res, de quelques opinions personnelles, qui les arrêteroit? L'avantage général du royaume, la paix publique, la tranquillité des citoyens, le zèle même pour la religion, seront-ils donc trop foibles dans les ministres d'une religion qui ne prêche que l'amour du prochain pour déterminer de tels sacrifices? Dès que la foi n'est pas en danger, tout est permis pour le bien des hommes, tout est sanctifié par la charité. La résistance à la loi peut entraîner dans les circonstances présentes une suite de maux incalculables: l'obéissance à la loi maintiendra le calme dans tout l'empire: le dogme n'est point en danger, aucun article de la foi catholique n'est attaqué: comment seroit-il possible dans une telle position d'hésiter entre obéir ou résister?

Français, vous connoissez maintenant les sentimens et les principes de vos Représentans: ne vous laissez donc plus égarer par des assertions mensongères.

Et vous, Pasteurs, réfléchissez que vous pouvez dans cet instant contribuer à la tranquillité des peuples. Aucun des articles de la foi n'est attaqué: cessez donc une résistance sans objet; qu'on ne puisse jamais vous reprocher la perte de la religion, et ne causez point aux Représentans de la Nation la douleur de vous voir écartés de vos fonctions par une loi que les ennemis de la révolution ont rendue nécessaire. Le bien public en réclame l'exécution la plus prompte, et l'Assemblée nationale sera inébranlable dans ses résolutions pour la procurer.

Approuvé par le Roi, le 26 du même mois.

IX.

CONSUETUDINES ANGLICANAE (*)

SANCITAE

IN CONCILIABULO CLAREDONENSI

ANN. 1164

Quarum meminit sa.me.Pius VI.in Apostolicis litteris Quod aliquantulum diei 10 Martii 1791.

(Vid. pag. 113 huius edit.)

Anno Domini MCLXIV in praesentia regis Henrici apud Clarendonam, octavo calend. Februarii, praesidente Iohanne de Oxonia de mandato ipsius Regis, praesentibus etiam Archiepiscopos, episcopis, abbatibus, prioribus, comitibus, baronibus et proceribus regni, facta est recognitio sive recordatio cuiusdam partis consuetudinum et libertatum antecessorum suorum, regis videlicet Henrici avi sui et aliorum, quae observari debebant in regno et ab omnibus teneri, propter dissensiones et discordias saepe emergentes inter

(*) Hasce consuetudines, Henrico II Angliae rege cditas, Alexander III appellavit tyrannicas usurpationes; et si aliquot toleravit, plerasque expresse damnavit. Cf. Baronium ad ann. 1164 nt 37-Labbè Collect. Concil. edit. Ven. T. 13. c. 312.

David Wilkins in Concil. Magnae Britanniae et Hibern. edit. Londini 1737 vol. I. pag. 435, referens haec decreta Clarendonensia adnotavit, Henricum Spelmann (Concil. Orbis Britan. T. 2. p. 63) de his ita pronunciasse: "In hoc concilio fit primus

impetus in privilegia et iurisdictionem ecclesiasticorum, quam » auctores saeculi illius passim canunt lugubriter; in dies tamen » effrenatus crevit, donec ad excidium perventum esset monasteriorum; et quod clerus suam regi Henrico VIII integram red» didissent potestatem statuto anni XXV eiusdem regni ca. 19. »

clerum et iustitiarios (1) domini regis et, magnatum regni. Harum vero consuetudinum recognitarum quaedam pars in sexdecim capitulis continetur.

1. De advocatione (2) et praesentatione ecclesiarum si controversia emerserit inter laicos, vel inter laicos et clericos, vel inter clericos, in Curia domini Regis tractetur et terminetur.

2. Ecclesiae de feudo domini Regis non possunt in perpetuum dari absque assensu et concessione ipsius.

3. Clerici accusati de quacumque re, submoniti a iustitiario Regis, veniant in Curiam ipsius, responsuri ibidem de hoc, unde videbitur Curiae Regis, quod ibi sit respondendum. Ita quod Regis iustitiarius mittet in Curiam sanctae Ecclesiae ad videndum, quomodo res ibi tractabitur. Et si clericus convictus vel confessus fuerit, non debet de caetero eum Ecclesia tueri.

4. Archiepiscopis, Episcopis et personis regni non licet exire regnum absque licentia domini Regis. Et si exierint, si Regi placuerit, securum eum facient, quod nec in eundo, nec in redeundo, vel moram faciendo, perquirent malum sive damnum domino Regi vel regno.

5. Excommunicati non debent dare vadium (3) ad remanentiam, nec praestare iuramentum, sed tantum vadium et plegium (4) standi iudicio Ecclesiae, ut absolvantur.

6. Laici non debent accusari nisi per certos et legales accusatores et testes, et in praesentia Episcopi; ita quod Archidiaconus non perdat ius suum, nec quidquam quod inde habere debeat. Et si tales fuerint qui

(1) Iustitiarius

(2) Advocatio – Tutela - Protectio- Ius praesentandi Ordinario aliquem ad beneficium vacans.

(3) Vadium - Pignus.

(4) Plegium - Vadimonium, fideiussio.

culpantur, quod non velit, vel non audeat aliquis accusare eos, Vicecomes requisitus ab Episcopo faciat iurare duodecim legales (1) de vicineto (2), seu de villa coram Episcopo, quod veritatem secundum conscientiam suam manifestabunt.

7. Nullus qui de Rege (3) teneat in capite, nec aliquis dominicorum ministrorum eius excommunicetur, nec alicuius eorum terrae sub interdicto ponantur, nisi prius dominus Rex si in regno fuerit, conveniatur, vel iustitiarius eius, si fuerit extra regnum, ut rectum (4) de eo faciat, et ita ut quod pertinebat ad curiam regiam, ibi terminetur, et quod spectat ad Curiam ecclesiasticam, ad eamdem mittatur, ut ibidem terminetur.

8. De appellationibus si emerserint, ab Archidiacono debent procedere ad Episcopum, ab Episcopo ad Archiepiscopum, et si Archiepiscopus defuerit in iustitia exhibenda, ad dominum Regem perveniendum est postremo, ut praecepto ipsius in Curia Archiepiscopi controversia terminetur; ita quod non debeat ulterius procedi absque assensu domini Regis.

9. Si calumnia (5) emerserit inter clericum et laicum, vel e converso de ullo tenemento, quod clericus velit ad eleemosynam(6) trahere, vel laicus ad laicum (7) feudum;

(1) Legalis Legitimus, iuxta leges. Qui stare iuri idoneus est. (2) In Matthaeo Parisien. erat insuero; quam vocem in variantibus lectionibus ad calcem operis legere monemur visneto vel vicineto pro vicinia, ex qua duodecim iuratores in assisis eligebantur. (Ita David Wilkius in Concil. Magnae Britann. et Hiberniae. Londin. 1737 vol. I. pag. 435 not.)

(3) De Rege tenere in capite - Abs Rege tenere feudum nullo medio.

(4) Rectum facere - Ius reddere.

(5) Calumnia - Actio in iure.

(6) Eleemosyna - Ecclesiarum possessiones seu tenementa, quae conceduntur per donationem Ecclesiis.

(7) Feudum laicum - Quod non tenetur de ecclesia; sed est de

per recognitionem (1)duodecim legalium hominum iuxta capitalis iustitiarii Regis considerationem (2) terminabitur, utrum tenementum sit pertinens ad eleemosynam, sive ad feudum laicum, coram iustitiario Regis. Et si recognitum fuerit ad eleemosynam pertinere, placitum (3) erit in Curia ecclesiastica: si vero ad laicum feudum, nisi ambo tenementum de eodem Episcopo vel Barone advocaverint (4), erit placitum in Curia regis, sed uterque advocaverit de feudo illo eumdem Episcopum, vel Baronem, erit placitum in Curia ipsius, ita quod propter factam recognitionem, saisinam (5) non amittat qui prius fuerat saisitus (6), donec per placitum dirationatum (7) fuerit.

10. Qui de civitate, vel castello, vel burgo, vel dominico manerio (8) Regis fuerit, si ab Archidiacono vel Episcopo super aliquo delicto citatus fuerit, unde debeat eidem respondere, et ad citationes eorum noluerit satisfacere, bene licebit eis sub interdicto ponere eum, sed non debent excommunicare priusquam capitalis minister Regis villae illius conveniatur, ut iustitiet (9) eum ad satisfactionem venire. Et si minister Regis inde defecerit, ipse erit in misericor

feudo mere temporali, cui opponitur feudum ecclesiasticum, quod ab ecclesiasticis et ecclesiis possidetur.

(1) Recognitio - Inquisitio legalium hominum, quorum testimonio causae dirimuntur.

(2) Consideratio Decretum, iudicium.

(3) Placitum - Disceptatio sive litigatio iudicialis: ut placitare idem est quod in iudicio litigare, causas agere. Ad tribunal ipsum verbum se extendit.

(4) Advocaverint - Recognoverint se habere.

(5) Saisina - Occupatio, possessio.

(6) Saisiare - Prehendere, possessionem capere.

(7) Dirationare - Contrarium ratiocinando asserere; vel quod

assertum est, ratiocinando destruere.

(8) Manerium - Habitatio cum certa agri portione.

(9) Iustitiare - Iudiciali decreto cogere.