3. So wat poorter ghedaghet word voir den provisoer off deken, die vandaen gheleit wilde wesen, ist dat hi in den onrechte bevallet, soe sel hi ghelden I, een derdendeel den heer, een derdendeel der stede ende een derdendeel den gheselscap.

4. Voert wye ghedaghet off beset wort.

5. Voert so wye den anderen op die heylighen begrepe, daer hi nyet mede en wonne, verbuerde III sc.

6. Voert en sel men gheen recht doen van wetslegghen, noch van verspeelden ghelde.

25. Voirt en moet gheen poorter opdraghen noch machtich maken paep off clerc, yement an te spreken mit gheesteliken rechte, noch selve yement an te spreken mit gheesteliken rechte, die waerlic man is, van waerliken goede off van waerliker scult, by III ft te verbueren ende alsoveel meer te verbueren yeghen denghenen, die men ansprect, als hi daerom te coste liden mach. Ende waer dat enich poorter dede op enen anderen poorter, dat waer by denselven boeten.

26. Voert en moet gheen poorter .

Dat die kerck roert off bi nacht ghesciet.

Van alrehande dinck opt kerchoff nyet te doen

5. Voert en moeten gheen wiven, joncwiven off diernen op ghenen kerchove, in kercken, in gasthusen off in enyghen goodshusen binnen der stede van Delff slapen, eten off drincken, noch gheenrehande gheselscap hebben mit enyghen ballinghen, bi nacht noch by daghe. Sowat joncwijff, wijf off dierne dat dede ende dairoff betughet worde, dat waer op haer rechter ore 1), ten waer dat zake dat si den balling also naer waer van maescap off van zwagherscap, datten si billic gheen archeit te samen doen en souden. Ende dit sel staen ter scepen provinghe: 6. Voert sel yeghelic poorter sijn kercghelt betalen.

12. Voert waert sake dat enich man off gheselle by nacht sliep by enyghen onnutten off ghemenen wiven, het waer in stoven

1) Het in noot I op de vorige bladzijde vermelde keurboek (Delft I B 1) kent deze zelfde straf, doch voegt daarbij in margine deze (later vastgestelde) correctie: „op poene van metter taerlinge te werpen, hoe menigen jaere dieselve persoonen ,,uyter stede gebannen sullen blyven".

of in bordelen off in enyghen huse binnen der stede van Delff, ende daermede bevonden worde, dat waer elx op sijn beste cleet, dat hi daer by hem hadde, ende voirt elx by III te

verbueren.

13. Voert en moeten gheenrehande arme luden in die kercken binnen bidden.

Naar het keurboek van Delft, Algemeen rijksarchief (Aanwinsten 1882, VI, 17) fol. 53 seq., 82 seq. en 95 seq.

Gedrukt bij Mr. J. A. Fruin, Het oudste der tot dusver bekende keurboeken van Delft, in de Nieuwe Bijdragen voor rechtsgeleerdheid en wetgeving, Nieuwe Reeks, deel VIII, 1882, bladz. 290-344.

II. OTTO, GRAAF VAN ZUTFEN EN GELRE, EN HET
KAPITTEL VAN ST. MAARTEN TE EMMERIK REGE-

LEN HUNNE VERHOUDING BEPAALDELIJK TEN

In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti.

1. Cum tempore gratie sanguine Christi redempta in pace creverit ecclesia, ab hac pacis compage ecclesia Embricensis, licet membrum, diutissime destituta, gratie fracto federe, sine sanguinis Cristi contemplatione, quilibet pro virium suarum irreverentia cum Christi patrimonio non deferrent, in eadem plurimorum exstitit molestationibus impugnata, aliis in homines sevientibus, aliis redditibus canonicorum et rebus, aliis ecclesie male abutentibus; propter que persone ibidem pacis querentes aminicula, suorum hominum advocati principalis Sutphaniensis et Gelrensis comitis in amplioris defensionis necessitatem potius, quam in alterius defensionem, se perpetuo subdiderunt, tali modo: Inter dominum Ottonem prepositum, Gerhardum decanum et totum capitulum Embricense ex parte una, et Ottonem comitem Gelrensem necnon suum consilium, ex altera, taliter ex bona deliberatione est consensum.

Dispositio judicii Embricensis est Ottonis comitis Gelrensis. et suorum successorum perpetuo, qui subscriptam formam servaverint juramento suo et suorum hominum et ministerialium confirmatam, et a suis successoribus et eorum hominibus et ministerialibus similiter suis juramentis confirmandam, a dicto

Ottone comite electam et arbitratam sub forma excommunicationis subscripta, eligendam similiter a suis successoribus et arbitrandam, ita videlicet, quod honestum judicem pro tempore comes preficiet; et antequam facultatem habeat preficiendus judex judicandi in oppido, prius cum litteris comitis accedet ad prepositum Embricensem, si vel Embrice vel in terminis Traiectensis dyocesis inveniatur, et accepta ab eo licentia judicandi, postmodum cum litteris comitis accedet ad decanum et capitulum faciens fidem suo juramento, quod in nullo penitus gravis vel molestus erit ecclesie et canonicis Embricensibus, sed per omnia pro viribus suis se studebit esse acceptum; et jurans quod formam ipse servabit, quam comes promisit et suo juramento et suorum confirmavit. Qui futurus judex, si prepositum, sicut dictum est, non invenerit, et si decanus et quidam alii canonici Embrice presentes non fuerint, coram presentibus predictum prestabit in capitulo juramentum; quo facto primo recipit judicandi facultatem, quousque voluerit comes, nisi fortassis capitulo displiceat; de quo si capitulum queremoniam moverit, comes alium elapso anno preficiet, et nomine comitis, prepositi et ecclesie judicabit: et sic de singulis, qui ad judicandum missi fuerint a comite vel suis successoribus in opidum Embricense, erit observandum. Cuius judicii sive omnimode jurisdictionis in Embrica, monete quoque, thelonei, sive etiam nundinarum annuarum et omnium reddituum, qui nude in denariorum consistunt proventibus, quos in opido habet prepositus Embricensis, comes medietatem plenarie habebit, et quicunque prepositus Embricensis plene habere debet medietatem. Pro quibus omnibus persolvet comes in die Omnium Sanctorum Embrice super altari beati Martini capitulo Embricensi unam marcam Coloniensis monete pro annua pensione et ad perpetuam firmam annuatim.

3. Forma autem juramenti, quod personaliter comes et sui prestiterunt ecclesie et capitulo Embricensi, hec est, quod quicquid in hoc scripto conscriptum et dictum est, conservabit ipse et sui fideliter et efficaciter pro omni posse suo, studiose sine dolo et bona fide. Alioquin si post primam et secundam et tertiam ammonitionem, quarum singula sex septimanarum spatium habere debet, incipiente tamen tempore a prima ammonitione currere, non satisfecerit ecclesie Embricensi; infra annum sententiam excommunicationis ipso jure extunc incurrerit, nisi legitimam causam et necessitatem sui corporis, vel alias valde urgentem sue impotentie assignaverit et legitime probet, sicut

elegit et arbitratus est, sine qualibet difficultate, ubi voluerit commune capitulum et quando voluerit denuntiandum. A nullo prorsus absolvetur, nisi prius capitulo satisfecerit sepedicto; et cum satisfecerit, a capitulo plane et sine qualibet difficultate absolvatur, ita tamen, quod sicut dictum est, si legitimam causam probet, nichilominus ad satisfactionem capitulo teneatur in emendam neglectorum.

4. Juramentum quoque, et cetera que conscripta sunt, successores comitis singuli jurabunt cum suis hominibus et ministerialibus, et persolvent statim unam marcam ad recognitionem in altari beati Martini Embrice capitulo offerendo, et singuli scriptis singulis eandem formam suis renovabunt sigillis.

5. Alioquin si quid inter prepositum, decanum et capitulum Embricense et Ottonem comitem actum est vel ordinatum de jurisdictione et proventibus prepositi Embricensis prenotatis, irritum erit et inane, et in nullo penitus se intromittet.

6. Itaque persone et res ecclesie et personarum et familie canonicorum Embricensium perpetuo defendentur a comite Gelrensi, et emunitas servabitur illesa, ita quod qui in emunitatem quocumque timore vel forefacto venerit, vel in cemiterium aut in ecclesiam Embricensem confugerit, maneat illesus, nec inde abstrahi debeat, immo per secularem judicem defendetur; in quibus si contrarium evenerit, comes tamquam ignominiam sibi illatam bona fide vindicabit.

7. Hospitia autem, que canonici Embricenses extra emunitatem habuerint, in quibus habitent familie eorum vel in quibus res ipsorum familiares tractentur, ab omni exactione, taxatione seu quocumque servitio civili libera esse debent.

8. Item quicquid delinquunt famuli vel nuntii canonicorum vel spiritualium hominum, omne judicium cedet decano et capitulo, et in nullo se intromittet judex secularis, exceptis hiis casibus, in quibus magni criminis rei existant, quod nulla possit tergiversatione celari, sed pluribus et bonis notorium sit et manifestum ; videlicet si quemquam fortassis sponte occiderint, aut membro mutilaverint, vel raptum pudoris mulierum fecerint violentum, quod „notmunde" vulgo appellatur, vel rapinam vel furtum feccrint magne rei, pro quibus vel tortura vel suspendio digni sint; in quibus tamen ita se moderari debet judex, ut hiis propter reverentiam canonicorum plus aliis deferatur.

9. Item homines ecclesie Embricensis ubicunque fuerint defensabit comes Gelrensis ut suos, et non permittet exactiones in cos

fieri indebitas, nec ipse facict vel exiget aliquod servitium, nisi forte hospicia ab eis recipiat, cum urgente necessitate communiter recipiat in terra et a suis et ab aliis indifferenter; et compellet eos sua debita et jura persolvere ecclesie sepedicte.

Quicumque vero liberi homines undecumque fuerint vel advenerint, et quandocumque voluerint, libere se cum suis rebus poterunt dare ecclesie Embricensi.

II. Item quicumque clerici seu quicumque spirituales homincs, hospites vel alii venerint vel fuerint in opido Embricensi, non debent seculari judicio arceri, sed decani et capituli.

12. Et quilibet civis Embricensis a decano et capitulo Embricensi per censuram ecclesiasticam poterit compelli, cuilibet clerico canonico seu extraneo super querimoniis vel injuriis quibuslibet respondere.

13. Similiter poterit clericus, si magis elegerit, laicum quemcunque coram seculari judicio convenire, cui tamen clericus reconvenienti non tenebitur respondere.

14. Item quicquid ordinare voluerint canonici Embricenses quocumque tempore de ecclesia civili in opido, plenariam habebunt potestatem; nec aliquo modo possint comes aut cives vel aliqui se opponere et nullam in hiis habeant contradictionem. Aliam quoque ecclesiam seu capellam construere non possint sine voluntate capituli in parrochia Embricensi.

15. Item comes et judex comitis compellent cives et laycos Embricences, canonicis Embricensibus reverentiam, tamquam dominis suis principalibus, exhibere et servare perpetuam; et nichil contra ecclesiasticam libertatem statuent aut in oblationibus scu obventionibus vel aliis quibuscumque, que possunt offendere ecclesiam vel ecclesie personas.

16. Item comes et cives omnino libertates, hactenus habitas, consuetudines et privilegia Embricensis ecclesie conservabunt et emendabunt.

17. Bona quoque et res hominum et ministerialium ecclesie Embricensis non depravabunt, salvo per omnia et in omnibus jure ecclesie et episcopi Traiectensis.

18. Prestito igitur juramento super predictis omnibus secundum formam prescriptam a comite Ottone personaliter bona fide, se in omnibus quibus posset ecclesiam Embricensem emendaturum promisit et personas ecclesie honorare.

Postmodum secundum eandem formam juraverunt sui homines et ministeriales, videlicet Gerlagus Luccus, Stephanus