carios officiales et locatenentes in toto isto inclyto Dominio, in quo nuntius noster es constitutus, sub suspensionis a divinis quo ad prelatos, quo vero ad alios sub penis in preinsertis statutis contentis facias et cures inviolabiliter et efficaciter observarj. Quod si aliam provisionem desuper necessariam duxeris et a nobis obtaveris, nobis quamprimum significare curabis, ut iuxta rerum emergentium qualitatem desuper providere, tuamque pietatem et diligentiam in Domino commendare possimus. Datum Rome .XII. januari 1524 anno primo.

Sanctorum 4.

II.

1524, 17 gennaio. Al vescovo di Trento perchè si ricerchino e si facciano abbruciare i libri luterani, che dalla Germania si dice che siano penetrati clandestinamente nella sua città.

[Loc. cit. breve 79]

Episcopo Tridentino super libris lutheranis,
et super adventum legati.

Venerabilis frater &c. Post eas binas litteras, quas ad te per dilectum filium Hieronimum Rorarium scripsimus, quum nuntium istuc missuros nos putaremus, mutata sententia, legatum S. R. E. cardinalem, videlicet dilectum filium nostrum cardinalem Campegium mittendum decrevimus, quem propediem a nobis dimittemus. Interea, tametsi abunde super hoc ad dilectum filium nobilem virum Austrie archiducem scribamus, tue fraternitatis officium erit tam viam quam animos legato nostro preparare, ut et tuto veniat ac sit, benigneque et honorifice ac frequenti conventu excipiatur. Demum ita in omnibus a fraternitate tua et ope et opera iuvetur, sicut de tua in nos pietate et in hanc S.tam Sedem observantia plene confidimus. Ceterum quum ad nos, id quod falsum esse cupimus, allatum sit nuper in civitate tua Tridenti libros lutheranos clam illuc ex Germania comportatos venditos esse et vendi, nos vicario tuo scripsimus ut diligenti inquisitione super hoc habita libros comburi publice, et venditores emptoresque pro iustitia puniri faciat cautioremque se in posterum gerat, ne talia venena integram illam civitatem, te presertim presule,

inficiant. Idem te ad illum scribere cupimus et facturum confidimus. Datum 17 januari 1524 anno primo.

Similes electo Guracensi (1) usque ad: Ceterum.

Caps

III.

1524, 17 gennaio. Al vicario del vescovo di Trento perchè anch'egli severamente impedisca la diffusione dei libri luterani.

[Loc. cit. breve 80.]

Vicario episcopi Tridentini super libris lutheranis.

Dilecte &c. Audivimus, id quod sine scitu non solum venerabilis fratris episcopi Tridentini nostre et apostolice dignitatis observantissimi sed etiam tuo factum credimus, quosdam in ista civitate Tridenti libros impure heresis lutherane clam vendere et emere ausos, in Dei contumeliam et suarum animarum iacturam, tue vero auctoritatis opprobrium non mediocre. Quare tibi in virtute s.te obedientie mandamus ut diligenter inquiras, libros publice comburj emptoresque et venditores pro iustitia puniri cures, ac deinceps ne alij tam in civitate quam in diocesi tuis similia facere possint, cautius provideas. Quod tuo officio congruum tuoque episcopo gratum, Deo vero omnipotenti erit quam acceptum. Datum 17 januarj 1524 anno primo.

IV.

Caps

1524, 17 gennaio. Al nunzio in Napoli che faccia prendere un empio predicatore.

[Loc. cit. breve 83.]

Nuntio Neapolis, videlicet D. Hieronimo Centelles
de quodam impio predicatore capiendo.

Dilecte &c. Ex litteris, quarum exemplum his nostris inclusimus, cognosces quam in audaciam seu potius impietatem proruperit is vir,

qui relligionem habitu, Sathanam corde profitetur. Quare mandamus tibi ut quam diligentissimam inquisitionem ei inveniendo, et operam comprehendendo adhibeas, quidquid litterarum apostolicarum is tibi exibeat non obstante. Nihil enim ab hac Sede contra hanc Sedem consequi potuit, et si quid gratiae consecutus ab ea est, talem se gerendo reddidit indignum. Itaque eum capi et detineri facies quoad a nobis, quibus rei successum perscribes, habeas in mandatis, quod te agere velimus. Datum 17 januarj 1524 anno primo.

Caps

V.

1524, 18 gennaio. Ordine al governatore di Bologna di finire il processo contro tre imputati di eresia degli stregati.

[Loc. cit. breve 91.]

Venerabili fratri Altobello episcopo Polensi
civitatis nostre Bononiensis gubernatori.

Ven. fr. sal. &c. Accepimus non sine animi nostri displicentia, quod dilectus filius frater Iheronimus Armellinus de Faventia ordinis fratrum predicatorum congregationis Lombardie et in diocesi Regiensi inquisitor heretice pravitatis cum nonnullorum testimonijs perciperet Johannem Petrum Collenatum et Nicolaum Ferrarium et Aiolphum de Bernarda incolas terre Mirandule dicte diocesis hereticos in heresi strigiatus existere et . .. (1) ...hereticos esse ac sententias et penas in hereticos et a fide catholica apostatas generaliter promulgatas incurrisse declaravit et tamquam hereticos condemnavit per suam. difinitivam sententiam et cum... carceribus aufugerint... committimus et mandamus ut una cum dilecto filio moderno inquisitore heretice pravitatis in civitate nostra Bononiensi deputato... etiam si ipse processus in solemnitatibus servare solitis deficeret... sine strepitu et figura iudicii sola facti veritate inspecta causam huiusmodi cognoscas ac... termines...

Datum Rome .XVIIJ. januarj 1524 anno primo.

L. card.lis Sanct.um 4.or

(1) La minuta è molto guasta.

Evangelista.

Cum inquisitor condemnasset tres expressos de Mirandula de heresi strigiatos; ipsi condemnati favore aliquorum e carceribus aufugerint, nunc Sanctitas vestra committit gubernatori Bononie ut missis processibus etiam in solemnitatibus deficientibus causam huiusmodi una cum moderno inquisitore cognoscat et terminet.

VI.

1524, 20 gennaio. Al nunzio in Napoli perchè intorno alla stampa dei libri e alla predicazione faccia osservare in tutto il regno i decreti del concilio Lateranense.

[Loc. cit. III, 8, breve 40.]

Nuntio Neapolis Heronimo Centelles super predicatores et libros.

Dilecte fili &c. Nuper, ut notum tibi esse potest, in sacro [Lateranensi concilio temporibus] felicis recordationis Julij pape IJ et Leonis X predecessorum nostrorum habito [inter alia salubria statu]ta ad communem christifidelium utilitatem et animarum salutem [duo edita fuerunt, unum] videlicet circa predicatores verbi Dei et aliud circa impressionem novorum librorum, ne scilicet [illi] admittantur aut isti imprimantur nisi servato eiusdem..... editarum tenore. Cum igitur nostri officij atque intentionis sit..... ia tanquam mature universaliter edita ut par est ab [omnibus observentur] et venena, quorum seminatores non deessent, ab ovibus nostris arceantur, [tibi] litteras in forma brevis nostras unam et viginti ad totidem et singulos archiepiscopos istius regni Sicilie citra et ultra Pharum, mittimus presentibus alligandas. Quarum quidem omnium unum exemplum est, quod his inclusimus. Volumusque et tibi mandamus, ut singulas litteras predictas archiepiscopis vel eorum vicarijs quibus diriguntur unacum litteris ipsius concilij impressis, sicut eis alligantur, fideliter reddi facias; mandesque eis nostro nomine sub suspensionis a divinis pena ut litteras concilij predictas inter suos respective suffraganeos distribuant, faciantque inviolabiliter, presertim quo ad predicatores in proxima quadragesima deputandos, tam in suis quam dictorum suffraganeorum diocesibus observarj. In quo si secularem Consilij Neapolitani favorem requires, confidimus cos id tibi nostra et piae huius rei causa non denegaturos. Demumque ab eisdem archiepiscopis seu eorum vicarijs litteras tuis responsivas habere curabis, per quas de

presentatione nostrarum tuarumque litterarum eis facta innotescat. Invigilabisque in hanc rem, ne quid per quenquam vel predicatione et verbis, vel impressione librorum et scriptis, contra sanctam fidem et huius Sedis auctoritatem audeatur, et si qui ausi fuerint, debite puniantur, prout nuper de quodam predicatore ut faceres per alias nostras litteras mandavimus. Omnemque huius negotij per te executi progressum et successum nobis significare et de omnibus, que in hanc rem faciant atque pro tempore occurrerint, nos certiores facere curabis, oportune in omnibus provisuros. Datum Rome 20 januarij 1524 anno primo.

VII.

1524, 25 gennaio. Al nunzio a Venezia perchè ricerchi se a Brescia e a Verona si vendano libri luterani. Trovandoli faccia abbruciare i libri, e ne punisca i venditori e compratori.

[Loc. cit. I, 6, breve 119.]

Nuntio Venetiarum super predicatores et libros.

Dilecte &c. Scripsimus tibi his diebus, ut quoniam nonnullos verbi Dei predicatores suum officium temere egredi audiebamus, tam super hoc quam super libris pro tempore imprimendis duo statuta sacri Lateranensis concilij novissime habiti super utroque edita servari et istic in toto isto Dominio curares; quorum sane statutorum plura tunc exempla impressa ad te misimus, ut ea inter episcopos dicti Dominij distribueres. Addidimus etiam nunc alia impressa exempla singulis nostris ad venerabiles fratres Aquilegiensem et Gradensem patriarcas litteris alligata, ut ea illis presentari atque ab eis suffraganeisque eorum diligenter et plene observari mandes, sub eadem qua tunc mandavimus suspensionis a divinis et alijs penis in dictis concilij statutis contentis. Ita ut tam in proximis quam in alijs futuris quadragesimis et adventibus Domini ac reliquis anni temporibus nullus predicator ad predicandum admittatur, nullique libri imprimi permittantur nisi eiusdem concilij forma super utroque servata. In quo pro tuo officio proque nostra voluntate quam sagaciter invigilabis. Illud etiam te diligenter scrutarj volumus, sicubi in isto Dominio presertimque Brixie et Verone libri ulli lutherani venArchivio della R. Società romana di storia patria. Vol. XV. 6