neo (bis), n: de theloneis (bis); t: et decimali ebdomada, n: et decimas ebdomadales; t: Louiche, n: Lovicht; t: pentus iuridicione, n: penitus jurisdictione; t: habet, n: dabet (!); t: cholm, n: Cholin; t: incastello, n: in castellis; t: centum, n: brak; t: Chotle, n: Cotle; t: Brdouo, n: Erdowo; t: sociis, n: servis; t: cultoribus, n: castoribus; t: et coci, n: vel eorum; t: sutores, n: successores; t: eiusdem, n: eidem; t: Manina, n: Mamna; t: ante castellum, 5 n: cum castellis; t: Zandomir, n: Laudmir, t: pertinet, n: pertinent; t: Zuersov, n: Lnenfow (!); t: archiepiscopi, n: Archiepiscopalem; t: qui, n: quod; t: Iureuici, n:. urevici; t: Dancovo, n: Dancono; t: Conecheno, n: Conechono; t: Croleuici, n: Crelevici; t: Zrenava, n: Trenawa; t: Rudnici, n: Rudnicz; t: possesores, n: possesiones; t: Zrem, n: Trem; t: nuncvpatur, n: appellatur; t: archiepiscopales, n: brak; t: Cholm, n: Chelm; t: Poddam- 10 bim, ": Poddambia; t: Hermanovo, n: Hermano; t: Drualevo, n: Wodynaleno (!); t: hee, n: haec; t: possesoribus, n: possessionibus; : gneznensem, n: Gneszensem; t: vel, n: brak; t: aufferendo, »: auferendove; t: retinere, n: brak; t: igitur, n: ergo; t: suum congrua, ": suorum congrua; : distincte, n: districtae; t: Adicimvs, n: Edicimus; t: possessione, »: possessionem; t: officium, n: officiam (!); t: Gostiuuy, n: Bostinny; t: Uoiuta, n: Nomta; 15 t: Goston, n: Boscon; t: Mozuta, n: Mozuca; t: Crisan, n: Gifani (!); t: Modlenta, n: Modlenca; : Smogor, n: Smogoy; 1: Tmina, n: Emina; t: Zandey, n: Laudey; t: Smogor, n: Smogoy; t: Ilme, n: Iknae albo Ilinae; t: Doluploz, n: Daluploz; t: Dobrenta, n: Dobrenca; : Vrest, n: Urest; 1: Dulgota, n: Dulgora; t: Doman, n: Domath; t: Golian, ": Goliath; t: Tessanta, n: Tessanka; t: Slimisl, n: Sinimisl; t: Vstech, n: Ucech; t: Mantis, 20 n: Mutis; : Godina, n: Vodina; t: Goston, n: Voston; t: Dobes, n: Bobes; t: Cuassec, n: Cnasen (!); t: quoque, n: vero; t: Zoba, n: Loba; t: Ganzaua, n: Banzawa; t: Podgorino, n: Podgorno; t: Zueprauici, n: Knepravci; t: Lizinino, n: Lizimno; t: Staribiscubici, n: Starybiskupice; 1: Zagorici, n: Zigorici; t: Glouotino, n: Glonotcho; t: temtauerit, n: tentaverit.

W podpisach kardynałów, umieszczonych, w stosunku do t, przez n w porządku nieco zmienionym, występują odmiany następujące: t: Willermus, n: Vilelmus; t: sergi et bachi, n: sergi et; t: Crisogonus, n: Gogonus. A dalej: : manum, n: manus; t: aimerici, n: Americi; t: diaconi, n: Diaconus; t: cancellarii, n: Cancells.

25

25

Jak widać z rodzaju przytoczonych wyżej odmian lekcyi Naruszewicza, wzór jego, mimo liczniejszych, niż u Raczyńskiego, waryantów, bliższy był jednak oryginału, niż 30 wzór Raczyńskiego. Możnaby nawet sądzić, że był to sam, błędnie czytany, oryginał, gdyby nie wyraźna wskazówka, że Naruszewicz korzystał z tekstu, przechowywanego w Archiwum Kapituły Włocławskiej. Filiacya tekstów bulli z r. 1136, jakie nas doszły i które tu uwzględniamy, przedstawia się tedy jak następuje:

Bullę z r. 1136 drukowali z kolei: Z kopii gnieźnieńskiej: w r. 1840 Edward Raczyński (Cod. Dipl. Maj. Pol., Poznań 1840, str. 1-5, nr. 1); w r. 1851, oparłszy się na nim, Joachim Lelewel (Polska wieków średnich, t. III, Poznań 1851, str. 124-130, nr. I bis); w r. 1859 tenże (w II-giem wydaniu tegoż 5 wydawnictwa, t. III, Poznań 1859, str. 121—127, nr. 1 bis), gdzie na str. 121 w przyp. I znajduje się uwaga, skierowująca czytelnika do tomu II tegoż wydawnictwa, do rozdz. 50, str. 63-67, gdzie ma się znajdować (nieistniejące!) „objaśnienie tej bulli pod wielu względami oraz krajobraz objaśniawczy“; w r. 1862 Hasselbach u. Kosegarten (Cod. Pomer. Dipl., I Bd., Greifswald 1862, pag. 28, nr. 13); w r. 1868 w regeście 10 Colmar Grünhagen (Regesten zur schlesischen Geschichte, Cod. dipl. Sil., VII. Bd., I. Th., Breslau 1868, pag. 23, nr. 23); z oryginału: w r. 1877 Ignacy Zakrzewski (Cod. Dipl. Maj. Pol., I, str. 10—14, nr. 7); w r. 1885 w regeście II wyd. Jaffégo: Regesta pontif. Rom., t. I (Lipsiae 1885), pag. 872, nr. 7785 (5555); w r. 1894, oparłszy się na Zakrzewskim, Antoni Malecki (Rocznik Tow. Przyj. 15 Nauk Pozn., t. XX); w r. 1897 tenże (Studyum nad bulla Inocentego II z r. 1136, wydaną dla arcybiskupstwa Gnieźnieńskiego. Z przeszłości dziejowej. Pomniejsze pisma, t. II, Kraków 1897, str. 63-121) z opuszczeniem arengi oraz z podziałem tekstu na dziesięć ustępów, zaopatrzonych w dłuższe wywody; w r. 1897 Franciszek Piekosiński (Zbiór dokumentów średniowiecznych do objaśnienia prawa polskiego ziem20 skiego służących. Studya, rozprawy i materyały z dziedziny historyi polskiej i prawa polskiego, t. I, Kraków 1897, str. 26 (254)—44 (272), nr. 5); wydawca oparł się na fotografiach oryginału, znajdujących się w Bibl. Ossolińskich we Lwowie oraz w Bibl. Seminaryum Paleograficznego Uniw. Jag.; w r. 1900 w regeście Conrad Wutke (Schlesiens Bergbau und Hüttenwesen, Cod. Dipl. Sil., XX. Bd., Breslau 1900, 25 pag. I, nr. 1); w r. 1907 Stanisław Krzyżanowski (Monumenta Poloniae palaeographica, I, Cracoviae 1907, pag. 3, tab II), podawszy regest i podobiznę bulli na podstawie fotografii z oryginału; w r. 1909 Jan Rozwadowski (Bulla z r. 1136 jako najstarszy zabytek języka polskiego. Materyały i Prace Komisyi Językowej Akad. Um., t. IV, Kraków 1909, str. 433-482; toż w odbitce).

30

Literatura. Бодуэнъ де Куртенэ: О древне-польскомъ языкѣ до XIV столѣтія, Лейпцигъ 1870; Wojciech Kętrzyński: Studya nad dokumentami XII wieku (Rozpr. Wydz. Hist.-Fil. Ak. Um., t. XXVI, str. 201-320), który podaje tamże (tab. I) częściową podobiznę omawianej tu bulli; Stosław Łaguna: Pierwsze wieki Kościoła polskiego (Kwartalnik historyczny, rocznik V, Lwów 1891, str. 549— 35 568); Władysław Abraham: Organizacya Kościoła w Polsce do połowy wieku XII (wyd. II, Lwów 1893), str. 61–66 i 255–261; Antoni Małecki: Studyum nad bullą Inocentego II z r. 1136, wydaną dla arcybiskupstwa Gnieźnieńskiego (j. w.; por. nadto odbitkę z Rocznika Tow. Przyj. Nauk Pozn., t. XX); Franciszek Piekosiński: Zbiór dokumentów, j. w. oraz Ludność wieśniacza (Studya, rozprawy i mate40 ryały, t. I, Kraków 1897, str. 129–145; 205-221); Aleksander Brückner: Dzieje języka polskiego (Lwów 1913), str. 56 i nast.; Stanisław Zakrzewski: Ze studyów nad bullą z r. 1136 (Rozpr. Wydz. Hist.-Fil. Ak. Um., t. XLIII, str. 1–80; toż samo w odbitce); Jan Rozwadowski: Bulla z r. 1136 jako najstarszy zabytek języka polskiego (j. w.).