ad parrochias deputati sunt, facta fuerit, eadem promissio rata stabit. Et illi consules, coram quibus promissio facta fuit, ad alios consules super domum consilii ascenderint, asserentes illam promissionem veram et taliter esse factam, tam per illos, qui tunc temporis hoc audiunt, quam per alios, qui prius audierant, promissio rata manebit nulla intercipiente innocentia.

Nach einer im lübeckischen Archive befindlichen Handschrift. Ueber die Beschaffenheit derselben und das Alter des in ihr enthaltenen Textes vergl. Gütschow, im Staatsbürgerlichen Magazin Bd. 4. Th. 1. S. 68 ff. und Hach, Altes lübeckisches Recht, Einleitung S. 26 ff. 35 ff. Da die von dem Mecklenburgischen Fürsten Burewin und seinen Söhnen den Lübeckern ertheilten Privilegien in die Jahre 1220 bis 1226 fallen, so dürfte die Zollrolle auch in diese Zeit zu setzen seyn.

XXXIII.

Die Brüder Johann, Nicolaus III. und Heinrich III, Herren von Rostock, ertheilen den Lübeckern auf ewige Zeiten die Freiheit von Abgaben und Zoll in ihrem Lande. 1226. Febr. 15.

Johannes, Nycolaus, Heinricus fratres, Domini de rozstoch. Vniversis hoc scriptum inspecturis||. Quoniam dilectorum nostrorum burgensium de lubeke fidelitatem et amiciciam circa parentes nostros et nos sepius experti sumus, unanimitatem et constanciam, uniuersitati fidelium, tam presentium quam futurorum, ||constare uolumus, quod eos decreuimus diligere et honorare et ab omni exactionis et theolonej onere per uniuersam terram et iurisdictionem nostram liberaliter in perpetuum eximere, et super hoc ad corroborationem facti nostri bullam nostram adhibere. Huius rei testes sunt hii: Dominus thetleuus de godebuz, Johannes de sna

kenburch, Heinricus gamme dapifer, Sigebodo de holthorp, Brunwardus de Butzowe, Heinricus cognatus domini thetleui, Bernardus aduocatus, Conradus aduocatus et alii quam plures. Datum apud lubeke, anno dominice incarnationis M CC XXVI,1 XV Kal. Marcii.

Nach dem Originale, mit wohlerhaltenem Siegel Heinrichs, auf der Trese.

XXXIV.

Friedrich II., Römischer Kaiser, bestätigt der Stadt Lübeck den Freibrief des Kaisers Friedrich I. 1226. Mai.

C. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Fridericus secundus, diuina fauente clemencia Romanorum Imperator semper Augustus, Jerusalem et Sicilie rex. Preclara fidelium nostrorum obsequia manifestis indiciis operum comprobata tanto debemus libentius munificencie nostre gracia preuenire, quanto celsitudini nostre grata exhibentur pariter et accepta. Nolumus enim a mercede repellere, a quibus seruicia recepimus fructuosa, nec bene meritos sine condigne retributionis uicissitudine preterire. Vniversis igitur Imperii nostri fidelibus, tam presentibus quam futuris, uolumus esse notum, quod fideles nostri Burgenses de Lubeke quoddam priuilegium, eis a domino quondam Imperatore Friderico, Auo nostro me||morie recolende, indultum, per Johannem, filium volquardi, Canonicum lubicensem, Willelmum, filium Bertholdi, et Johannem, dictum de Brema, Burgenses lubicenses, fideles nostros, nostre celsitudini presentarunt, humiliter supplicantes, ut priuilegium ipsum et ea, que continentur in ipso, sibi suisque Successoribus confirmare de nostra gracia dignaremur. Cuius piuilegii tenor talis est. (Hier folgt eine wörtliche Abschrift des unter No. VII. abgedruckten Freibriefes.) Nos autem predictorum burgensium lubicensium, fidelium nostrorum, deuotis supplicationibus benignius inclinati, considerantes quidem ipsorum deuotionem et fidem, quam ad nostram habere celsitudinem dignoscuntur, nec non grata et accepta seruicia, que progenitoribus nostris et nobis deuote semper exhibuerunt et que culmini nostro poterunt de bono in melius inantea exhibere, predictum priuilegium et que continentur in ipso, sicut superius scriptum est, iam dictis Burgensibus, fidelibus nostris, et eorum Successoribus in perpetuum de nostra gracia confirmamus: statuentes et presentis

1) Die letzte Ziffer der Jahreszahl kann als III oder als VI gelesen werden: zwei Vidimus haben daher 1223, ein drittes 1226. Da jedoch die Söhne Heinrich Burewin's II. erst nach dem Tode ihres Vaters im Jahr 1226 zur Regierung gelangten, so muss die Urkunde in dieses Jahr gesetzt werden.

priuilegii auctoritate firmiter iniungentes, ut nulla omnino persona, alta uel humilis, Ecclesiastica uel secularis, predictos Burgenses, fideles nostros, et Successores eorum de suprascriptis omnibus temere perturbare seu molestare presumat. Quod qui presumpserit, in sue temeritatis uindictam, preter prescriptam penam, quinquaginta libras auri puri componet, medietatem Camere nostre, reliquam passis iniuriam persoluendam. Vt autem hec nostra confirmatio rata semper et inconuulsa permaneat, presens priuilegium fieri et bulla aurea, typario nostre maiestatis impressa,1 iussimus communiri. Huius rei testes sunt: Albertus Magdeburgensis et Lando Reginensis Archiepiscopi, . . Curensis Episcopus et abbas sancti Galli. . . Cicenensis episcopus, Brixinensis electus, Jacobus taurinensis, M. ymolensis et Brixensis, Episcopi, L. Lantgrauius thuringie, Albertus dux Saxonie, Raynaldus dux Spoleti, H. Magister domus sancte Marie theotonicorum in Jerusalem, Azo Marchio Estensis, Comes S. de vienna et frater eius, Comes. . de Queureberc et alii quam plures. Signum domini Friderici secundi,

simi Romanorum Imperatoris semper et Sicilie regis.

Acta sunt hec anno dominice Insimo ducentesimo vicesimo sexto, Mense cime Indictionis, Imperante domino secundo, dei gracia Romanorum Impegusto, Jerusalem et Sicilie Rege, Anno

N

dei gracia invictisAugusti,Jerusalemn

carnationis MilleMadii, quartedenostro Friderico

ratore semper Au

Romani Imperii

eius sexto, Regni Jerusalem primo et Regni Sicilie vicesimo octauo, feliciter. Amen. Datum aput Parmam, Anno, Mense et Indictione prescriptis.

Von dieser Urkunde befinden sich zwei Ausfertigungen auf der Trese, deren eine mit goldener Bulle, die andere mit dem kaiserlichen Siegel in Wachs versehen ist.

XXXV.

Friedrich II., Römischer Kaiser, ertheilt der Stadt Lübeck die Reichsfreiheit. 1226. Jun.

C. In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Fridericus secundus, diuina fauente clementia Romanorum Imperator semper Augustus, Jerusalem et Sicilie Rex.|| Quociens Imperialis excellentia maiestatis in subditos et fideles suos manus sue liberalitatis extendit et eos tamquam bene meritos condigne retributionis muneribus

1) In der mit dem Wachssiegel versehenen Urkunde heisst es an dieser Stelle: „et sigillo maiestatis nostre.“