B.
Privilegium majus.

Nach dem Original des k. k. Haus-, Hof- und Staats-Archives.

Zur leichteren

Benützung ist die Eintheilung in Paragraphen eingeschoben.

(Chrismon) I1) nomine sanctę et indiuiduę trinitatif amen. Fridericus diuina fauente clementia Romanorum Imperator auguftuf. Quamqam rerum commutacio ex ipfa corporali inftitutione poffit firma confiftere nec ea que legittime geruntur ulla poffint refragacione conuelli Ne tamen rei gefte ulla poffit esse dubietaf Imperialis debet interuenire auctoritaf— || Nouerit igitur omnium Chrifti imperiique et noftri fidelium prefenf etaf et futura pofteritaf. qualiter nof eiuf cooperante gratia a quo celituf pax missa eft hominibuf fuper terram in generali noftra curia Ratifpone in natiuitate fancte marie celebrata in presencia || multorum religioforum et catholicorum litem et controuerfiam que inter karissimum noftrum patruum Heinricum ducem Auftrie et inter nepotem noftrum karisfimum Heinricum ducem Saxonie diu agitata extitit fuper ducatum Bauarię et fuper marchia a fuperiori parte || fluminis anafi, terminauimuf hoc modo/ quod dux auftrie refignauit nobif ducatum Bauuarie et dictam Marchiam/ quof tenebat qua refignacione facta/ mox eundem ducatum Bauuarie in beneficium contulimuf duci Saxonie predictuf uero dux || Saxonie ceffit et renunciauit omni Iuri et accioni/ quaf habebat/ ad dictam marchiam cum omnibus fuif iuribuf et beneficiif ne autem in hoc facto honor et gloria patrui noftri kariffimi aliquatenuf minuatur de confilio et iudicio principum illuftri || Wadizlao duci Boemie fentenciam promulgante. quam ceteri principef approbabant / marchionatum Auftrię et dictam marchiam fupra anesum commutauimuf in ducatum/ Eundemque ducatum cum fubfcriptif iuribus privilegiis et graciif omnibus || liberalitate cefarea contulimuf predicto Heinrico noftro patruo kariffimo prenobili sue uxori theodore et liberif eorundem ob fingularem fauorem quo erga dilectiffimum patruum noftrum Heinricum Auftrię eiuf conthoralem prenobilem theo || doram et eorum fucceffores nec non erga terram Auftrię que clippeuf et cor Sacri Romani imperii effe dinofcitur / afficimur de confilio et affenfu principum imperii dictif coniugibus eorum in eodem ducatu fuccefforibus nec non prefate terre || Auftrię subnotatas conftituciones conceffionef et indulta auctoritate Imperiali in iura plena et perpetua redactas donauimus liberaliter uigore prefencium et donamus/ (S. 1) Primo quidem Quod Dux Auftrię quibuf fuif fubfidiif feu feruiciif tene || tur. nec effe debet obnoxiuf Sacro Romano Imperio nec cuiquam alteri nifi ea de fui arbitrii fecerit libertate eo excepto dumtaxat quod imperio feruire tenebitur in vngariam duodecim uirif armatif per menfem unum sub expenfif propriif || in eiuf rei euidenciam Ut princepf imperii dinofcatur/ (§. 2) Nec pro conducendif feodif requirere feu accedere debet imperium extra metas austrie/ Uerum in terra Austrie fibi debent fua feoda conferri per Imperium et locari Quod fi fibi denegaretur || ab imperio requirat et

1) Das n von In fehlt im Original.

exigat litteratorie trina uice quo facto iufte fua poffidebit feoda fine offensa imperii ac fi ea corporaliter conduxiffet (§. 3) Dux eciam Auftrie non tenetur aliquam curiam accedere edictam per imperium feu quemuif alium nifi ultro et de fua fecerit || voluntate (§. 4) Imperium quoque nullum feodum habere debet Auftrie in ducatu fi uero princepf aliquif uel alteriuf ftatuf perfona nobilif uel ignobilif cuiufcumque condicionif exiftat haberet in dicto ducatu poffeffionef ab ipfo iure feodali dependen || tef/ haf nulli locet feu conferat nifi eaf priuf conduxerit a duce Auftrie memorato/ Cuiuf contrarium fi fecerit eadem feoda ad ducem Austrię deuoluta libere fibi extunc iure proprietatif et directi dominii pertinebunt principibuf ecclefiafticif et Monafteriif exceptif dumtaxat in hoc cafu (§. 5) Cuneta eciam secularia Iudicia Bannum filueftrium et ferinarum pifcine et nemora in ducatu Auftrię debent iure feodali a duce Auftrię dependere/ (§. 6) Eciam debet dux Auftrię de nullis oppoficio || nibus vel obiectif quibufcumque nec coram Imperio, nec aliif quibuflibet cuiquam refpondere nifi id fua propria et fpontanea facere uoluerit voluntate / Sed fi uoluerit/ unum locare poterit de fuif uaffallif fev homolegiif et coram illo fecundum terminos prefixof parere poteft || et debet iufticie complemento/ (§. 7) Infuper poteft idem dux Auftrie quando impungnatus fuerit ab aliquo de duello per unum ydoneum non in enormitatif macula retentum uicef fuaf prorfus fupplere/ Et illum ipfa eadem die sev princeps uel aliuf quifquam pro alicuius || nota infamie non poteft impetere nec debet impungnare/ (§. 8) Preterea quidquid dux Auftrie in terrif fuif feu districtibus suis fecerit uel statuerit, hoc imperator neque alia potencia modif feu uiif quibufcumque non debet in aliud quoquo modo in pofterum commutare (§. 9) Et || fi quod deus auertat/ Dux Auftrię fine herede filio decederet idem ducatuf ad feniorem filiam quam reliquerit deuoluatur (§. 10) Inter ducef Auftrię qui fenior fuerit dominium habeant dictę terrę ad cuiuf eciam feniorem filium dominium iure hereditario deducatur ita tamen || quod ab eiufdem fanguinif ftipite non recedat/ Nec ducatuf Auftrie ullo vnquam tempore diuifionis alicuius recipiat sectionem (§. 11) Si quif in dicto ducatu refidenf uel in eo poffeffiones habens fecerit contra ducem Auftrię occulte uel publice eft dicto duci in rebuf et corpore fine gracia || condempnatuf/ (§. 12) Imperium dicto duci Auftrię contra omnes fuof iniuriatoref debet auxiliari et fuccurrere quod iufticiam affequatur (§. 13) Dux Auftrie principali amictuf uefte fuperpofito ducali pilleo circumdato ferto pinnito baculum habens in manibus equo affidens et infuper || more aliorum principum imperii conducere ab imperio feoda fua debet (§. 14) Dicti ducif inftitucionibuf et deftitucionibuf in ducatu fuo Auftrię eft parendum. et poteft in terrif fuif omnibuf tenere iudeof et ufurariof publicof quof Wulguf uocat Gawertfchin fine imperii moleftia et offenfa. (§. 15) Si quibuf || fuif, Curiif publicif imperii dux Auftrię prefenf fuerit vnuf de palatinif archiducibus eft cenfenduf et nichilominus in confeffu et incessu ad latus dextrum Imperii poft electoref principes obtineat primum locum (§. 16) dux Auftrię donandi et deputandi terraf fuaf cuicumque uoluerit habere debet poteftatem li || beram Si quod abfit fine heredibus liberif decederet nec in hoc per imperium debet aliqualiter impediri/

Archiv. VIII.

8

(§. 17) Prefatuf quoque ducatuf Auftrię habere debet omnia et fingula iura priuilegia et indulta que obtinerę reliqui principatuf imperii dinofcuntur / (§. 18) Volumuf eciam ut fi districtus et dicionef dicti || ducatus ampliati fuerint ex hereditatibuf donacionibuf empcionibuf deputacionibus vel quibuffuif aliif deuolucionum fucceffionibus prefata iura priuilegia et indulta ad augmentum dicti dominii Austrię plenarię referantur/ Et ut hec noftra imperialis conftitucio omni euo firma et in || conuulfa permaneat presentes litteraf fcribi et figilli noftri inpreffione fecimus infigniri / Adhibitif idoneis teftibus quorum nomina hec funt. Pilgerimuf patriarcha Aquileię. Eberharduf Salzburgenfif archiepifcopuf. Otto Frifingenfif epifcopuf. Conraduf patauienfis epifcopuf. Eberharduf || Babenbergenfif. Harmannus Brixienfif. Harthuicuf ratifbonenfif. Trideftinuf epifcopuf. Dominuf Welfo. Dux Conraduf frater imperatorif. Fridericus filiuf regif Conradi. Heinricus dux carinthię. Marchio Engielbertuf de Hyftria. Marchio Adalbertuf de Staden || Marchio Deiepaldus. Hermannus comes palatinuf de Reno. Otto comef palatinuf. et frater eius Fridericus. Gebeharduf comef de Sulzbach. Rodulfus comef de fwinef hud. Engelbertuf comef Hallenfif. Gebaharduf comef de Burchufe. Comef de Buthena. Comef de | Pilftein. et alii quam plures.

Signum Domini Friderici Romanorum Imperatorif Inuictiffimi. (L. M.)

Ego Rainalduf cancellariuf uice Arnoldi magontini archiepifcopi et archican || cellarii recognoui.

Dat. Ratisbone. xv. Kl. Oct. Indict. 1. Anno dominicę incarnationis. M. C. L. VI. Regnante Domino Friderico Romanorum Imperatore Augufto In Chrifto | feliciter. Amen. Anno regni eiuf. v. Imperii. 1.oI.

Das Pergament ist 221⁄2 Zoll breit und 27 Zoll hoch; die goldene Bulle Friedrichs I. hängt an rothen Seidenfäden daran. Die gesperrt gedruckten Worte sind mit verlängerter Schrift geschrieben.

III.

König Heinrich's Freiheitsbrief de d. 1228 Aug. 24.

Hen

Nach dem Original des k. k. Haus-, Hof- und Staats-Archives. In nomine Sancte et Indiuidue trinitatis amen. ricus dei gratia Romanorum Rex et femper Auguftus. Dignum eft nimirum et confentaneum poffibilibus rogatibus Regiam / maieftatem omni tempore. annuendo largiffime subuenire/ ipfofque benigniter adinplere/ Nouerit igitur omnium Chrifti, noftrique Regni || fidelium etas / et fucceffura pofteritaf/ Quod nos Principum quorum Iure quemque Romanorum Regem eft eligere beneplacito, confilio, et fauore/ omnia Iura/ gratias | et libertates/ cunctasque bonas confuetudines, Nobilium Terrarum/ fcilicet Auftrie. et Styrie que ufque ad nos ab antiquis Inperatoribus/ Romanorumque regibus plenarie. deuenerunt, de quibus eciam rite et rationabiliter nofter et facri Regni dilectus. Leupoldus Dux Auftrie et Styrie, antiquorum Imperatorum/ Romanorumque || Regum literis, quas certitudinaliter / lefione qualibet procul mota/ vidimus/ plenius nos in

ftruxit Et cum diuina gratia Regia perfectiffime perfruimur poteftate/ || procul dubio noftram Regalem bene condecet largitatem vt noftros/ et Sacri Regni Principes eorumdemque terras Iuribus et gratiis fpecialibus sublimemus / || E quibus fpecialiter Magnificum et Sacro Regno Fideliffimum / fummum noftrum Principem Leupoldum Ducem Auftrie et Styrie / Easdemque fuas Terras / || fequentibus Iuribus Gratiis et libertatibus/ volumus honorare/ Primo quod fi aliquis alicui Ducum Auftrie/ et Styrie quacunque cenferetur dignitate/ fuarum || Terrarum / Prouincias/ et talia cetera quocunque nomine / nunccupacioneque cenfeantur/ que aut a Regali magnificencia/ feu a Principibus fpiritualibus/ conceffionis || collacionisue officio deriuaretur/ Legare/ Dare/ Obligare / vendere/ contingeret/ Eofdem gvenditores/ five obligatores huiufmodi / Regalis nostra maiestas / || nec aliquis hominum aliqualiter valeat inpedire / Quod fi autem eadem venditio/ obligatio/ Dacio Legacio euenire contingeret tam repente quod nec Regia fublimitas || nec horummodi Collatores poffent aliquatenus requiri, Ducibus Auftrie et Styrie predictis in eorum Iuribus / ob hoc nullum eueniat penitus detrimentum Etiam / || idem Generofus Princeps Leupoldus Dux Auftrie et Styrie/ coram noftre maieftatis oculis / et Electorum Romani Regni culminis inquifitione et fentencia obtinuit || prefollerti fecundum fuarum antiquarum literarum recitationem, omnia fua Iura feu feoda/ cuiufcumque fint condicionis / in Equo refidens/ recipiat talibus collationibus || magnifice preditatus/ Preterea eidem Illuftriffimo Principi/ Leupoldo Duci Auftrie et Styrie/ cunctisque fuis fequacibus hanc largiter concedimus dignita || tem vt in fui Principatus pilleo noftre Regalis Corone Dyadema folemniter ferre. poffit/ volentes largius omnes fuas Terras/ feu Ditiones/ Diftrictus / || et cetera / ad huiufmodi pertinentia vel que in pofterum poterint obtinere/ habere / cuncta Iura Libertates/ Gratias/ bonafque confuetudines/ quas Duces olim || Terrarum iam dictarum pie recordacionis in conmendabilem ex antiquis/ confuetudinem perduxerunt/ aut que recenter / a noftre manibus excellentie fufceperunt quibufuis inpedimentis inuiolabiliter procul motis / Demum mandantes et fub interminacione gratie noftre diftricte precipientes / vt nullus fit/ qui aufu || ductus temerario Strennuiffimum. Principem Leupoldum Ducem Auftrie et Styrie prefatum / fuosque fequaces audeat inpedire/ vel alicuius ingenii fcrupulo || moleftare/ Quod qui facere prefumpferit/ offenfam noftre celfitudinis fe nouerit incurfurum / Ad quarum eciam gratiarum conceffarum perhennem memoriam / prefentem || eis literam confcribi/ et Sigillo noftro iuffimus infigniri/ Teftes hii funt, Ludowicus Dux Bawarie Palatinus comes Reni/ Vlricus et Ludowicus Comites || de Ferreto/ Chunradus Purgrauius de Nurnberc Fridricus de Truhendingen/ Eberhardus Dapifer de Walpure/ Chunradus Pincerna de Winterftetten || Chunradus de Smidelvelt et alii quam plures, Acta apud Ezelingen Anno dominice Incarnacionis Millefimo/ Ducentefimo. vicefimo octavo/ Nono || Kalendas Septembris/ Indiccione prima.

Das Pergament ist 133/4 Zoll breit, 16 Zoll hoch. Vom Siegel ist nur ein Rest noch vorhanden, der an rothen Seidenfäden hängt.

mur.

IV.

Bestätigung des Privilegium Fridericianum de d. 1245 im Juni.

A.

Bestätigung des Minus.

Nach den pag. 110 bezeichneten alten Copien.

In nomine sancte et individue trinitatis. Fridericus secundus divina favente clementia Romanorum imperator semper augustus, Jerusalem et Sycilie rex. Justis principum nostrorum peticionibus condescendere cogimur, quas nisi favorabiliter audiremus, obaudire quod iuste petitur per iniuriam videremur. Eapropter per presens privilegium noverit tam presens etas quam successura posteritas, quod Fridericus dux Austrie et Styrie ac dominus Karniole, dilectus princeps ac consanguineus noster, quoddam privilegium divi augusti imperatoris quondam Friderici avi nostri memorie excolende, Heinrico quondam duci Austrie proavo suo liberaliter dudum indultum, nostro culmini presentavit, supplicans attentius ut ei illud renovare, et omnia que continentur in eo, confirmare de nostra gratia dignareCuius tenor per omnia talis est. (Folgt das Privilegium minus von 1156.) Nos itaque qui fidem et obsequia nostrorum principum non patimur irremunerata transire, attendentes fidem puram et devotionem sinceram quam predictus dux ad maiestatis nostre personam et sacrum imperium habet, pro gratis quoque servitiis que nobis et imperio exhibuit actenus fideliter et devote, et que exhibere poterit in antea gratiora, ipsius supplicationibus favorabiliter inclinati, supra scriptum privilegium divi augusti avi nostri predicti huic nostro privilegio de verbo ad verbum inseri iussimus, omnia que continentur in eo, de imperialis preminencie nostre gratia confirmantes. Statuimus igitur et imperiali sanctimus edicto, quatenus nullus dux, nullus marchio, nullus princeps, nullus comes, nullus prelatus, nulla denique persona alta vel humilis, ecclesiastica vel mundana, contra presentis innovationis et confirmationis nostre tenorem venire presumat. Quod qui presumpserit, indignationem nostri culminis et penam mille librarum auri se noverit incurrisse, quaram medietas camere nostre, reliqua vero parti passe iniuriam applicetur. Ad huius igitur innovationis et confirmationis nostre futuram memoriam et robur perpetuo valiturum, presens privilegium fieri et bulla aurea typario nostre maiestatis inpressa iussimus communiri. Huius rei testes sunt Chunradus Frisingensis episcopus, Heinricus Babenbergensis electus, Fridericus illustris filius regis Castelle, Rudolfus comes de Habspurch, Ludwicus comes de Helfenstein, Albertus de Neyffe, et alii quam plures.

Signum (L. M.) domini nostri Friderici Dei gratia invictissimi Romanorum imperatoris semper augusti, Jerusalem et Sycilie regis.

Acta sunt hec anno dominice incarnationis M. CC. XLV. mense Junio, III indictionis, imperante domino nostro Friderico gloriosissimo Romanorum imperatore semper augusto, Jerusalem et Sycilie rege, Romani imperii eius anno XXV. regni Jerusalem XXI. regni vero Sycilie XLVII. Datum Verone anno mense et indictione prescriptis.