dem, De quinto vero articulo qui talis est: scilicet quod dicti maior et jurati contra dictos abbatem et conventum proponebant quod ipsi abbas et conventus a Burgensibus villæ Sti Richarii de eisdem terras et domos tenentibus relevia, ingressus et exitus, quando de terris et domibus ipsis accidebant, ultra modum debitum et usum et consuetudinem patriæ levabant seu capiebant; ordinatum est, quod ipsi Burgenses de ipsis abbate et conventu tenentes pro relevio cujuslibet jornalis terræ, qui ab ipsis abbate et conventu tenetur, quatuor solidos parisienses solvent amodo eisdem ; item et similiter totidem ab emptore ejusdem pro ingressu solventur in posterum eisdem. Item pro relevio cujuslibet domus quæ antea ab eis abbate et conventu habebant, ipsi abbas et conventus in posterum valorem locationis unius anni domus ejusdem ad turonensem scilicet, ut si domus ipsa per annum de locatione quadraginta solidos parisienses valuerit, quadraginta solidos turonenses pro relevio suo habebunt, vel si plus, plus, et si minus, minus. Itaque semper ipsius domus locationis pretium in parisiensibus, eisdem diminuetur in turonensibus. Item et simili modo habebunt dicti abbas et conventus totidem pro singula domo quæ tenetur ab eisdem et venditur, totidem ab emptore ejusdem de ingressu, et totidem a venditore ejusdem de exitu in futurum. Et sciendum est quod si ille qui dictam domum relevare debebit, eam relevare noluerit aut nequiverit, dicti abbas et conventus jam pro relevio suo per annum tenebunt cam vel comnodum suum per ipsum facient annum ex eadem. Ordinatum est insuper quod annuæ cerchæ villæ sancti Richarii seu ipsius villæ circumstantiarum, uæ ante compositionem seu ordinationem hujusmodi dictis abbati et conventui, secundum usum et consuetudines solvi solebant, solvantur ex nunc et in futurum eisdem, compositione seu ordinatione hujusmodi non obstante.

Nos autem ad instantiam partium prædictarum ea quæ superius continentur volumus et concedimus et auctoritate regia confirmamus, salvo jure nostre in omnibus ac etiam alieno.

Quod ut ratum et stabile permaneat in futurum, præsentes litteras sigilli nostri fecimus impressione muniri. Actum Parisiis anno Domini mil

BULLE DU PAPE URBAIN IV. Excommunication des fauteurs d'une procession sacrilège le lundi de la Pentecôte.

Chronic. D. Cotron. Anno 1263.

Urbanus episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri episcopo Atrebatensi salutem et apostolicam benedictionem. Ne glorientur reprobi suæ perversitatis opera sine condignis meritorum stipendiis præteriri, gementibus virtuosis filiis, quod per alios probrosis gravati fuerint detrimentis, decet providentiam sedis apostolicæ super hoc ad iniquorum terrorem et consolationem personarum humilium opportunum remedium adhibere. Significantibus siquidem dilectis filiis... Abbate et conventu monasterii sancti Richarii in Pontivo ad romanam Ecclesiam nullo medio pertinentis, ordinis sancti Benedicti, Ambianensis diœcesis, cum multo dolore cordis audivimus et narramus quod cum ipsi, de antiqua et approbata consuetudine et hactenus pacifice observata, corpus ipsius beati Richarii et Vigoris in duabus capsis ac caput et brachium ipsius sancti Vigoris, quæ in monasterio habentur eodem, in duobus vasis argenteis per villam sancti Richarii processionaliter annis singulis, secunda feria post Pentecosten, faciant deportari, ac post deportationem hujusmodi dicta corpora, caput et brachium, circumcincta pannis deauratis et cortinis, in Ecclesia dicti monasterii per certos dies in honorificentia et reverentia debitis conserventur, universitas hominum ipsius villæ ad certum judicium pravitatis hæreticæ, quæ ipsorum mentes damnabiliter præsumitur infecisse, quamdam capsam exprimentem similitudinem capsæ, in qua prædictum corpus sancti Richarii est reconditum, et quoddam brachium ligneum mentiens brachium supradictum, a quibusdam laicis indutis superpelliceis, prædicta feria quasi processionaliter, aqua per eos benedicta, quin potius maledicta, per dictam villam deferri

nequiter procurarunt, et ante dictam capsam depositam in certo loco dicta villæ, duos homines ipsius qui ad invicem sibi inimicari fingebantur, venire, prout cum eis condixerant, facientes exclamarunt; senex sancti Richari, non transibis ultra, donec hos discordantes ad concordiam revocabis, et post clamorem hujusmodi, dictis duobus in signum pacis inter eos reformatæ sese osculantibus, dixerunt ipsi ac alii adstantes quod in reformatione pacis illorum fuerat dicta capsa fictitia miraculum operata. Nec iis contenti homines prædictæ villæ quamdam mensam erigentes detestanda vesania in altare, illamque crnantes cortinis, prædictam capsam fictitiam, brachium ligneum ac equorum ossa, quæ reliquias mentiebantur, sanctorum mensæ supposuerunt eidem, et oblationes a peregrinis et viatoribus non sunt veriti petere ac recipere, sub nomine corporis sancti Richarii supradicti insistendo, ante dictam mensam ornatam magnis luminaribus, duabus noctibus vigiliis, choreis et aliis inhonestis et per biduum etiam hujusmodi contumeliis vacaverunt, maiore et scabinis dictæ villæ præsentibus, consentientibus et ad hoc dantibus consilium, auxilium et favorem in gravem Dei et sanctorum prædictorum contumeliam et in eorumdem abbatis et conventus opprobrium et honestatis ecclesiastica detrimentum. Verum cum super hujusmodi perversitatis excessu, illius disciplinæ sit exercenda severitas per quam et cauti fiant humiles et deliquisse poeniteat pestilentes, sicque devotis det solatium, quod vindictam viderint impiorum, fraternitati tuæ per apostolica scripta mandamus, quatenus si tibi de plano et sine strepitu judicii constiterit de prædictis tam supra dictos reprobos et iniquos, qui auctores tam horrendi sceleris exstiterunt, quam eos qui superpelliceis ipsis induti prædictam capsam fictitiam et brachium ligneum taliter deferre, ac illos qui prædictorum ossa equorum nominata mensæ imponere præsumpserunt, et dictos maiorem et Scabinos, qui cum possint, non curarent, prout ad eos pertinet, tam manifesto facinori obviare et dictos duos homines ac alios etiam quos hujusmodi sceleris inveneris esse participes, quod dictis abbati et conventui de injuriâ tam enormi ple

nariam satisfactionem impendant, et alias humiliter pœnitentiam illam adimpleant, quam de aliquorum religiosorum et aliorum prudentum virorum consilio, eis duxeris imponendam, monitione præmissâ per censuram ecclesiasticam, appellatione remotâ, præviâ ratione compellas. Provide ne in universitatem prædictam excommunicationis vel interdicti sententiam proferas, nisi a nobis super hoc mandatum receperis speciale. Quod si forte in eos excommunicationis sententiam fieri contigerit, et ipsi rem per unum mensem animo sustinuerint indurato, tu rem ex tunc singulis diebus dominicis et festivis, pulsatis campanis et candelis accensis, usque ad satisfactionem condignam in locis in quibus videri expedire solemniter publicari facias et illos ab omnibus arctius evitari, invocato contra eos, si protervia eorum exegerit, auxilio brachii secularis.

Datum apud urbem Viterbium, VII calendas Junii, pontificatus Urbani anno tertio.

Habetur aliud exemplar ejusdem bullæ ubi non· nihil diversum videtur, datum apud Urbem Viterbium, vi Idus Januarii, pontificatus anno tertio. Cui plumbum appendet sub duplici lacu canapeo.

ARRÊT DU ROI PHILIPPE-LE-BEL. L'abbé de Saint-Riquier est maintenu dans la possession de prendre les malfaiteurs les trois jours de la fête de Saint-Riquier.

Ex Chronic. D. Cotron. Anno 1275.

Philippus Dei gratia Francorum rex. Notum facimus universis tam præsentibus quam futuris, quod cum abbas et conventus sancti Richarii proponerent coram nobis contra... Majorem et scabinos ejusdem villæ, quod erant in saisina custodiendi nundinas sancti Richarii, quamdiu extant, quæ durant tribus diebus, et capiendi malefactores in eisdem nundinis delinquentes, ac eosdem recta via ad suum prisionem ducendi, et quod is major et scabini prædicti in impediendo contra justitiam dictarum nundinarum sancti Richarii custodiam sive gardiam, et saisinam suam prædic

tam indebite perturbando, portas villæ sancti Richarii clausas tenebant seu teneri faciebant de nocte et inhibuerant portarum ipsarum custodir bus ne aperirent easdem, et peterent quod, dictis nundinis durantibus, ipsas portas tam die quam de nocte facerent apertas teneri, cum ad eas de nocte custodiendas evidens utilitas immineret, præcipue pro infinita multitudine animalium quæ de nocte extra portas in ipsis nundinis remanebant; petentes insuper eosdem majorem et scabinos ad desistendum ab impedimento et pertur batione prædictis, et ad prædicta sibi emendenda compelli, necnon quasdam rescussas, videlicet unam per Bernardum dictum Pinchon, tunc majorem seu majoris locum tenentem de die factam cuidam servienti eorumdem abbatis et conventus de quodam homine, qui vocabatur Forteris, in dictis nundinis capto propter delictum ejusdem, et aliam per eumdem Bernardum, tunc etiam majorem seu majoris locum tenentem, et per scabinos dictæ villæ de nocte factam de quodam alio homine de gentibus prædictorum abbatis et conventibus ipsi abbas et conventus a dicto Bernardo etiam majore et a scabinis prædicta sibi petebant similiter emendari; eisdem majore et scabinis dicentibus ex adverso quod dicti abbas et conventus non erant super iis audiendi cum ipsi solummodo per tres dies et non noctibus intermediis haberent dictas nundinas custodire et ad ipsos majorem et scabinos dictæ villæ sancti Richarii custodia pertineret, et sic de nocte dictas portas clausas tenere et de nocte delinquentes in dictis nundinis capere poterant et debebant; cæterisque allegatis ab ipso majore et scabinis quæ ex parte dictorum abbatis et conventus fuerunt proposita contra ipsos, ipsi majores et scabini proponerent quod erant et fuerant, a tempore a quo memoria non existit, in saisina recipiendi juramentum a vicecomite ipsorum abbatis et conventus, quoties ad dictas nundinas custodiendas constituitur ab eisdem, de hujusmodi officio fideliter exercendo, petentes ab eorum vicecomite sibi præstari hujusmodi juramentum, ipsis abbate et conventu saisinam hujusmodi negantibus. Auditis et intellectis omnibus et singulis propositis hinc et inde visaque inquesta super iis de mandato curiæ nostræ facta, per ipsum cu

riæ nostræ judicium pronuntiatum fuit quod dicti abbas et conventus sunt et remanere debent in saisina capiendi, ut dictum est, malefactores in dictis nundinis delinquentes et eos recta via ducendi ad prisionem suum et quod major et scabini prædicti tenere debent dictas portas apertas tam de die in dictis nundinis quam de nocte et insuper quod major et scabini prædicti debent et tenentur prædictas rescussas dictis abbati et conventui emendare, Necnon pronuntiatum est per idem judicium quod dicti major et scabini sunt et remanebunt in saisina recipiendi juramentum prædictum, ut dictum est, a vicecomite nominato. In cujus rei memoriam præsentibus litteris nostrum fecimus apponi sigillum.

Actum Parisiis anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo quinto, mense Augusto. Sigillum appendet, simile sancti Ludovici sigillo supra ad annum 1269, excepto quod in adversi sigilli facie decem lilia repræsentantur.

BULLE DU PAPE NICOLAS IV.

Il permet aux religieux de Saint-Riquier de conserver leurs biens après leur profession à l'exception des fiefs.

Ex Chronic. D. Cotron. Anno 1278.

Nicolaus Episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis... abbati et conventui sancti Richarii in Pontivo, ordinis sancti Benedicti, Ambianensis diocesis, salutem et apostolicam benedictionem. Devotionis vestræ supplicationibus inclinati, ut possessiones et alia bona mobilia et immobilia quæ personas liberas fratrum vestrorum ad monasterium vestrum, mundi relicta vanitate, convolantium et professionem facientium in eodem, si remansissent in seculo, jure successionis vel quocumque alio justo licite contigissent, si ipsi potuissent, aliis libere elargiri, feodalibus dumtaxat exceptis,, petere, retinere ac recipere libere valeatis, sine juris præjudicio alieni, auctoritate vor bis præsentium indulgemus. Nulli ergo omnine... (ut in aliis litteris...).

ARRÊT DU ROI PHILIPPE Le BEL.

Le roi rétablit l'abbé de Saint-Riquier dans ses droits de justice, usurpés sur le domaine de Feuquières par le comte de Ponthieu et le roi d'Angleterre.

Ex Chronic. D. Cotron. Anno 1280.

In parlemento Pentecostes, anno Domini millesimo ducentesimo octogesimo, abbas et conventus sancti Richarii in Pontivo dicebant contra nobilem virum Dominum Joannem de Nigella, comitem Pontivi tunc temporis, et illustrem Dominam olim reginam Hispaniæ et comitissam tunc temporis Pontivi, et præter hæc contra illustrem virum Dominum regem Angliæ, nunc comitem Pontivi, et ejus uxorem filiam et heredem dicta comitissæ, quod dicti abbas et conventus erant et fuerant in possessione totius justitiæ villæ de Feuquieres et pertinentiarum ejusdem, et explectandi eamdem dictis Joanne et ejus uxore et dicto rege Angliæ et ejus uxore hoc negantibus, et dicentibus se esse in possessione justitiæ prædictæ et explectandi eamdem auditis et visis rationibus et probationibus partium prædictarum, adjudicata fuit per curiam Franciæ possessio prædictæ justitiæ abbati et conventui prædictis. Deinde subsequitur inquesta facta super damnis, violentiis, injuriis factis in villa de Feuquieriis per homines Abbatis Villæ. Ordinatum fuit, quod baillivus Pontivi, qui tunc erat, et major et scabini nomine suo et dictæ villæ Abbatis Villæ emendabunt hoc domino regi ad voluntatem suam, et inde habebit rex decem millia librarum turonensium pro emenda et emendabunt Furceio de Peronâ servienti Domini regis injuriam sibi factam ibidem. Et Dominus rex dabit ei centum libras turonenses de dictis decem millibus libris. Et quod emandabunt abbati sancti Richarii, quum constiterit quod ipse habeat omnimodam justitiara in dictâ villâ de Feuquieriis de quibus liquebit per eorum juramenta, additis cuilibet eorum de Feuquieriis duobus vel tribus conjuratoribus de vicinis suis fide dignis.

Martinus episcopus servus servorum Dei dilecto filio .. abbati monasterii sancti Medardi Suessionensis salutem et apostolicam benedictionem. Sua nobis dilecti filii abbas et conventus monasterii sancti Richarii in Pontivo ad Romanam ecclesiam nullo medio pertinentis, ordinis sancti Benedicti, petitione monstrarunt quod nonnulli clerici et laici Ambianensis et Attrebatensis diocœsis terras, vineas, prata, nemora, domos, possessiones, et res alias quæ ab eodem monasterio in feodum vel sub annuo censu reddito tenent, quandoque locis religiosis, ecclesiis ac personis ecclesiasticis, interdum vero laicis, nec non personis secularibus seu potentibus vendere vel donare et ad perpetuum censum concedere ac de ipsis alios infeodare et alias eadem alienare, necnon quibusdam et dictis possessionibus novas servitutes imponere de facto, cum de jure nequeant absque ipsorum abbatis et conventus consensu legitimo, præsumpserunt, sicque ipsi prætextu venditionis, donationis, concessionis et infeodationis hujusmodi in terris et aliis præmissis quodammodo jus dominii sibi vindicare contendunt, dum per ipsas eadem in alios et per illos sæpe in personam tertiam et deinceps, ipsis abbate et conventu irrequisitis nec consentientibus, sunt translata, unde cum ex hoc dictum monasterium non modicam sustineat læsionem, iidem abbas et conventus nobis humiliter supplicaverunt, ut providere super his indemnitati ipsius monasterii paterna sollicitudine curaremus. Quocirca discretioni tuæ per apostolica scripta mandamus quatenus, si est ita, et infeodationes ac alia præmissa taliter ab eisdem clericis et laicis sint contra justitiam attemptata, et in irritum revocare, ne ab eis similia attemptentur, auctoritate nostra firmiter inhibere procures, contradictores per

censuram ecclesiasticam, appellatione postposita compescendo. Testes autem qui fuerint nominati, si se gratia, odio, vel timore subtraxerint, per censuram ecclesiasticam, appellatione cessante, compellas veritati testimonium perhibere. Datum apud Urbem Veterem, quinto idus decembris, pontificatus nostri anno primo.

et ideo ipsos abbatem et conventum in saisina sua prædicta remanere debere. In cujus rei testimonium præsentibus litteris nostrum fecimus apponi sigillum.

Actum Parisiis, anno Domini millesimo ducentesimo octogesimo septimo, mense Augusto. Sigillum appendet ut supra impressum.

No 38. Tom. I.- Page 556.

ARRÊT DU ROI PHILIPPE-LE-BEL

Le roi intime à Mathieu de Roye, seigneur de La Ferté, la défense de troubler l'abbé de Saint-Riquier dans sa possession de garder les trois jours de fête de Saint-Riquier, au mois d'octobre.

Ex Chronic. D. Cotron. Anno 1287. Philippus, Dei gratia Francorum rex, universis litteras presentes inspecturis salutem. Notum facimus quod cum contentio mota esset inter Matheum de Roya militem ex una parte, et abbatem et conventum sancti Richarii ex altera, habendi custodiam festi et capiendi et arrestandi justitiando personas, in quibus cadit prisia, vel arrestum, vel vindicta vel aliud, si casus se offert, et quod opporteret facere prisiam, justitiando ubicumque festum se extendit et in quacumque terra sit, et in feodis dicti Mathei de Roya et in aliis et de hoc usi fuerunt per tantum tempus quod debet eis valere ad habendum jus saisina: dicto Matheo in contrarium dicente, quod locus de quo mentio facta fuit, est in feodis suis, in quibus habet justitiam de jure communi, et etiam dicente quod ipse usus fuit, et est in bona saisina capiendi et arrestandi justitiando et explectandi prisias semper, cum casus se obtulit in suo feodo et in aliis locis ejusdem conditionis, durantibus tribus diebus festi et in alio tempore, quum casus se obtulit, et custodiendi feodum suum cum armis, quando sibi placuit et usus fuit a tanto tempore quod debet sibi valere ad habendum jus saisinæ : tandem super præmissis facta inquesta et visa, pronuntiatum fuit per curiæ nostræ judicium, dictos abbatem et conventum intentionem suam melius probavisse quam dictum Matheum quantum ad saisinam,

DONATION TESTAMENTAIRE DE GILES DE MACHEMONT AUX CARITIERS DU MONASTÈRE. Ex Chronic. D. Cotron. Anno 1287. Universis præsentes litteras inspecturis, Egidius permissione divinâ Abbas monasterii sancti Richarii, salutem in Domino. Noveritis quod nos attendentes fore bonum quod pitantiis sive caritatibus nostri conventus, cum quo volente Domino longo tempore viximus vitæ nostræ, caritatem aliquam faceremus, donamus in perpetuum ad usus ipsarum pitantiarum sive caritatum omne illud quod habebamus in molendino de Tannoye et in toto vinario de supra, seu juxta ipsum molendinum, per caritarium ipsius monasterii amodo recipiendos ad opus dictarum caritatum, seu pitantiarum, omnes proventus qui ex prædicto molendino et vinario modo quocumque potuerint provenire. Nos autem, prior et conventus dicti monasterii, præsenti donationi interfuimus et rem volumus et approbamus et in ea consentimus expresse. lis autem interfuerunt præsentes: magister Robertus dictus Marescallus clericus, Petrus de Guri clericus, Urso de Domibus, Joannes et Colardus dicti sommelarii et plures alii. In quorum omnium testimonium, nos abbas et conventus et prædicti præsentibus litteris sigilla nostra duximus apponenda.

Datum die mercurii post natale Domini, anno gratiæ millesimo ducentesimo nonagesimo.

Appendet sigillum, in quo ex unâ facie representatur abbas dextra pedum pastorale, sinistra librum ad pectus gerens, ex altera vero facie, tria lilia sic disposita cum inscriptione sancti Richarii. (Deest hoc sigillum)