CAPUT II.

angustiis comprehensus, nescius quid ageret, suum A Quando attendo laicum istum, nescio quid dicam, infortunium lamentabatur Tandem nocturno silentio nisi quia Spiritus ubi vult spirat (Joan. 111, 8). Abbas in se reversus, voluit Domine laudes debitas per- efga ilum debita veneratione, ille erga eum omnimoda contendebat submissione, forma gregi uterque solvere, et non potuit, quia ad hoc antea non vacaverat. Et conversus ad Dominum : « Domine Deus, vivendi facti, unus activæ, alter contemplativæ. ait, tantum tempus in discendo expendi, et corpus Abbas humilis, patientiæ summæ, in cura corporis et animum in studiis litterarum attrivi; et adhuc continentissimus, nullam sæcularis pompæ curam quomodo te debeam orare, atque laudis officia tibi gerens, legum patriæ scientissimus, præsidium erat persolvere non didici. Libera me de hac tribula- suis contra iniquos exactores, ad tractanda causarum tione; et ego, te auxiliante, sic vitam meam corri- sæcularium negotia et disponenda exteriora perigere, et instituere curabo, ut tibi servire valeam et tissimus; in exstruendis vel procurandis necessasciam. >> Surgente aurora, in ipso crepusculo audivit riis nec prudentior nec efficacior, salva religione, viatores iter carpentes, et cœpit vociferando ab eis esse poterat. At doctor ille maximus in claustro auxilium petere. Illi audientes primo expavere; omnem operam impendebat quieti et silentio, cordehinc vocem hominis advertentes, ad sonum vocis dis sui novaliaverbi sacri excolens assidua lectione, perrexere, et quis esset, quid haberet indicavit. Tunc irrigans ea dulci, quam sæpe obtinebat, lacrymarum eum solventes reduxerunt ad viam. Rogavit sane ut compunctione. vilius et pauperius cœnobium quod in regione nossent sibi demonstrarent. Responderunt: Vilius et ab- 4.Nec oblitus quod Deo in nocturna captione projectius monasterium nullum scimus quam istud miserat, postquam factus est monachus, in discenquod in proximo ædificat quidam homo Dei, et osten- dis officiis diurnis et nocturnis curam maximam dentes viam discesserunt At ille gressum illuc ver- impendere voluit, ut sciret Deo laudis sacrificium tens, Beccum adiit, quo nullum usquam tunc persolvere, sicut noverat. Sic per tres annos vixit pauperius æstimabatur vel abjectius cœnobium. solitarius, gaudens quod nesciebatur, præter paucos Forte tunc abbas exstruendæ fornaci occupatus, quibus aliquando loquebatur, omnibus ignotus. Ruipsemet operabatur manibus suis; et accedens ad mor, ut hoc factum prodidit, longe lateque protulit, eum dixit: Deus te salvum faciat. Et abbas: Deus et fama viri præclarissima Beccum, et abbatem Herte benedicat, inquit. Es Lombardus? at ille: Sum. luinum brevi per orbem terrarum extulit (8). Clerici Et abbas Quid vis? Monachus, ait, fieri volo. Tunc accurrunt, ducum filii, nominatissimi scholarum abbas præcipit cuidam monacho, nomine Rogerio, C, magistri Latinitatis, laici potentes, et nobiles viri qui in parte opus suum faciebat (5), ut illi ostenderet multi,pro ipsius amore multa eidem ecclesiæ contulibrum regulæ (9). Qua perlecta, respondit omnia lerunt. Hic ergo Lanfrancus, qui pro Deo se abdicaDeo se juvante libenter servaturum. Hæc audiens verat sibi, omni vilitate et extremitate contentus, abbas, et sciens quis esset et unde, concessit ei omni obedientia se submittere curabat majori. Dequod petebat. At ille per os furni procidens in nique, ut fertur, lectionem non volebat legere in faciem, osculatus est pedes ejus. Lanfrancus humi- ecclesia nisi prius eam cantor audisset. Quadam die litatem animi sermonisque gravitatem in abbate dum ad mensam legeret, dixit quiddam inter legenplurimum veneratus et amans, (6) monachus ibi dum sicut dicere debuit, quod non placuit præsiefficitur. denti, et aliter dicere jussit; velut si ille dixisset, docère, media producta, ut est; et iste eadem media correpta emendasset docere, quod non est. Non enim prior ille litteratus erat. At vir sapiens sciens magis obedientiam Christo deberi quam Donato, dimisit quod bene pronuntiaverat, et dixit quod non -D recte dicere jubebatur. Nam producere brevem, vel longam corripere syllabam, non capitale noverat crimen; verum jubenti ex parte Dei non parere, culpam non levem esse sciebat.

3. Quo facto (7) venerabilis Pater Herluinus gaudio repletus est non modico, quia credebat a Deo preces suas esse exauditas. Nam quia sumptuum procurandorum necessitas illum extra claustrum demorari cogebat, nec erat qui præsideret introrsus, et religionem asservaret; multoties Deum cum exorasset, divina miseratio sibi accommodavit auxilium, sufficiens ad omnia quæ agenda forent suffragium. Videres ergo inter eos pium certamen. Abbas ex grandævo laico nuper in clerum promotus, verebatur sibi subditam tanti doctoris celsitudinem; ille nullam pro eminenti scientia gerens insolentiam, humillime ad omnia parebat, attendebat, admirabatur et prædicabat quam ipsi in intelligendis Scripturis gratiam Deus concesserat, et dicebat : (9) Juxta regulæ S. P. Benedicti præscriptum in capite 58 de disciplina suscipiendorum fratrum.

(10) Hæc terra, ut puto, est monasterium S. Ebrulfi, quod Willelmus Geroii monasterio Beccensi, ubi monachum induit, tradidit. Ibi Lanfrancus aliquandiu deget cum aliquot monachis, ac celebre

5. Quidam sæcularis dedit Beccensi ecclesiæ terram (10), ad quam missus est Lanfrancus, ut eam servaret et instauraret. Una dierum dum de monasterio ad locum illum regrederetur, detulit catum in panno involutum, post se ad sellam ligatum. Dum iter faceret, quidam adjunxit se illi; cumque simul olim istum monasterium, quod omnino dirutum erat, utcunque restauravit. Postea data Beccensibus villa Russerie a B. Theoderico, ut in ejus Vita diximus, monasterium S. Ebrulfi pristinum splendorem recepit.

pergerent, socius viator audivit vocem cati, et cœ- A prorumpit : « Heu mihi cui tale damnum minatur pit mirari et circumspicere ubi esset catus cujus audiebat vocem; tandem advertit magistrum Lanfrancum illum post se ligatum ferre, et ait illi: Domine, quid portas? Respondit: Mures et rati valde nobis sunt infesti, et idcirco nunc affero catum ad comprimendum furorem illorum. Ecce ad quantam humilitatem tantus vir pro Deo sese submittere curavit; et quia multum se humiliavit, Deus illum exaltare in præsenti non distulit.

Deus? Væ mihi qui meum consilium perdidi, meum adjutorium amisi! Multoties per magnos gemitus Deum rogavi, uberrimis lacrymis divinæ supplicavi 4 misericordiæ, ut talem mihi virum præstaret, cujus consilio et auxilio locum istum emendarem, et quæ Deo essent placita monachorum usibus instaurarem. Et quando, frater Lanfrance, huc te Deus adduxit, preces humilitatis meæ exauditas credidi. Ego in te onus meum transferre cogitabam; 6. Verum fratres qui jam adunati erant in ipso ego te totius oneris mei sarcinam supportare speraloco, non multum litterati nec admodum religione bam. Nunc autem nescio qua de causa hinc disceinstructi habebantur. Cernens Lanfrancus fratrum dere, me relicto, satagis, et ad deserta pergere inertiam, morum pravitatem, ordinis transgressio- cupis. Lanfrancus intelligens voluntatem suam nem, contuens aliquos etiam sibi invidere, qui sibi detectam, et propositum cordis sui, quod occultum metuebant eum præficiendum fore, ignorabat quid B putabat, evidenter propalatum, abbatis pedibus ageret, quo se transferret. Tædebat eum conversa- illico advolvitur, et qualiter sibi innotuissent talia, tionis inhonestæ, inhiabat ardenter ad solitariæ dul- humiliter sciscitatur. Tunc ei abbas blanda voce cedinem vitæ. Simulata igitur stomachi infirmitate, visionem aperuit, et quid sibi divinitus per puerum Fulcrannum hortulanum rogavit ut ei quotidie affer- revelatum sit, sicut superius reteximus, per ordiret radices quorumdam carduorum, quas sibi asse- nem explicavit. Lanfrancus mirabilius dictu obsturebat afferre solutionis remedium. Hoc autem fa- pefactus, et Dei gratiam in abbate vehementer adciebat ut corpus suum assuefaceret tali edulio, miratus, humi prostratus, per confessionem Patri quali vivere disponebat in eremo (9). Cum ergo jam protinus quidquid in voluntate habuerat, corde animum et corpus præpararet ad fugam nocturnæ compunctus exposuit, pœnitentiaque accepta et abelapsionis, domno Herluino abbati nihil de hac re solutione impetrata, spopondit se nunquam ab ipso suspicanti, dum in lecto quiesceret, egregiæ indolis discessurum, ejusque præceptis per omnia obtempeHugo puer, qui nuperrime obierat, in veste candida raturum. Abbas ingentes omnipotenti Deo gratias apparuit (filius Haldrici de Sauvarvilla, nepos ejus- referens, quam citius potuit, Lanfrancum priorem dem abbatis). Cujus aspectu in nullo turbatus, ama- constituit, et quidquid ditioni monasterii subjacebiliter sic eum abbas affatur : « Quid est, fili? Quo-bat, interius et exterius ipsius curæ commisit. Quos modo te habes? » Et puer alacriter : « Ego me, ait, ita unanimes tribuit esse divina protectio, ut nulla bone Pater, bene habeo, quia per Dei misericor- unquam inter eos orta fuerit dissensionis occasio. diam, et tuam intercessionem, liberatus sum ab Hanc visionem Lanfrancus nec volens propalare,nec omni tormento. Sed Deus misit me ad te, ut dicam omnino occultare (11) indicavit illam cuidam motibi quia, si tibi non prospexeris, magistrum Lan- nacho, nomine Willelmo, quem ipse a puero nutriefrancum ad proximuin non habebis. » Abbas admira- rat et docuerat, plurimumque amabat, præcipiens tus : « Quomodo, inquit, fili? » Puer ad hæc : « Quia ne cui diceret, quandiu ipse in corpore viveret. Quod solitariam vitam desiderat, et de monasterio egredi ille servavit usque ad ultimam senectutem. Post deliberat, quoniam mores fratrum et vita sibi non mortem vero Lanfranci, cum jam nulla prohibitione placent Vide ergo quid facias, quia tibi non expedit urgeretur, scripsit rem sicut audierat, et abbati ac ut te deserat. His dictis puer disparuit. Abbas monachis Becci scriptam (12), prout supra digessiattonitus in his quæ audierat, reliquum noctis in mus, direxit. Fuit idem Willelmus abbas Cormevigiliis et orationibus insomne peregit. Summo au- liensis cœnobii. tem mane, (10) mox (11) ut hora loquendi se dedit, D Lanfrancum adscivit, secum singulariter sedere fecit; cor abbatis intimo dolore concutitur, vox intra fauces premitur, lacrymæ erumpentes dolorem cordis aperiunt. Lanfrancus hoc videns in terram prosternitur; cur abbas sic plorat aperiri sibi suppliciter precatur. Tandem abbas in hæc verba

(11) Post primam scilicet et preces in capitulo recitatas, ante enim istud tempus silentium, quod in regulæ cap. 42 strictius præscribitur, solvere absque gravi necessitate non licet.

(12) Hanc epistolam ex ms Beccensi vulgarunt Johannes 'icardus, et noster Gabriel Gerberonus in notis ad epistolam 41 lib. 11 beati Anselmi. Ad Willelmum scripsit Lanfrancus epistolam, quæ est 48 editionis Acherianæ. Obiit circa annum 1109 ex

C

CAPUT III.

7. Ad administranda quoque totius patriæ negotia (12) summus ab ipso Nortmannorum duce Willelmo consiliarius assumitur. Cujus gratiæ nimiam perturbationem, quæ repente irruit, insperato Deus sereno lætificavit. Quorumdam enim accusationibus delatorum dux in eum vehementer amaricatus, Orderico Vitali, lib II, qui eum inter viros sanctitate et doctrina præcipuos recenset, sic enim loquitur: In illo tempore migraverunt plures sanctitate et sapientia præcipui doctores Ecclesiarum, Anselmus scilicet archiepiscopus Cantuariorum. Guillelmus archiepiscopus Rothomagensium, venerabilesque cœnobiorum rectores, Hugo abbas Cluniacensis, Gervasius Rhedonensis et Guillelmus Cormeliensis.

mandat ut monasterio exturbetur, patria discedat A mam petierat (14) causa cujusdam clerici, nomine Lanfrancus. Nec motus animì sui hac indicta sedare valens, mandavit juris monasterii villam, quæ Parcus dicitur, flammis excidi. Paretur tam efferæ jussioni. Eo discedente, qui omne gaudium fratribus erat et consolatio, dolor altus remanet. Quia melior non habebatur, tripes equus quarto pede inutili, illi tribuitur, et unus famulus Instant itaque fratres orationi, juxta illud Jeremiæ Præstolantes cum silentio salutare Domini (Thren. II, 26). Protinus qua ille discedebat duci obvius venienti appropinquans, equo per singulos passus caput ad terram submittente, dominum salutat; innocentiæ quidem conscius, si locus dicendi daretur, non diffidebat causæ. Dux primo vultum avertit, sed divina agente clementia, mox miserando respexit, et nutu benevo-B lentiæ aditum loquendi concedit. Tunc Lanfrancus decenti joco ait: Tuo jussu provincia tua discedo pedes, hoc inutili occupatus quadrupede; vel ut jussioni tuæ parere queam,da mihi equum meliorem. Cui dux subridendo: Quis, inquit, ab offenso judice, infecto illati criminis negotio, munera exposcit ? Tandem disertissimus orator petiit audientiam, et Deo sibi opem subministrante causam exorsus,brevi ad optatum finem peroravit. In amplissimam gratiam illico receptus, accipit promissum quod nulla deinceps accusatione subiret purgandi præjudicium. Gratissimi mox succedunt amplexus et oscula. Multo etiam cum augmento restituenda promittuntur quæ dux nuperrime devastari jusserat. Alacerrime quidam præcurrens nuntiat fratribus illum redire. C Commutantur lacrymæ, personat non semel, sed per totum diem ubique corde et ore a cunctis pium Te Deum laudamus. Abbas inopinatæ rei fidem adhibere non poterat propter feritatem quam in domino sciebat, donec desideratus advenit. Accumulatur gaudium, quia incensorum fit integra restitutio; terrarum quoque eidem ecclesiæ concessarum ab eodem domino obtinetur confirmatio.

8. (13) Hujus tam improvidæ jussionis causam (13) aiunt, quod idem Lanfrancus contradicebat nuptiis filiæ comitis Flandriæ, quam ipse sibi dux copulaverat in matrimonio, quia proxima carnis consanguinitate jungebatur. Unde auctoritate Romani papæ tota Neustria fuerat ab officio Christianitatis sus- D pensa et interdicta. Quapropter Lanfrancus iterum Romanum papam adiit; jam enim antea Ro

(13) Aliam causam hujus rei narrat Willelmus Malmesburiensis, quam ejus verbis exponere juvat: Lanfranco apud Beccum monachato, cum ubique scholares inflatis buccis dialecticam ructarent, Herfastus jam Willelmi comitis, postea regis, capellanus, ad famosum gymnasium, magna sociorum et equorum pompa pervenit. Tunc Lanfrancus ex prima collocutione intelligens quam prope nihil sciret, abecedarium ipsi expediendum apposuit, ferociam hominis italica facetia illudens. Quo is iratus comitem pereffecit [i. e. per comitem effecit ED. PATR.] ut Lanfrancus Becco omnique Normannia summoveretur. Sed, etc.

(14) Epistolam hanc Berengarii ad Lanfrancum

Berengarii, qui de sacramento altaris aliter dogmatizabat quam Ecclesia tenet. 5 (15) Dicebat enim panem et vinum post consecrationem, sacramentum tantum, non autem esse verum Christi corpus et sanguinem. Iste clericus Lanfranco quasi familiari suo (16) litteras (14) miserat errore ipso respersas; eas qui legerunt Lanfrancum talia sentire opinati sunt, et socium erroris diffamaverunt. At tum forte Lanfrancus ad Urbem profectus erat, pontificante tunc sedem beati Petri Leone (15) octavo (17). Amici, qui infamiam sibi conflatam audierunt, litteras ipsas post eum miserunt Romam; ibique suspicionem de Lanfranco quibusdam pepererunt. Papa Berengarium ad diem vocavit. Verum ille timens venire, distulit; sed responsales pro se duos clericos misit, qui ante papam venientes, et in causam deficientes, reprobati et capti sunt. Lanfrancus jussus surrexit, pravi rumoris a se maculam abstersit, fidem suam exposuit, expositam plus sacris auctoritatibus quam argumentis probavit. Quod dixit et probavit omnibus placuit, nulli displicuit. (18, Hæc eadem in synodo Vercellensi retracta sunt, et sententia Berengarii audita et reprobata; fides vero Ecclesiæ,quam Lanfrancus tenebat et astruebat, exposita, et concordi omnium assensu confirmata est. Quæ sententia non effugit hujus Leonis papæ successorem Victorem. (19) Denique in concilio Turonensi (16), cui ipsius Victoris interfuere atque præfuere legati, data est ipsi Berengario optio defendendi partem suam;quam cum defendendam suscipere non auderet, confessus est coram omnibus communem Ecclesiæ fidem; et juravit ab illa hora se ita crediturum, sicut Ecclesia tenet. Quod juramentum transgressus, nihilominus primum dogma in populo spargere non omisit. (20) Quod cum audisset Nicolaus secundus,vocavit eum; qui Romam veniens,et causæ suæ diffidens, et patrocinio eorum quos sibi impensis beneficiis conciliaverat, parum confidens, cum non auderet suam defensare sententiam, postulavit Nicolaum secundum ejusque concilium, quateuus fidem, quam illum tenere volebat, verbis sibi exponeret, scripto firmaret. Itaque jubente papa, fides verbis exposita, et scripta, et omnium assensu confirmata, tradita est Berengario ad legendum. Accepit, legit, (91) et eam se tenere juravit, manuque propria subscripsit. Quo facto gavisus est papa, et multi alii, de ejus reversione et refert noster Acherius in suis notis. Hæc ipsa est quæ a clerico quodam Remensi Romam perlata Lanfrancum de Berengariana hæresi suspectum summo pontifici Leoni reddiderat, quam suspicionem penitus in synodo Romana a se amovit. Hæc refert Lanfrancus ipse in libro adversus Berengarium, ubi et eadem quæ hic de synodo Vercellensi dicuntur, fusius exponit.

(15) Is est S. Leo IX, a Milone dictus VIII, quod nonnulli Leonem, qui ab Ottone imperatore contra Joannem XII creatus fuit, censuerint e pontificum Catalogo expungendum.

(16) Huic Turonensi concilio adfuisse Lanfrancum testis est Ordericus Vitalis, lib. rv Historiæ.

presbyterii pars dextera corruit, in qua oratorium erat, et altare sancti Benedicti. Anxiato super hoc et multum conturbato abbati suus in omni sua desolatione consolator accessit, obsecrans ut, vel nunc acquiescens, majora inchoaret ædificia. Tandem victus, spem in Deo certissimam gerens, et plurimum in consiliarii sui ope confidens, cujus opera sibi bona omnia proveniebant, in salubriori multum et convenientiori loco nova inchoavit, monasterium et officinas, opus pergrande, quod non res propriæ, quæ adhuc erant permodicæ, sed fides in Deum firma, et spes certa, universa conferendo accumulavit. Lanfrancus quoque licentia abbatis sui (27) iterum scholam tenuit, et ea quæ a scholasticis accipiebat abbati conferebat, abbas operariis dabat.

conversione, qui antea dolebant de ejus aversione. A operam suam expendere desistat. » Nec multo post Hujus sacramenti sacrilegus transgressor, contra præfatam synodum, contra catholicam veritatem omniumque ecclesiasticorum doctorum fidem (22) scriptum postea condidit. Cui Lanfrancus respondens, sub nomine epistolæ, (23) libellum elegantem composuit, catholica veritate subnixum, et sanctorum Patrum undique auctoritatibus corroboratum,in quo inveniuntur ista quæ diximus. His enim gestis Lanfrancus interfuit, qui causa hujus litis Romam venerat, et ut ageret pro duce Normanorum et uxore ejus apud apostolicum, pro qua re, sicut diximus, illuc perrexerat. Igitur locutus cum papa Nicolao, ostendit quia ejus sententia illos tantum gravabat, qui eos nec conjunxerant, nec separare poterant; nam dux puellam quam acceperat nullo pacto di- B mittere vellet. Hoc audiens et verum esse advertens summus pontifex, dispensatione habita, conjugium concessit, eo tamen modo quatenus dux et uxor ejus duo monasteria construerent, in quibus singulas congregationes virorum ac mulierum coadunarent, qui ibi sub norma sanctæ religionis die noctuque Deo deservirent, et pro salute eorum supplicarent. (17) Paruit dux apostolicæ dispensationi, et ædificaverunt duo monasteria in prædio (24) quod antiquitas Cadomum nuncupabat. (25) Dux unum monachorum in nomine sancti Stephani protomartyris ; et uxor ejus (26) alterum sanctimonialium in nomine et honore sanctæ Trinitatis ; quibus tantum de rebus et reditibus suis contulerunt, quantum sufficeret ibidem habitantibus et ad victum et vestitum.

CAPUT IV.

9. Per idem tempus crescente Beccensi congregatione, in eo loco contigit illud dictum a Domino per Isaiam prophetam : Angustus mihi est locus; fac spatium ut inhabilem (Isai. XLIX, 20). Spatiositas enim domorum parva multitudinem adunatam fratrum jam capere non valebat; sed situs loci incolumitati degentium contrarius existebat. Itaque venerabilis Lanfrancus sanctum Patrem Herluinum de majoris monasterii ædificatione compellare cœpit. Tanti operis solam commotionem ille extimuit, ætatis jam deficientis viribus plurimum diffidens. Confortari, adhortari, ac sæpe id ipsum ingerere, qui cœperat non omittebat, dicens locum aquosum non esse aptum habitationi monachorum. Abbate nullatenus acquiescente, fertur dixisse Lanfrancus quibusdam nobilibus viris, cum quibus loquebatur: • Domnus abbas consumit tempus et laborem suum in hoc aquosɔ loco, nec vult mihi credere, ut desinat ab isto opere, et incipiat aliud opus in saniori loco. Deus omnipotens 6 det illi tale impedimentum quatenus me audiat atque in tam incompetenti loco

(17) De duobus istis monasteriis Cadomi excitatis egimus præviis observationibus.

(48) Coenobium de Bello, vulgo Bataille, in agro Sussexiensi in Anglia construxit Guillelmus conquæstor anno 1067 in eo ipso loco ubi, prælio contra Heraldum regni invasorem commisso, ipsum vicerat, quod ideo Bellum vocavit. Ejus historia habetur

10. Post triennii completionem, sola necdum completa basilica, venerabilis Lanfrancus cœpti operis institutor, tam ducis Normanniæ quam primatum supplicatione cœnobio Cadomensi, quod dux hortatu papæ Nicolai ædificaverat, abbas præficitur. Qui de monasterio Becci ad hoc opus exiens, unum duxit secum, qui nuper habitum susceperat, sed professionem nondum fecerat, nomine Radulfum, qui postea in eo loco fecit professionem ; et procedente tempore, ejusdem ecclesiæ Cadomensis prior exstitit, ad ultimum abbas de Bello (18) obiit. In adventu Lanfranci mox ad ipsum locum venire ad conversionem cœperunt nobiles viri, et optimi cleCrici, inter quos fuit egregius et venerabilis Willelmus (19) Rabodi filius, qui post Lanfrancum Cadomensi Ecclesiæ præfuit, et postea Rothomagensis archiepiscopus exstitit. Iste Willelmus cum habitum religionis Cadomi suscepisset, missus est Beccum, ut ordinem ibi addisceret, quia novella plantatio ipsius loci nondum poterat alios perfecte instruere. Iste vir generosis natalibus ortus, simplex, bonis moribus ornatus, religiosus: cum aliquantum temporis ibi prius [f., prior] claustralis, post abbas transegisset; inde assumptus (28), consecratus est archiepiscopus Rothomagensis; in quo loco perlongum tempus vixit, et in bona senectute diem ultimum clausit. In illo Cadomensi cœnobio tempore Lanfranci, et eorum qui, sæculum relinquentes, monasticam vitam sub eo arripuerunt, cœpit religio magna, quæ perdurat usque hodie. Interea dux Normannorum Willelmus hereditarium sibi regnum Angliæ pervadens, ad quæ voluit jura disposuit; deinde ad meliorandum Ecclesiæ statum, animum intendit. Igitur Alexandri uuiversalis Ecclesiæ summi pontificis, viri vita et scientia excellentissimi, consulto et rogatu, omnium quoque Anglici et Nortin tomo I Monastici Anglicani, pag. 310

(19) Willelmus successit anno 1079, Joanni archiepiscopo Rothomagensi, quam sedem ad annum 1110 tenuit. Ejus laudes prosequitur Ordericus Vitalis lib. v, ad annum 1079; cui alii auctores consentiunt. Ratbodus ejus pater fuit episcopus Sagiensis.

CAPUT VI.

mannici imperii magnatum libentissimo assensu, rex A mensi illum præfecit invitum. Ea tempestate civitas Willelmus, quod potissimum solumque acceptabat Rothomaga viduata est sancto ac venerabili archiconsilium, doctorem supra memoratum, Lanfrancum præsule Maurilio (22): tunc clerus omnis et popuscilicet, ad hoc elegit negotium suscipiendum. lus congregati volebant substituendum eligere LanCAPUT V. francum (23); verum toto conamine ille tale onus 11. Libet nunc quasi ab alio exordio seriem devitabat subire, humiliter magis cupiens subesse nostræ narrationis dirigere, et quædam omissa inse- quam præesse. Nam abbatiam Cadomensem, quam rere (20), et sic cuncta de eodem Lanfranco, prout invitus susceperat, libenter dimisisset, si extra anipoterimus, prosequi. Hic igitur homo religione, mæ læsionem gravem fecere valuisset. Quod rex sapientia omni ævo memorabilis, nobili ortus paren- advertens, (3) providit subrogare Joannem (24), tela, ab annis puerilibus eruditus est in scholis libequem Abricatensium constituerat pontificem ; sed ut ralium artium et legum sæcularium ad suæ morem hoc canonice fieret, licentiam petendi gratia Ropatriæ. Adolescens orator veteranos adversantes in mam direxit eumdem abbatem Cadomensem Lanactionibus causarum frequenter revicit, torrente francum ; qui onus hujusce legationis alacriter perfacundiæ accurate dicendo. (29) In ipsa ætate sen- ferens, sicut Ecclesiis cupiebat esse consultum a tentias depromere sapuit, quas gratanter jurisperiti B papa Alexandro impetravit; sacrum quoque pallium, aut judices vel prætores civitatis acceptabant. Me- cum licentia hujus promotionis, deportavit; unde . minit horum Papia. At cum in exsilio philosophare- et ipsi toti Neustriæ gaudium fuit. tur, accendit animum ejus divinus ignis, et illuxit cordi ejus amor veræ sapientiæ. Animadvertebat enim quod mundi hujus prosperitas et gloria vanitas est. Repentino itaque animi motu se abnegans, mundoque renuntians, sumpsit Becci habitum religionis, et regulariter vivere cœpit. Studiosus fuit idem cœnobita, verbi gladio perimere sectas, si quas advertisset catholicam lædere fidem. Idem quoque optimus plenitudine charitatis, resuscitare satagebat, per fidei rectitudinem, in hæresi mortuos. Sapientes et religiosi pontifices metropolitani, necnon et abbates, tremuerunt sapientiam Lanfranci, atque religiositatem et auctoritatem, ejus et correctioni se subdi gavisi sunt. Ipsum quoque Ecclesiæ plures pontificem vel abbatem sibi incredibili desiderio petierunt. (30) Roma, caput orbis, sollicitavit (21) eum epistolis, precatu conata eum retinere et vi. Quippe cognoverant eum peritissimum honesta quælibet, et eorum contraria secernere ; diligentissimum cuique sua retribuere perpendiculo rationabilitatis; promptissimum ardua duraque suscipere ac perpeti causa veri boni. Cognoverant etiam hanc ejus vitam, quæ merito dicatur quædam directissima atque tutissima ad perennis vitæ portum via. Ille vero nimis altum sibi duxit aliis præesse, infimam extremitatem corde et affectu non deserens. Gloriosus dux Normannorum Willelmus, hunc præcordiali D colebat familiaritate; quapropter cœnobio Cado

12. Post hæc venerunt ad regem in Angliam tres legatisimul, Erminfredus Sedunorum episcopus et duo clerici cardinales, missi ad petitionem ipsius a papa Alexandro, qui eum, in Pascha coronam regni capiti ejus imponentes, in regem Anglicum confirmaverunt. (32) Congregata est ergo synodus magna Windresoris [al., Windreford];(25) in qua, præsidente rege, ab ipsis legatis dejecti sunt quidam episcopi indigni episcopatu, propter vitam criminosam et inscitiam curæ pastoralis. Inter quos (33) deposuerunt Stigandum cum anathemate reprobatum, mulCtis criminibus coinquinatum; qui cum duobus episcopiis infanda an.bitione Cantuariensem archiepiscopatum invaserat. Substitutis itaque in locum dejectorum idoneis rectoribus, remansit vacua Dorobernensis cathedra, in qua pretiosus Christi confessor Augustinus omnibus præfuit Britanniæ episcopis. Cogitanti vero regi de hac re et proceres regni consulenti, convenientissimo fine, in Lanfranco quievit, quatenus uberrimum luminare in hac arce elatum nebulas undique pravitatum et caligines dilueret, saluberrimo fulgore cuncta honestans. Quapropter misit prædictos legatos in Normanniam ad hoc opus perficiendum. Cum igitur Sedunensis episcopus invitaret eum ad regimen pontificale, denuntians in concilio episcoporum et abbatum Normanniæ petitionem regis, simulque voluntatem suam, et reliquo

(25) Synodus in qua deposito Stigando Cantuariensi substitutus est Lanfrancus, Winloniæ habita est, anno 1070, in octavis Paschæ, ac paulo post, feria scilicet secunda post Pentecosten, apud Windleshorum; Guillelmus Eboracensem archiepiscopatum Thomæ contulit ; quæ omnia, quasi in synodo Windleshorensi simul contigissent, enarrat auctor noster; sed Rogerius Hovedenus in parte priori Annalium, duas has synodos distinguit. Cæterum quamvis Anglicani auctores Stigandum non omnino excusent, eum tamen et alios episcopos et abbates ob id potissimum a Guillelmo rege exturbatos fuisse scribunt, ut Normanni, quibus ille magis fidebat, eorum sedibus potirentur. Quod scriptores Normannici a Guillelmo recta intentione factum fuisse contendunt.