Ego Theobaldus, Dei miseratione Ambianensis dictus episcopus, tam præsentibus quam futuris, notum facio quod nobilis vir Joannes Comes Pontivi et dilectus in Domino Laurentius Abbas venerabilis Sancti Richarii, cum pro Castello de Crotoy inter eos contentio et controversia haberetur, quæ utique ad audientiam Regiæ Excellentiæ jam pervenerat, de bono pacis diligenter admoniti, tandem ante me et magistrum Gofridum de ordinanda inter se concordia compromiserunt, quæ in hac forma de communi assensu, per Dei gratiam studio nostro facta est, et ab eis concorditer suscepta. Si quidem Abbas et monasterium Sancti Richarii per totam villam illam sive castellum universorum redituum, tam in censu hospitum quam in furnis, cambis, foragio, stalagio, et cæteris hujusmodi, medietatem ex integro in perpetuum possidebit, excepta taullia quæ par laicam manum in angaria exigitur, et ad jus ecclesiasticum minus pertinere videtur, salvis tam abbati et monasterio quam comiti et hæredi suo, navium et quadrigarum omnibus antiquis corum consuetudinibus. Porro in villa illa sive castello nullus hospitum de Mayoch aliquo tempore recipietur. Ad hæc Comes recognovit et adfiduciavit et in scriptum redigi et memoriæ voluit commendari in tota terra sancti Richarii nihil se debere postulare nomine vel titulo advocationis. Ad quorum supradictorum tenendam memoriam et habendam firmitatem, præsens scriptum facimus et sigillo nostro communimus.

Hujus rei testes sunt monachi Gualterus de Vaux, Hugo Rufus, Joannes, Simon magister, Gofridus, magister Ingelrannus, Drogo capellanus, Boduinus de militibus Henricus de Caumont, Ingelranus Wivrenchius, Hugo de Gaissart, Balduinus de Drucat. Guillelmus de Corileto.

Actum anno Incarnati Verbi millesimo centesimo Lxxvii. Data per manum Roberti Cancellarii, Appendet sigillum sic impressum. (Deest Sigillum.)

N° 20. Tome I. Page 460. COMPOSITION DE LAURENT, ABBÉ DE SAINTRIQUIER, AVEC Le Prieur de SAINT-AMAND, Pour des terrages ou champarts à Chevincourt.

Ex Chronic. D. Cotron. Anno 1180.

In nomine Sanctæ et Individuæ Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti, Amen. Ego Laurentius Dei miseratione Sancti Richarii Minister, tam præsentibus quam futuris notum facio quod Ecclesia Sancti Amandi plures terrarum portiunculas in diversis locis ad jus Ecclesiæ Sancti Richarii pertinentes possidebat, unde inter nos contestatio et controversia habebatur: tandem de bono pacis et de ordinanda inter nos concordia tractavimus : quæ in hac forma per Dei gratiam facta et concorditer est suscepta. Prædictas terras ad censum duodecim minarum, quarum medietas erit hibernagii et medietas avenæ ad festum Sancti Remigii solvendarum, jam dictæ Ecclesiæ concessimus, quem censum de Ecclesia Sancti

Amandi ad horreum Civinocurte nostro vehiculo asportabimus. Notandum etiam duximus quod si prænominata Ecclesia, a tempore pactionis hujus aliquid ad jus Ecclesiæ nostræ quod spectet quoquo modo acquisierit, ad censum quo tenens tenebat sive ad censum qui in carta affixus est, pro quantitate possessionis tenebit. Quod si Monachi, loci illius a nobis requisiti fuerint contra beneplacitum nostrum, ultra unius anni spatium tenere non poterunt. Vendere tamen colono, non Ecclesiæ vel militi, unde dammum nobis fieri possit, eis non licebit. Hæc sunt terræ et redditus de quibus hanc compositionem facimus... Apud Corbinæ Campum unus sextarius, et una foraria quaternium seminaturæ continens, paulo plus minusve. Subtus Bretennas duo mencoti, unum arpentum duarum minarum et dimidiæ juxta arpentum Sancti Amandi. Tres mencoti in uno

arpento, quod est cum uno arpento Sancti Sulpitii, cum uno Sancti Stephani, et plenus mencotus super molendinum. Unus sextarius de terra Leduidis. Juxta Fontenellam Radulfi, unus mencotus, paulo plus minusve. Unus mencotus Inmerval. Unus mencotus subtus Hostes. Unus sextarius subtus Englenval, Unus sextarius ad Annellos. Tres Mencoti de terrâ Wuiardi et unus mencotus ad pressorium Sancti Stephani. Duæ forariæ unde duos manipulos habebamus ad Juccentum (1), minus quaternium, unde erat dissensio. Ad Crucem de Melencort tres minæ in quarum una terragium et decimam clamabamus, juxta murum super molendinum, unde habebamus tres denarios census quos quiete præfatæ Ecclesiæ dimittimus. Hujus pactionis testes adfuerunt Gauterus prior, Hugo subprior, Gualterus de Vaux, Joannes camerarius, Rainerus Præpositus terræ de Civincort, Renaldus cellerarius, Ingelrannus. Tres pueri. Robertus, Guifredus.

Ut ergo hæc pactio rata permaneat, sigillo capituli nostri et sigillo capituli Tornacencis robo

CHIROGRAPHE D'URSÉ, ABBÉ DE SAINT-RIQUIER. Suppression d'un past à Feuquières.

Ex Chronic. D. Cotron. Anno 1186. Sciant universi tam præsentes quam futuri, quod ego Ursio Dei gratia Sancti Richarii Abbas totusque Conventus, querelam quæ inter nos et Dominum Gosselinum de Asseu de pastu quem clamabat in Ecclesia Sancti Richarii in festo ejusdem Sancti in autumno, assensu et voluntate ipsius G. et uxoris suæ et consilio amicorum ejus, in hunc modum terminavimus; quod nos et successores nostri singulis annis in perpetuum viginti solidos Pontivensis monetæ ei et hæredibus suis dabimus in domo præpositi nostri de Filcheriis, in festivitate omnium Sanctorum reci

(1) Au Jonquoy ou à Jonquières.

piendos et sic de prædicto pastu quieti remanebimus. Ab anno autem Domini Incarnationis, qui modo est millesimus centesimus octuagesimus sextus in decem annos, de prædictis viginti solidis pacem cum eo fecimus per viginti quatuor libras denariorum quas simul ei dedimus. Præfatus autem G. et Simon et Hugo et Theobaldus fratres ejus hanc conventionem se fideliter observaturos fiduciaverunt et super altare sancti Richarii obtulerunt uxor etiam ipsius G. hæc concessit. Statutum est etiam sub prædictæ fidei interpositione quod hæredes ejus, quamdo ætatem habebunt, prædictam conventionem facient tenere et confirmari.

Pacto affuerunt ex parte Sancti Richarii, U., Ingelranus monachus, totus conventus: Ingelrannus miles de Movilla, Laimoldus, famuli regis : ex parte autem prædicti G., affuerunt Robertus Decanus de sancto Maxentio, Hugo miles de Fresciruaule, Hugo miles, filius Domini Bernardi de Sancto Walalico, Gauterus de Huppi, Guifridus miles de Huppi, Ingelardus le Pareur, Joannes Wargnes. Et hoc recognitum fuit in præsentia domini Theobaldi Ambianensis Episcopi et sigillo ejus confirmatum.

Actum est hoc sub anno Dominicæ Incarnationis millesimo centesimo octuagesimo sexto, mense octobri, XII Kalendas novembris.

ut firmum et ratum perpetuo maneat, salvo jure nostro et Ecclesiarum et ingenuorum hominum, Sigilli nostri auctoritate, et Regii nominis caractere inferius annotato, fecimus confirmari.

Actum Compendii, Anno ab Incarnacione Domini 1189. Regni nostri Anno undecimo. Astantibus in Palacio nostri (sic) quorum nomina supposita sunt et signe (signa).

Signum Comitis Theobaudi Dapiferi nostri.
Signum Guidonis Buticularii.
Signum Mathei Camerarii.
Signum Radulphi Constabularii.
Data vacante Cancellaria.

Confirmation par Charles V (1365).

Carolus, etc., Notum facimus universis presentibus et futuris, Nos infrascriptas Litteras vidisse, formam que sequitur, continentes. (Voir les lettres plus haut.)

Nos igitur, ad supplicationem Majoris et Scabinorum ville sancti Riquarii predicti, supra scriptas Litteras, omniaque et singula in eisdem contenta et expressa, quatenus et modo quo ipsi eisdem usi sunt, de nostris auctoritate et potestate Regia, de specialique gracia, tenore presentium confirmamus : Mandantes Baillivo Ambianensi, ceterisque Justiciariis et Officiariis nostris atque Regia, vel eorum Loca-tenentibus, presentibus et futuris, et cuilibet eorumdem, quatenus Majorem et Scabinos dicte ville, modernos et eorum successores, vel alios quorum intererit, contra tenorera presentium, nullatenus inquietent vel molestent, inquietarive aut molestari quomodolibet paciantur : Quidquid in contrarium factum vel attemptatum repererint, ad statum pristinum et debitum celeriter reducendo. Quod ut roboris perpetui stabilitate firmetur, Litteras presentes Sigilli nostri fecimus appensione muniri: nostro in aliis et alieno in omnibus jure salvo.

Actum Parisius, Anno Domini 1365 et Regni nostri secundo, mense Aprilis. Sig. (sic) signata. Per Regem ad relationem Consilii. MONTAGU. Collacio facta est.

N° 23. - Tome I. Page 484. PRIVILÈGE DU PAPE INNOCENT III SUR LES CONTRATS D'IMPIGNORATION DE FIEFS.

Ex Chronic. D. Cotron. Anno 1219. Innocentius Episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis... abbati et conventui sancti Richarii in Pontivo, salutem et apostolicam benedictionem. Justis petentium desideriis dignum est nos facilem præbere consensum, et vota quæ a rationis tramite non discordant effectu prosequente complere. Eapropter, dilecti in domini filii, vestris justis precibus inclinati præsentium vobis auctoritate concedimus, ut possessiones quæ sunt de Monasterii vestri feodo liceat vobis tenere nomine pignoris, earum fructibus non computandis in sortem, ita tamen quod quamdiu fructus percipietis, eosdem ii qui possessiones easdem in feodum a monasterio ipso tenent, a servitio quod propter hoc vobis seu eidem monasterio exhibere tenentur, penitus sunt immunes. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostræ concessionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum.

Datum Perusii VII Kalendas Junii, pontificatus nostri anno nono decimo.

Plumbum appendet sub duplici lacu bombi

Justis petentium desideriis dignum est nos facilem præbere consensum et vota quæ ab orationis tramite non discordant effectu persequente complere. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis precibus inclinati, percipiendi decimas novalium parrochiarum vestrarum, in quibus vobis veteres sunt concessæ, in ea portione in qua illas percipitis, auctoritate apostolica liberam vobis concedimus facultatem ; quia ubi majus conceditur, minus quoque videtur esse concessum. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostræ concessionis refringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare præsumpserit, indignationem Omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum.

Datum Laterani, Idus Februarii, pontificatus nostri anno octavo.

Plumbum appendet ut supra.

BULLE DU PAPE HONORIUS III. Confirmation de tous les privilèges accordés au monastère de Saint-Riquier.

Ex Chronic. D. Cotron. Anno 1224.

Honorius Episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis Hugoni abbati sancti Richarii ejusque fratribus tam præsentibus quam futuris regularem vitam professis in perpetuum.

Ideo sumus, licet immeriti, ad universalis Ecclesiæ regimen providentia supernæ dispositionis assumpti, ut pro universarum ecclesiarum statu vigili deberemus cura satagere et earum maxime quæ specialiter ad apostolicæ sedis et nostram dispositionem respiciunt et tutelam. Eapropter, dilecti in domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus et monasterium vestrum in quo divino mancipati estis obsequio, ad exemplar felicis recordationis Alexandri papæ tertii prædecessoris nostri, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et ipsum quod specialiter apostolicæ sedis et nostri juris existit, præsentis scripti privilegio communimus, statuentes ut

quascumque possessiones, quæcumque bona idem monasterium in presentiarum juste et canonice possidet aut in futurum concessione pontificum, largitione Regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis justis modis, præstante domino poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permanerent. In quibus hæc propriis duximus exprimenda vocabulis: villam Sancti Richarii, in qua idem monasterium situm est cum tota ecclesiastica justitia, et quadam parte forensis, cum parrochiali Ecclesia sanctæ Mariæ et capellis ejusdem villa: Forestense monasterium : villam Bognoti (1) cum duabus partibus decimarum frugum: Novam Villam : Busseium: Buigniacum: Drusiacum: Maioc: Noerias: Riverias: Argoviam: Civencort cum altari, terris, vineis et nemoribus: terras, vineas et nemora Sansiaci (2): altare Luilliaci cum curte et pertinentiis suis: altare Brahii : altare Alliaci: Bredenense cœnobium cum appendiciis suis et parrochiali ecclesia in Episcopatu Tornacensi : villam, quæ dicitur Capella: in Leodicensi Episcopatu villam quæ dicitur Mater Mortua cum curte et appendiciis suis : molendina de Grier-Curth (3): Villencort: Basberguas: decimam Ahii montis, Wiwrencii, Columviler, Grambusii, Gaspanarum, Millencurth, Nebulosi Montis, et de Vallibus. Indictum autem, sicut hactenus Ecclesia vestra secunda feria post diem Pentecostes celebrare consuevit, vobis confirmamus, et ne quis eos qui ad ipsum indictum convenerint in bonis vel personis offendere vel molestare præsumat, auctoritate apostolica prohibemus. Obeunte vero te nunc ejusdem loci abbate vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet surreptione, astutia seu violentia præponatur, nisi quem fratres communi consensu vel fratrum pars consilii sanioris, secundum Dei timorem et beati Benedicti regulam, de eodem vel de collegio alterius cœnobii, si ibi aliquis ad hoc regimen dignus repertus non fuerit, providerint eligendum, qui juxta antiquam Ecclesiæ vestræ consuetudinem, a quocumque malueritis Episcopo, absque professione et

(1) Lieu inconnu. (2) Lieu inconnu.

(3) Moulin de Griocourt à Villen court.

promissione cujuslibet obedientiæ consecretur, Chrisma vero, oleum sanctum, consecrationes altarium seu basilicarum, ordinationes monachorum seu clericorum, qui ad sacros ordines fuerint promovendi, a diocesano suscipietis Episcopo, si quidem catholicus fuerit et gratiam atque communionem apostolicæ sedis habuerit, et ea gratis et absque ulla pravitate voluerit exhibere : alioquin liceat vobis quemlibet malueritis adire antistitem, qui nostra fultus auctoritate, quod postulatur indulgeat. Præterea præsenti scripto sancimus ut nullus Archiepiscopus vel Episcopus seu Archidiaconus vel Decanus in præscripto monasterio vel presbiteris seu Burgensibus ejusdem villæ contra antiquam libertatem potestatem vel jurisdictionem quamlibet audeat exercere aut in eadem villa contra eamdem libertatem jus parrochiale requirere. Sane novalium vestrorum, quæ propriis manibus aut sumptibus colitis sive de nutrimentis vestrorum animalium, nullus a vobis decimas præsumat exigere. Præterea auctoritate apostolicâ prohibemus ne alicui liceat possessiones quas a vestro monasterio tenet, sine licentia abbatis et capituli. cuiquam in vita vel in morte alienando concedere. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat præfatum monasterium temere perturbare aut ejus possessiones auferre vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare : sed illibata omnia et integra conserventur, eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicæ auctoritate. Ad indicium autem quod vestrum monasterium specialiter ad jus et proprietatem beati Petri pertineat et percepta a Romana Ecclesia libertatis, nobis nostrisque successoribus unciam auri annis singulis persolvetis. Si qua igitur in futurum ecclesiastica, secularis ve persona, hanc nostræ constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire temptaverit, secundo, tertiove commonita, nisi præsumptionem suam digna satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reumque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat atque in extremo examine districtæ ultioni subjaceat.

Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi quatenus et hic fructum bonæ actionis percipiant et apud districtum judicem præmia æternæ pacis inveniant. Amen. Amen. Amen.

Ego Honorius Catholicæ Ecclesiæ Episcopus. Ego Pelagius Albanensis Episcopus.

Ego Nicolaus Tusculanus Episcopus.

Ego Leo Sanctæ Crucis in Jerusalem præsbiter cardinalis.

Ego Guala Sti Martini præsbiter cardinalis. Ego Stephanus basilica duodecim apostolorum præsbiter cardinalis.

Ego Gregorius titulo Stæ Anastasiæ præsbiter cardinalis.

Ego Thomas titulo Stæ Sabinæ præsbiter cardinalis.

Ego Joannes titulo Stæ Praxedis præsbiter car dinalis.

Ego Octavius Sti Sergi et Bacchi diaconus cardinalis.

Ego Gregorius Sti Theodori diaconus cardinalis.

Ego Romanus Sti Angeli diaconus cardinalis. Ego Stephanus Sti Adriani diaconus cardinalis. Ego Petrus Sti Georgi ad velum aureum diaconus cardinalis.

Datum Laterani per manum magistri Guidonis domini papæ Notarii, vIII calendas Junii, Indictione XII, Incarnationis dominicæ anno millesimo ducentesimo vigesimo quarto, pontificatus vero domini Honorii papæ tertii anno octavo.

Plumbum appendet sub duplici lacu bombisino rubei croceique coloris.

Ejusdem bullæ habemus transsumptum notarii apostolici chyrographo subscriptum.