Imágenes de páginas
PDF
EPUB

Si nous nous inspirons de la généalogie donnée par dom VAISSETE (Hist. gén. de Languedoc, t. IV, p. 133), ce Bernard, comte de Comminges, fils de la sœur du comte de Toulouse et époux de Marie, serait le septième du nom. En effet, le savant bénédictin fait de Roger de Comminges le frère de Bernard V et le fils de Bernard IV. Roger ne semble pas avoir porté le titre de comte de Comminges : il y eut transmission du comté de la branche aînée à la branche cadette dont la tige était Roger. Il est sûr, en tout cas, que dans l'acte du Cartulaire des Guillems, Do ou Dodon et Bernard sont qualifiés comtes de Comminges, et non pas Roger.

Si donc nous accordons foi entière à cette généalogie, ce serait Bernard VII qui aurait épousé Marie de Montpellier. Mais dom VAISSETE (Hist. gén. de Languedoc, t. VI, p. 125) s'est corrigé. Dans ce passage, Bernard V n'est plus fils de Bernard IV, mais de Roger. Celui-ci devient le frère de Bernard IV, et la transmission du comté de la branche aînée à la branche cadette ne s'est pas faite à la mort de Bernard V, fils de Bernard IV, comme l'indique la généalogie, mais à la mort de Bernard IV. Dès lors le Bernard V de la généalogie doit disparaître, et c'est bien Bernard VI qui épousa Marie de Montpellier.

Quoi qu'il en soit, ce dernier personnage est suffisamment connu. Marie était sa troisième femme. En premières noces, il avait épousé Béatrix ou Étiennette, fille du comte de Bigorre. D'après dom VAISSETE (Hist. gén. de Languedoc, t. VI, p. 125), il en aurait eu une fille, Pétronille. Nous nous demandons si le savant bénédictin n'a pas ici fait erreur et n'a pas confondu la fille de Marie de Montpellier avec la fille de Béatrix. Il est certain, en tous cas, qu'une fille était née de ce mariage. En secondes noces, il épousa Comtors de la Barthe, dont il se sépara bientôt pour cause de parenté: l'acte constatant cet empêchement est, comme nous l'avons dit, rapporté dans le Cartulaire des Guillems. Il importe de remarquer que sa première femme était en vie, et nous ignorons pour quel motif il l'avait répudiée.

Marie fut donc sa troisième femme... Il l'épousa à la fin de l'année 1197 (Cf. sur ce mariage, Hist. gén. de Languedoc, t. VI, p. 182; — et surtout Cart. des Guillems, éd. GERMAIN, p. 349, où se trouve le contrat). Deux filles naquirent de cette union Mathilde et Pétronille. Au bout de trois années, Bernard fut fatigué de sa nouvelle femme et voulut la répudier; mais l'archevêque d'Auch et l'évèque de Comminges refusèrent de sanctionner le divorce. Bernard prit alors une autre voie il maltraita Marie qui revint chez son père.

La présence de sa fille devait gêner beaucoup Guillem VIII dans ses projets. En ce moment-là, en effet, comme nous l'avons dit, il négociait lui-même son divorce avec Eudoxie, mère de Marie, afin de déshériter celle-ci en faveur des enfants du second lit. Aussi Guillem VIII ne négligea-t-il aucun moyen pour obliger Bernard à reprendre sa fille. De là les trois lettres d'Innocent III des 28 et 29 décembre 1201, que nous rapportons.

Bernard fut donc contraint de rappeler Marie auprès de lui; mais dès que Guillem VIII mourut il la renvoya. Quelques historiens ont avancé qu'il demanda alors un divorce selon les règles canoniques, alléguant que sa première femme Béatrix était en vie et qu'il était parent avec Marie du troisième au quatrième degré. Cette demande ne nous paraît guère probable: on n'y voit faire aucune allusion dans le jugement d'Innocent III du 29 janvier 1213. Marie revint à Montpellier. C'est là que, le 15 juin 1204, Pierre II, roi d'Aragon, lui demanda sa main et la fit reine. Hélas! ses tribulations matrimoniales allaient recommencer.

Suivant son expression, elle allait être la reine crucifiée, cruciata. Nous raconterons tout cela en son temps, et comment elle dut aller se réfugier auprès d'Innocent III.

[blocks in formation]

Innocent III écrit au chapitre de Toulouse sur le même sujet que la bulle précédente.

Innocentius episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis capitulo Tholosano, salutem et apostolicam benedictionem.

Ad audientiam nostram, dilecto filio, nobili viro Guillelmo, domino Montispessulani, conquerente, pervenit, quod nobilis vir, comes Convenarum ('), filiam ejus, quam duxerat in uxorem, abjecit, eam nolens maritali affectione tractare.

Quocirca discretioni vestre per apostolica scripta mandamus atque precipimus, quatinus, si rem noveritis ita esse, memoratum comitem, ut uxorem suam, quam abjecit illicite, revocet, et eam maritali affectione pertractet, monere attentius ac inducere procuretis, et, si necesse fuerit, eum ad hoc per excommunicationis sententiam, appellatione remota, cogatis. Si vero in sua duxerit contumacia persistendum, in locis illis ad que ipse pervenerit, eo presente divina interdicatis officia, remoto appellationis (2) obstaculo, celebrari. Quod si nec sic potuerit ad uxoris sue receptionem induci, nos in eum manus nostras curabimus aggravare.

Datum Anagnie, v kalendas januarii, pontificatus nostri anno quarto. Bibliographie. Cart. des Guillems, fol. 16 vo; édit. GERMAIN, p. 68; VAISSETE, Hist. gén. de Languedoc, t. VI, p. 212; -GERMAIN, Hist. de la commune de Montpellier, t. I, p. 28.

166-CXXVI. 29 décembre 1201

Innocent III écrit à l'archevêque de Narbonne et à l'évêque de Comminges sur le même sujet que les deux bulles précédentes.

Innocentius episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus Narbonensi archiepiscopo, et episcopo Convenarum, salutem et aposto

licam benedictionem.

(1) Ms.: Convennarum ; Germain: Convenarum. (2) Ms. et Germain: appellacionis.

Ad audientiam nostram, dilecto filio Guillelmo, domino Montispessulani, conquerente, pervenit, quod nobilis vir, comes Convenarum, filiam ejus, quam duxerat in uxorem, abjecit, eam nolens maritali affectione tractare.

Quocirca fraternitati vestre per apostolica scripta mandamus atque precipimus, quatinus, si rem noveritis ita esse, memoratum comitem, ut uxorem suam, quam abjecit illicite, revocet, et eam maritali affectione pertractet, monere attentius (') ac inducere procuretis, et, si necesse fuerit, eum ad hoc per excommunicationis sententiam, appellatione remota, cogatis. Si vero in sua duxerit contumacia persistendum, in locis illis, ad que ipse pervenerit, co presente, divina interdicatis officia, remoto appellationis obstaculo, celebrari. Quod si nec sic potuerit ad uxoris sue receptionem induci, nos in eum manus nostras curabimus aggravare. Quod si non ambo hiis exequendis potueritis interesse, alter vestrum ea nichilominus exequatur.

Datum Anagnie, ш kalendas januarii, pontificatus nostri anno quarto.

Bibliographie.

Cart. des Guillems, fol. 16; vo; éd. GERMAIN, p. 67; VAISSETE, Hist. gén. de Languedoc, t. VI, p. 212; D'AIGREFEUILLE, Hist. de Montpellier, édit. de 1737, t. I, p. 50; GERMAIN, Hist. de la commune de Montpellier, t. I, p. 28.

[blocks in formation]

Innocent III répond au mémoire que Guillem VIII lui a adressé au sujet de la légitimation des enfants qu'il a eus d'Agnès de Castille. Le cas du seigneur de Montpellier ne peut être assimilé à celui du roi de France. Sans prononcer absolument l'illegitimité du second mariage, le Pape laisse entrevoir peu d'espoir et suspend son jugement définitif.

Per venerabilem fratrem nostrum, Arelatensem archiepiscopum, ad Sedem Apostolicam accedentem, tua nobis nobilitas supplicavit ut filios tuos legitimationis dignaremur titulo decorare, quatenus eis, quominus tibi succederent, natalium objectio non noceret.

Quod autem super hoc Apostolica Sedes plenam habeat potestatem, ex illo videtur, quod cum, diversis causis inspectis, cum quibusdam minus

(1) Ms. et Germain: attencius.

[ocr errors]

legitime genitis, non naturalibus tantum, sed adulterinis etiam dispensarit, sic ad actus spirituales ipsos legitimans ut possent in episcopos promoveri ; verisimilius creditur et probabilius reputatur, ut eos ad actus legitimare valeat sæculares, præsertim si præter Romanum Pontificem inter homines superiorem alium non agnoscunt, qui legitimandi habeat potestatem, quia cum major in spiritualibus tam prudentia quam auctoritas et idoneitas requiratur, quod in majori conceditur, licitum esse videtur etiam in minori. Per simile quoque idem videtur posse probari, cum eo ipso quod aliquis ad apicem episcopalis dignitatis extollitur, eximitur a patria potestate. Præterea, si etiam simplex episcopus scienter servum alterius in presbyterum ordinaret, licet ordinator satisfacere domino juxta forman canonicam teneretur, ordinatus tamen jugum evaderet servitutis: videretur siquidem monstruosum ut qui legitimus ad spirituales fieret actiones, circa sæculares actus illegitimus remaneret. Unde, cum quo in spiritualibus dispensatur, consequenter intelligitur in temporalibus dispensatum. Id autem in patrimonio beati Petri libere potest Apostolica Sedes efficere, in quo et Summi Pontificis auctoritatem exercet et Supremi Principis exsequitur potestatem.

Cum ergo videatur ex his legitimandi auctoritas, non tantum in spiritualibus, sed in temporalibus etiam penes Romanam Ecclesiam residere, ut super hoc filiis tuis gratiam faceremus ob tua et progenitorum tuorum merita, qui semper in devotione Sedis Apostolicæ perstitistis, humiliter ex parte tua idem archiepiscopus requirebat. Videbatur autem ex eo trahere majorem audaciam postulandi, quod non longe petere cogebatur exemplum, sed in favorem petitionis hujusmodi quod nos ipsos in causa simili fecisse dicebat, poterat allegare. Cum enim charissimus in Christo filius noster Philippus, rex Francorum illustris, charissimam in Christo filiam nostram, Ingeburgem, Francorum reginam illustrem, dimiserit, et ex alia postmodum superducta puerum susceperit et puellam, et tu similiter exclusa legitima superduxeris aliam, ex qua filios suscepisti, sicut cum filiis regis ejusdem, sic cum tuis credebatur de benignitate Sedis Apostolica dispensandum; præsertim cum major id necessitas suaderet, et tu nobis specialius sis subjectus.

Siquidem rex Francorum ex inclytæ recordationis Isabella, regina Francorum, legitimum olim suscepit hæredem, qui ei optatur et creditur in

BULLAIRE DE L'Église de MAGUELONE.

- T. I

36

BULLAIRE

regni solio successurus. Tu vero ex legitima conjuge masculinum non habe hæredem, qui tibi et in devotione nostra et propria hæreditate succedat

Insuper, cum rex ipse in spiritualibus nobis subjaceat, tu nobis et in spiritualibus et in temporalibus es subjectus, cum partem terræ tuæ ab Ecclesia Magalonensi possideas, quam ipsa per Sedem Apostolicam temporaliter recognoscit. Quare, Magalonerisi Ecclesia mediante, te nobis idem archiepiscopus asserebat temporaliter s ubjacere.

Verum si veritas diligenter inspicitur, res non similis, sed valde dissimilis invenitur. Nam rex ipse a prædicta regina per bonæ memoriæ archiepiscopi Remensis, Apostolicæ Sedis legati, fuit sententiam separatus. Tu vero uxorem tuam a te, sicut dicitur, temeritate propria separasti. Ipse quoque, priusquam ad eum prohibitio de non contrahendo cum altera perveniret, aliam superduxit, ex qua prole m geminam noscitur suscepisse. Tu in contemptum Ecclesiæ aliam superinducere attentasti. Propter quod ipsa in te gladium exercuit ecclesiastica ultionis.

Præterea rex ipse prædictæ reginæ contra matrimonium affinitatem objecit, et coram præfato archiepiscopo testes induxit, cujus sententia quia cassata fuit solummodo propter judiciarium ordinem non servatum, nos ei, post restitutionem præfatæ reginæ, super hoc venerabilem fratrem nostrum, Octavianum, Hostiensem episcopum, et dilectum filium, Joannem, tituli Sanctæ Prisca presbyterum cardinalem, cognitores duximus concedendos. Tu vero uxori tuæ nihil quod divortium induceret, sicut asseritur, objecisti; cum, etsi fides tori sit unum de tribus bonis conjugii, non tamen ipsius violatio conjugale vinculum violasset.

De filiis quoque regis ejusdem, utrum legitimi an illegitimi fuerint, quandiu pendet quæstio affinitatis objectæ, potest non immerito dubitari. Nam, si affinitas fuerit comprobata, prædictam reginam non esse regis conjugem apparebit, et per consequens alia videretur sibi legitime copulata, et filios ei legitimos peperisse. De tuis vero, quod sint legitime nati, nec tu ipse proponis, nec ulla præsumitur ratione.

Insuper, cum rex ipse superiorem in temporalibus minime recognoscat, sine juris alterius læsione in eo se jurisdictioni nostræ subjicere potuit et subjecit, in quo forsitan videretur aliquibus quod per se ipsum, non tanquam pater cum filiis, sed tanquam princeps cum subditis, potuerit dispensare. Tu autem aliis nosceris subjacere. Unde, sine ipsorum forsan

« AnteriorContinuar »