Imágenes de páginas
PDF
EPUB

SULLE RELAZIONI FRA TODI E SANGEMINI

NEL SECOLO XIV

Continue furono, al tempo del suo maggior fiorire, le aspirazioni del Comune tuderte sopra Sangemini, << castrum bonum et forte, come lo chiamò il rettore del Patrimonio, Guitto Farnese, nella sua relazione a Giovanni XXII, dominante le terre degli Arnolfi, a confine delle potenti repubbliche di Amelia, Narni e Terni. Ma per le stesse ragioni ne stava a cuore alla Chiesa il libero dominio, senza concorrenza di estranei. Donde il conflitto che durò a lungo, si acui durante il periodo avignonese, e non volse al termine che quando restaurata dall'Albornoz su più salde basi l'autorità della Chiesa, quella del Comune cominciò a declinare.

Della fase di esso al tempo di Ludovico il Bavaro fu detto altrove (1). Riusci allora alla Chiesa riaffermare supra Sangemini il suo potere; e si studiò poi con ogni cura di mantenervelo. Ma le minacce di Todi non cessarono mai: finchè nel 1345, quando fu generale il risveglio della parte ghibellina, e comuni e signori cercarono ingrandirsi in danno della Chiesa, il comune di Todi mandò un esercito alla riconquista dell' am tello. Scrisse il papa al rettore Ber

1) FUMI, Eretici TONELLI, Vicende della d Soc, Romana di Storia pa

AN

ollettino, V, 17 e sgg.
monio, in Archivio della

nardo di Lago per la difesa de' suoi temporali diritti: ai fedeli del Patrimonio di assisterlo con tutte le forze (1). La provincia era tutta in subbuglio; gravi avvenimenti si maturavano; ma Bernardo, rettore rapace ed imbelle, lasciava andare tutto in rovina. Ad Avignone giungevano notizie sempre peggiori. Molteplici le offese dei todini contro Sangegemini, donde aveano tolto ostaggi, e presso cui tenevano continuamente macchine e battifolli. Si ricorse al solito palliativo di nominare legati e riformatori con ampie facoltà di provvedere; e questi furono i cardinali Bertrando di S. Marco, ben edotto ormai delle condizioni della provincia per il cui governo aveva emanato nuove costituzioni, e Guido di S. Cecilia. Costoro si sarebbero recati anche a Todi; ne avrebbero udito le ragioni, e sentenziato secondo giustizia. Frattanto mandava Clemente VI a quel vescovo Ranuccio d'ingiungere formalmente ai todini la restituzione degli statichi, la rimo zione dei battifolli, la cessazione da ogni novità contro Sangemini (2). La lettera pontificia scritta il 13 febbraio 1346

(1) ANTONELLI, ivi, XXVI, 311, doc. in nota.

(2) Ven. fratri episcopo Tudertino - Fidedignis licet infestis percepto relatibus, quod priores, officiales et comune civitatis Tudertine nos et ecclesiam romanam graviter offendere, seque periculis et penis non levibus subicere non verentes, castrum Sancti Gemini, nobis et ecclesie memorate immediate subiectum, ac habitatores ipsius molestare ac offendere multipliciter moliti sunt hactenus et etiam moliuntur, ad occupationem ipsius castri ac oppressionem habitatorum ips rum violenter in nostrum et ecclesie predicte contemptum et preiudicium aspirantes, et, detentis per ipsos priores officiales et comune quibusdam obsidibus dicti castri, pro expugnatione illius machinas seu batifolla tenere ibidem continue non verentur, excommunicationis et alias spirituales penas et sententias per constitutiones fe. re. Iohannis pape XXII predecessoris nostri adversus talia perpetrantes inflict as incurrere, seque illis periculose involvere, minime formidantes. Cum itaque dilecti filii nostri Bertrandus s. Marchi et Guido s. Cecilie presbiteri cardinales cum plene legationis officio et potestate reformandi ea que in terris eidem ecclesie romane immediate subiectis reformationis remedio repererint indigere ad partes illas in proximo sint ituri, fraternitati tue per apostolica scripta mandamus, quatenus prefatos priores officiales et comune pro parte nostra moneas et requiras, eis sub excommunicationis in personas singulares ipsorum, et interdicti in civitatem predictam penis et sententiis, quas, nisi tue monitioni et requisitioni huiusmodi cum effectu paruerint, proferas districtius iniungendo, ut infra decem dierum spatium post monitionem et requisitionem huiusmodi computandum obsides predictos liberent, bacti

f presentata al vescovo che il 18 agosto, forse perchè pri di quell'epoca i legati non avrebbero potuto occuparsi del negozio. Intanto la situazione si era aggravata. Sotto la pressura incessante delle armi todine, i sangeminesi avevano fatto atto di sottomissione al comune di Todi; ed invano il papa aveva invitato il rettore a revocar questa e aiutare gli oppressi (1).

Ricevuta il vescovo Ranuccio la lettera pontificia, il 26 agosto fece la formale ingiunzione al podestà, al capitano, ai priori e ai quattro anteposti, eletti « super facto brighe et discordie exorte inter comune Tuderti et universitatem hominum castri Sancti Gemini et aliis pertractandis inter

follaque predicta removeant, et nichilominus usque ad adventum dictorum cardinalium ad partes ipsas nullas contra dictum castrum et habitatores ipsius faciant vel attemptent quomodolibet noxias novitates. Volumus autem quod prefati cardinales, quibus huiusmodi negotium est commissum, vel alter ipsorum, dum dante Domino in partibus illis erunt, auditis predictorum prior. official. et comun. ac aliorum quorum interest rationibus, super eodem negotio, quod eis iustum et equum videbitur, ordinent et disponant, quodque tu, frater, de hiis que super premissis feceris et inde quomodolibet subsequentur, nos e vestigio per tuas litteras et cardinales predictos vel eorum alterum, cum illuc declinaverint, efficere studeas certiores. Dat. Avinion. id. februar. pont. nostri a. IV ». (Arch. Vatic. Regest. n. 139, dor. 9241.

« Ven. fratri Bernardo episcop› Viterbiensi rectori Patrimonii. Ad nostri apostolatus auditum relatio fidedigna licet infesta perduxit quod cives et universitas civitatis Tudertine (debito subiectionis et reverentie quibus nobis et ecclesie romane tenentur astricti calcato. nos et ipsam ecclesiam graviter offendere non verentes, mults. adunatis complicibus, dilectos filios homines et universitatem castri Sancti Gemini ad nos et eandem ecclesiam pertinentes nostros et ipsius ecclesie subditos et fideles diversis obsidionibus adversus ipsos et castrum predictum positis, alsque variis gravaminibus oppresserunt multipliciter hactenus et opprimere in nostram et ipsius ecclesie contemptum et opprobrium temerariis et presumptuosis aus bus satagunt incessanter, et nichilominus quamdam submissionem ab eisdem trminibus et univers.tate castri Sancti Gemin, extorserunt. Quocirca fraternitati tue per spostriata wripta mandamus, quatenus prelibatis hominibus etc contra sevitiam Tudertinorum suorumque in hac parte compile.um predictoram procedendo spiritua er et temporaliter proat fent rationis et vider.s expedire consumis aux bis et fax mus oportunis assistens, si vocatis evonandis submissionem predictam in no* et e..sdem eccleste preindum st premitutur reperer. attemptatam, fam vrare prxsres, contradictores spiritual et tempora.net.one appel at spe printem ta compescendo. Dat apud Villanovam XVII ka.. 14. a. V. Prgest, n. 149,

[ocr errors]

predictos comune et universitatem, di rilasciare entro dieci giorni gli ostaggi, sotto pena di scomunica e d'interdetto, e fare quanto in essa veniva ordinato (1).

Ma la scappatoia era bella e trovata. I todini, maestri di sottigliezze, notificarono a loro volta, il 30 agosto, al vescovo Ranuccio un atto d'appello alla Sede apostolica, che nella sua pregiudiziale motivazione lascierebbe quasi supporre una tacita intesa col medesimo vescovo per procrastinare la soluzione della vertenza. Il mandato pontificio era giunto a Todi, come si disse, il 18 agosto, e il monitorio vescovile notificato al comune soltanto il 26. Or bene, del ritardo, forse voluto, si era giovato il comune per prevenire il monitorio con un primo atto d'appello presentato il 24 agosto a frate Giovanni vicario del convento de' Servi in S. Marco e a frate Giacomo priore degli Eremitani di S. Prassede, in cui, mostrandosi piena conoscenza delle lettere apostoliche giunte al vescovo, di cui si riporta il contenuto, si dice essere state le medesime da false informazioni provocate; e quindi il pontefice non averle concesse, se fosse stato edotto della verità, che era questa. Fra Todi e Saugemini esistere convenzioni lecite e trattati per publici istromenti, che autorizzavano pienamente il comune di Todi a fare ciò che fece: non esser vero nè l'invio di macchine nè la costruzione di battifolli, non avendo mai inteso i todini di espugnare Sangemini: esser essi innocenti in tutto delle odiose accuse riferite al pontefice, dalle quali non furono nemmeno chiamati a scolparsi prima di prendere provvedimenti a loro carico.

Questi stessi motivi riprodussero nell' appello dal monitorio del vescovo, aggiungendovi la pregiudiziale che, per effetto del precedente appello a lui pure notificato, era ces

(1) Arch. Vatic. Instr. Miscellan. an. 1346. Lunga pergamena origin. contenente il breve pontificio a Ranuccio e l'atto di presentazione del medesimo: la nomina di due nunzi fatta dal vescovo per presentare al comune il monitorio: l'atto di presentazione e il contenuto di questo: i diversi appelli interposti dai todini. Il tutto scritto di mano del notaro Giacomo del fu Egidio di Benvegnate di Todi.

sata ogni sua giurisdizione in proposito, e quindi il suo monitorio doversi ritenere irrito e nullo e come non fatto (1).

(1) Eccone il testo: Coram vobis rñdo in Christo patre et dño, dño Raynutio episcopo Tudertino, Bartholinus Philippi syndicus et procurator dñorum potestatis, priorum, et comunis Tuderti sentiens se nominibus quibus supra et predictos quorum syndicus et procurator est et universitatem et singulares personas dicti comunis et iura ipsius comunis gravatos et gravata, et in posterum ledi et gravari posse Don modicum a quibusdam litteris pro parte vestra transmissis ... et a requisitionibus monitionibus mandatis et sententiis contentis in eis, quarum omnium tenor noscitur esse talis... ab i sis litteris, monitionibus etc. ad dium Clementem papam sextum etusque audientiam et sedem apostolicam in hiis scriptis provocat et appellat pro testans nominibus quibus supra quod huiusmodi appellatione pendente nulla contra dictos dños potestatem, capitaneum etc. pretextu dictarum litterarum. . fiat novitas vel processus. Et pro causis gravaminum iniquitatis et nullitatis si quas assignare tenetur in hiis scriptis inserit et assignat infrascriptas.

In primis quia ante dictas requisitionem et monitionem factam eisdem prioribus etc. ex parte vestra vigore dictarum litterarum apostolicarum facta et interposita erat appellatio per ipsum syndicum a dictis litteris ap.licis et contentis et comminatis et expressis in eis, et ab eis dependentibus et connexis etc. et a quolibet gravamine dictis prioribus etc. pretextu dictarum litterarum illato et quomodolibet inferendo per quamcumque monitionem vel alium actum, et dicte appellationis prius farte... facta erat vobis notificatio et intimatio, cuius rei causa abdicata erat vobis omnis iurisdictio et potestas dicte requisitionis et monitionis fiende vigore dictarum litterarum apostolicarum ob precedentem appellationem predictam et intimationem Tobis factam, quibus pendentibus dicta vestra requisitio et monitio pro vestra parte facta fuit et est etiam ipso iure nulla et nullius valoris vel momenti, immo de iure robur iuris non sortitur, et perinde debet haberi de iure ac si facta non esset, masime predictis pendentibus.

Item quia dicte littere apostolice et earum impetratio et obtentus emanaverunt modo illicito et subreptitie, et tacita et suppressa veritate et expressa falsitate impetrate et concesse fuerunt.

Item quia talia fuerunt tacita et suppressa, que si fuissent expressa prefatus das summus pontifex dictas litteras minime concessisset, maxime ex eo quod iura comunis civitatis Tuderti, que inter ipsum com. Tuderti et com. dicti castri Sancti Gemini licitis pactis condictionibus et conventionibus hactenus firmata fuerint per publicum instrumentum, propter que prefatum com. Tuderti licite facere potuit quicquid fecit, fuerunt tacita et suppressa.

Item quia falso fuit expressum in impetratione dictarum litterarum quod prefatum e m. Tuderti pro expugnatione dicti castri Sancti Gemini machinas seu batifolia ibidem continuo retinebat, quod fuit et est ab omni veritate remotum, cum dietum com. et homines dicte civitatis Tuderti nunquam intenderint ad dictum castrum expugnandum vel vincendum, nec aliqua bactifolla fecerint vel machinas teQuerint pro expugnatione ipsius.

Item quia dicte littere concesse fuerunt et emanexarrupto per infestos et falsos relatus et non veras querelas sine car

suis hominibus et civibus et dictis officialibu

ritats vel aliqualiter requisitis et insontibus

[graphic]
« AnteriorContinuar »