percipiebat annis singulis ibidem in decima episcopi memorati, pro triginta quinque libris monete currentis, quas confessus est se recepisse pro vendicione predicta a dieto episcopo in pecunia numerata; cui vendicioni Agnes, uxor dicti valeti, spontanea voluntate in nostra presencia constituta concessit expresse. Promiserunt insuper dictus Aymericus fide data et dicta Agnes uxor ejus juramento prestito coram nobis, quod contra vendicionem predictam ratione dotis vel donacionis propter nupcias vel alias per se vel per alios aliquatenus de cetero non venirent, set eam pocius perpetuo ratam haberent. In cujus rei testimonium presentibus litteris sigillum nostrum duximus apponendum. Datum die jovis ante festum apostolorum Simonis et Jude, anno Domini м° cco XLVIo.

21. Vente de la judicature de Vendeuvre faite par le juge du lieu à Jean, évêque de Poitiers, pour la somme de cinquante livres tournois (fo 74 ro).

4 mars 1247 (1246 v. st.).

Universis presentes litteras inspecturis, Gaufridus, decanus et capitulum Pictavense, salutem in Domino. Noveritis quod in nostra presentia constitutus Johannes, judex de Vendovrio, vendidit spontanea voluntate reverendo patri Johanni, gratia Dei Pictavensi episcopo, juzeriam de Vendovrio, quam tenebat ab episcopo memorato, cum perti nenciis suis et omnibus que ad ipsam juzeriam pertinebant, pro quinquaginta libris turonensibus, quas confessus est se recepisse in pecunia numerata, retentis tamen domo sua et aliis juzeriam non spectantibus, que tenet in feodum ab episcopo memorato. Promisit etiam idem Johannes juramento prestito corporali, quod contra vendicionem hujusmodi per se vel per alium occasione aliqua non veniet in futurum. Datum die lune ante Letare Jherusalem, anno Domini M° CC° XLVI.

22. Confirmation par Jean, évêque de Poitiers, d'un statut du 28 février précédent, par lequel le chapitre de Notre-Dame-la-Grande de Poitiers avait fixé le nombre des chanoines de cette église à seize, l'abbé non compris (fo 75 ro).

6 mars 1247 (1246 v. st.).

Johannes, Dei gratia Pictavensis episcopus, universis Christi fidelibus presentes litteras inspecturis, eternam in Domino salutem. Noverit universitas vestra quod nos vidimus et legimus de verbo ad verbum litteras quasdam sigillatas sigillo abbatis et capituli beate Marie Majoris Pictavensis sub forma hujusmodi :

Universis Christi fidelibus presentes litteras inspecturis, abbas et capitulum beate Marie Majoris Pictavensis, salutem eternam in Domino. Cum pro modo facultatum statui debeat in ecclesiis numerus prebendarum, et nostre ecclesie facultates sint adeo tenues et exiles ut de una prebenda non possit uni persone ydonee provideri: nos super hoc quantum possumus volentes nobis et ecclesie nostre in posterum providere, de assensu reverendi patris nostri Johannis, Dei gratia Pictavensis episcopi, duximus statuendum ut prebende que fuerunt magistri Johannis Gras et Guillelmi Chales, canonicorum nostrorum defunctorum, prebende etiam canonicorum ecclesie nostre qui residenciam non faciunt in eadem, cum eos cedere vel decedere contigerit, nemini conferantur donec numerus canonicorum ipsius ecclesie ad sexdecim canonicos tantum devenerit, abbate in hujusmodi numero minime computato; sed et si hec non contingat ad jam dictum numerum devenire, ex tunc etiam residentium canonicorum prebende, cum ipsos vel eorum aliquem cedere vel decedere contigerit, [nemini] prorsus conferantur, donec deventum fuerit ad numerum antedictum. Postquam autem deventum fuerit ad eundem, volumus, statuimus et ordinamus ut preter abbatem idem numerus sexdecim canonicorum videlicet in ecclesia nostra,

quantum possibile fuerit, in perpetuum observetur, ita quod domino Pictavensi episcopo et abbati ecclesie nostre, quorum uterque semel suo tempore unum potest in nostra ecclesia creare canonicum, nullum prejudicium circa creationem ejusdem canonici generetur. Cum autem episcopus, qui pro tempore fuerit, canonicum unum in nostra ecclesia fecerit, prebenda primo postea cedentis vel decedentis canonici non conferatur alicui, donec canonicorum numerus, abbate non computato, ad sexdecim dumtaxat reducatur, et idem similiter observetur, ubi canonicus in nostra ecclesia creatus fuerit per abbatem. Datum die jovis post dominicam qua cantatur Reminiscere, anno Domini

M° CC XL VIo.

Nos autem predictam ordinacionem et numeri constitutionem ratam et gratam habuimus et habemus, et eisdem ordinationi et constitutioni consensum et auctoritatem nostram prebuimus et prebemus. Datum die mercurii ante dominicam qua cantatur Letare Therusalem, anno Domini M° CC° XL° VIo.

23. Traité entre Alphonse, comte de Poitou, et Jean, évêque de Poitiers, au sujet de l'hommage du château de Civray, et au sujet de ce que feu Aimeri de Vivonne, chevalier, tenait en fief de l'évêque de Poitiers (fo 72 ro).

16 mars 1247 (1246 v. st.) 1.

Alphonsus, filius regis Francorum, comes Pictavensis, universis presentes litteras inspecturis, eternam in Domino [salutem]. Noveritis quod cum venerabilis pater Johannes, Dei gratia episcopus Pictavensis, peteret a nobis ut nos faceremus sibi homagium de castro et de pertinenciis Sivrayi,

1. Cet acte, transcrit par une main négligente dans le cartulaire, a été publié dans les Evesques de Poictiers de Besly, p. 143. Nous le reproduisons pour rectifier quelques passages altérés. On en a donné le sommaire dans les Layettes du trésor des chartes, t. 3, p. 4, d'après l'original conservé aux archives nationales.

tandem inter nos et ipsum super hoc ita extitit ordinatum : videlicet quod idem episcopus ob reverenciam nostram ex gratia voluit quod nos, quamdiu viveremus, non faceremus homagium de feodo memorato, suis tamen redevenciis et serviciis feodi episcopo et ecclesie Pictavensi [salvis], que nos interim faciemus fieri per militem, si ea contigerit evenire. Heres vero noster post decessum nostrum tenebitur homagium et servicia et redevencias facere de predictis, et [si] forte nos feodum ipsum daremus vel venderemus aut commutationem faceremus de eodem, aut quocumque modo transferremus ipsum ad manus alterius, ipse teneretur episcopo Pictavensi homagium, servicia et redevencias feodi facere, ad quem feodum transferetur. Si vero contingeret dictum feodum ad manus domini regis devenire, idem dominus rex inde faceret quod deberet. Idem super rebus quas Aymericus de Vivonia, miles defunctus, tenebat in feodum ab episcopo Pictavensi, sicut fuit inter nos et dictum episcopum ordinatum : videlicet quod medietatem rerum predictarum deliberaremus totaliter episcopo supradicto, et eam tenebit dictus episcopus; aliam vero medietatem tenebimus nos, si voluerimus, usque ad festum sancti Andree proximo venturum, et infra predictum festum trademus eidem episcopo aliquem qui faciat ipsi episcopo homagium, servicia et redeventias de eadem medietate, et tenebit eamdem quemadmodum si nos traderemus infra terminum nominatum. Poterit ex tunc episcopus ad totum feodum asseirare (sic). Si vero nos, quamdiu tenebimus medietatem predictam, voluerimus eam reddere Hugoni de Viviona, militi, vel filiis suis, seu alicui de parentela ejusdem Hugonis, idem episcopus, ad requisitionem nostram, medietatem aliam quam tenebit restituet eisdem, homagio et jure suo penitus salvo, et ille cui restituetur de utraque medietate faciet homagium, servitia et redeventias episcopo memorato. Si vero episcopus, postquam hominem sibi traditum a nobis recepisset de dicta medietate, alium a pre

TOME X.

3

dictis, vellemus feodum ipsum reddi per episcopum alicui de personis antedictis, episcopus reddet illud feodum et terram eidem, salvo sibi integre homagio et omni jure suo, nonobstante quod jam alium hominem a nobis traditum recepisset. Hec autem omnia ita facta sunt et concessa ut ex eis vel eorum aliquibus in posterum nullum prejudicium nobis et episcopo vel ecclesie Pictavensi in casibus consimilibus generetur. Datum die sabbati post dominicam qua cantatur Letare Jherusalem, anno Domini м° cc° quadragesimo vi°.

24. Vente faite à Jean, évêque de Poitiers, par Aimeri, abbé, et les religieux de Saint-Séverin, de tout ce que leur prieur de Jardres 'avait acquis de Jean Eustache, chevalier (fo 74 vo).

1247.

Frater Aymericus, permissione divina abbas et conventus Sancti Severini, Pictavensis diocesis, universis presentes litteras inspecturis, salutem in Domino. Noveritis quod nos reverendo in Christo patri ac domino Johanni, Dei gratia Pictavensi episcopo, vendimus pro triginta libris Pictavensis monete, quas triginta libras confitemur nos ab ipso domino episcopo recepisse in pecunia numerata, omne dominium quod Johannes Eustachii, miles, habebat apud Samages: videlicet duas minas et dimidiam frumenti, duas minas et dimidiam siliginis, quas Galterus Gorgauz tenetur reddere annuatim; item tres minas siliginis et quinque solidos, quos debet Corteriaus annuatim, et quatuor solidos, quos debet Bladunius annuatim; item quatuordecim denarios, quos reddidit domina Eustachia annuatim : que omnia supradicta et singula prior noster de Jadris emit a Johanne Eusthachii, milite supradicto. In cujus rei testimonium presentes litteras sigillo nostri abbatis, quo unico utimur, fecimus sigillari. Datum anno Domini м° CC XL septimo.