Hieronymus Bottino, qui plures annos impendit describendis ac genuinæ suæ lectioni restituendis Sermonibus Honorii III, origine Pedemontanus est, ac lucem primo vidit in pago, cui nomen Castrum Sancti Petri prope Bodigomagum, postca Casale Sancti Evasii nuncupatum, sexto kalendas Novembris anni MDCCCIII. Adolescens studiis theologicis operam in regio Casalensi Athenæo navavit maximo cum fructu, quibus absolutis, cum dispensatione super defectu ætatis, sacerdotio initiatus est a Francisco Alciato episcopo Casalensi, anno MDCCCXXVII. Verum ad perfectiorem vitæ statum anhelans eodem anno Urbem petiit, ac Ordini Cisterciensi aggregatus, habitum monasticum Perusiæ in monasterio S. Bernardi induit, ubi per octo menses novitiatu peracto, cum dispensatione Pontificia super quatuor mensibus ad canonicum tyrocinii complementum requisitis, solemnem professionem emisit septimo idus maii anno MDCCCXXVIII. Inde per biennium parochi munere functus est, in monasterio S. Mariæ Vallis Pontis, cui annexa est parochia Montis Abbatis in diocesi Perusina. Anno MDCCCXXX a Superioribus Ordinis Romam accitus per plures annos tum Philosophiam quum Theologiam magna cum laude in Collegio S. Crucis in Hierusalem docuit, ac, juxta leges Ordinis post septennium Lecturæ, creatus fuit S. Theologiæ Magister. Hoc tempore, una cum collega suo Josepho Martini, illustravit et e Codice Ms. sessoriano in lucem dedit Aponii Enarrationes in Canticum Canticorum, quæ Romæ typis editæ fuerunt anno MDCCCXLIII. Biennio post in Capitulo Generali promotus fuit in Procuratorem Generalem monasteriorum in ditione Pedemontana et Sabaudia sitorum apud Regem Sardiniæ, unde, Urbe relicta, transiit ad cœnobium Altæ Cumbæ in Sabaudia, ubi degit usque ad annum MDCCCXLVII, quo creatus fuit abbas monasterii Vici Montis-Regalis, cui præfuit usque ad annum MDCCCL (1). Tum in Urbem revocatur,

(1) Dum erat Abbas monasterii Montis-Regalis conscripsit et in lucem dedit opusculum cui titulus : Guida

PATROL. TOME II.

nominatus inter Abbates, qui sunt a regimine generali Ordinis. Ex hoc tempore continuo Romæ mansit occupatus tum regimine Ordinis, quum expediendis ejus negotiis, atque implicatus multiplicibus vitæ Apostolicæ laboribus; nam hisce annis fuit alternis vicibus aut Visitator major, aut Procurator Generalis Ordinis, tum Abbas monasterii S. Crucis, tum Confessor ordinarius plurimorum Sanctimonialium monasteriorum, aliorumque piorum Institutorum, nec non Missionarius in Agro Romano, aliisque addictus piis operibus. Tot inter labores indefessus vir successivas horas, somno etiam necessario subreptas, impendit describendis Sermonibus Honorii III, eorumque genuinis lectionibus determinandis annotandisque locis Scripturarum in iis citatis. Verum, præter Dissertationem quam, anno MDCCCLXIV, jam composuerat, cujusque lacinia reperiri tantum potuerunt, ulterius progredi non potuit; nam postremis vitæ suæ annis, infirma valetudine fractus, sæpius interruptum circa Honorium laborem penitus omittere coactus fuit, donec tandem quinto Kalendas Novembris anno MDCCCLXX, apoplexia correptus, paralyticus decubuit usque ad octavum idus maii anni subsequentis, quo Ecclesiæ sacramentis munitus pie obiit, annum agens ætatis sexagesimum octavum. Erat vir staturæ mediocris, nec macelentus nec pinguis, colore vultus leviter rubente, aspectu venerabilis, eloquio gravis, in conversatione amænus, erga egenos præcipue et miseros affabilis et misericors; liberales artes amabat omnes, sed ipse artem musicam callebat apprime, ita ut compositiones ejus a primis Urbis magistris haberentur in æstimatione, atque conscripserit tractatum doctum de Cantu Gregoriano. Prodigiosa præditus memoria, et acerrimo ingenio, præter doctas linguas latinam, græcam et hebraicam didicerat italicam, gallicam, hispanicam et germanicam. In mathematicis disciplinis et philosophia rationali egregia doctus, præcipue excellebat

al Santuario di Maria Santissima di Mondovi. (Mondovi, Tipografia di Pietro Rossi, 1849).

in scientia theologica quam pluribus annis cum plausu docuit. Talis erat vir, qui multiplicibus obrutus laboribus, per multos annos successivis horis curas suas impendit eruendis ex pulveroso Codice Sermonibus Honorii III, pretiosissimis sane, quippe in quibus fulgeat adhuc vigorosa et naturalis veterum Patrum eloquentia, quæ sequiore ætate artificiosiori enerviorique dicendi generi locum cessit. Dolendum profecto egregium virum ultimam manum expoliendis illis Sermonibus notisque opportunis illustrandis apponere non potuisse. Sed adorandum Dei consilium ita disposuerat.

Post obitum clarissimi viri, cum spes non affulgeret infelici hac tempestate vulgandi opus, hoc sepositum remansit, capto consilio exspectandi circumstantias magis propitias, quibus expoliri posset et perfici, quod perturbatis hisce temporibus, dispersis viris religiosis et in summis angustiis constitutis, et maxime direptis bibliothecis, ut ab aliquo digne præstaretur, erat moraliter impossibile. At anno proxime elapso, viri omni veneratione digni inopinato insistere cœperunt, ut exemplar manuscriptum traderetur Societati a publicandis libris ecclesiasticis. Responsioni exemplar non esse præparatum, deesse adhuc multa quæ suppleri deberent, opponebant, melius esse ut Sermones Honorii, jam diu quæsiti, prodirent

Romæ, die 20 febr. 1879.

incompti, quam ut periculo exponerentur pereundi; multiplicatis impressione exemplaribus, futurum esse ut excitentur viri docti, qui inchoatum opus perficiant et absolvant in publicum Ecclesiæ bonum, quod in ejusmodi rebus unice habendum præ oculis est; et quando, oblata opportuna occasione, non præsto est bonum perfectum quod offeratur, conferendum esse illud quod suppetit, quo tandem ad perfectum bonum ascendatur. Invitus cessi potius quam consensi aliorum sententiæ et instantiæ, atque Bottinii manuscriptum, quale ab ipso relictum fuerat, tradidi doctæ Societati a vulgandis libris ecclesiaticis, sperans quoque eruditos viros illam componentes atque promovendo Ecclesiæ bono deditos, non paucos operis defectus fore correcturos, nec non plura quæ desiderabantur suppleturos, qua in re ut possim esse reprehensibilis, certe intentio conferendi non nihil ad bonum commune fuit recta. Quod si autem præstantissimi viri ac magistri, imprudens et præproperus, non satis, ut oportebat, terrenæ consuluerim memoriæ, difficiles atque iniquæ plane factum excusent temporum circumstantiæ, et pii ejus mihi veniam concedant manes, quibus, omnium christiani hominis laborum finem, veram in non desitura æterni infinitique luminis contemplatione apprecor felicitatem.

SM.

Scripsisse Honorium sermones non paucos de tempore et de sanctis, eosque ad clerum populumque Romanum declamasse auctores sunt, inter alios, Oldoinus, in Addit. ad Ciaconium in Honorio III, et Ludovicus Jacobus a S. Carolo, in Biblioth. Pontif. verbo: Honorius III, qui tradunt etiam eos ipsos Sermones abbati et monachis Cistercii ab eodem Honorio nuncupatos fuisse. Rem fusius narrat Angelus Manrique, in Annalibus Cisterciensibus ad annum 1223, cap. 1, tom. IV, pag. 240 (Vid. etiam Gall. Christ., tom. IV, 992), et plura scribit, quæ hic refero, de his Sermonibus textu digna ac necessaria :

<< Hunc nobis annum Christi MCCXXIII, Cistercii XXVI, auspicetur Honorius antecessoris sui Innocentii imitatus exemplum, et quos dudum Sermones acri et vivido stylo. ad populum Romanum clerumque in unum haud exiguum volumen colligens, atque abbati et conventui Cistercii dicans, epistola præfixa, quam mox subjungam. Porro volumen ipsum hodieque Cistercii perseverat, atque ea adservatur veneratione, quæ decet tantum munus, sive quia id religio postulabat, sive quia idem Honorius futura præcavens, et sui in Cistercium amoris firmus assertor, perpetuusque ostentator, lata sententia excommunicationis stricte prohibuit, ne aut distrahi posset aut alienari. Quod ipsum de omnibus donariis, quæ multis ab eo ecclesiis donata sunt,... in universum cautum; specialiter tamen de hoc volumine in

telligendum fore in ipsa dedicatoria declaravit. Litteræ Honorii Sermonibus præfixæ, ex quibus etiam quædam alia dona ad Cistercium ab ipso transmissa constat, prout ex ipsa Bibliotheca Cistercii, ad Ignatium Firminum Fiteriensem abbatem primo adductæ, deinde ad nos remissæ cum aliis exemplaribus, quæ non parum hoc opus illustrarunt, illustrabuntque adhuc, hæc habent verba » :

Honorius episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis abbati et conventui Cisterciensi salutem et Apostolicam benedictionem.-Aquas nostras jubemur dividere in plateas, ita tamen ut non sint nostri participes alieni, quia scilicet rivulum imo rorem scientiæ datæ nobis a Domino, debemus in latitudinem spargere populorum, et excusso inanis gloriæ pulvere, ac respectu quæstus temporalis excluso, arentium subditorum corda sic ex sola charitate rigare, ut nullam in opere nostro partem sibi spiritus valeant vindicare maligni. Quamlibet igitur proprii corporis infirmitate gravati, quamlibet pressi onere Pontificalis officii, quamvis irruentibus undique sollicitudinum fluctibus agitati, vix tandem valeamus recolligere mentem in tam diversa divisam, et lectioni seu meditationi vel modicum dare tempus; ne tamen id temporis quod occupationibus nostris subducere et quasi furari potuimus, efflueret otiosum, Sermones, quos diversis temporibus habuimus ad clerum populumque Romanum, studuimus in unum compilare ac ordinare volumen ad utilitatempræsentium ac etiam posterorum. Ip

sum ergo volumen vestræ charitati duximus destinandum, in quo si quid laudabile inveneritis, Domino qui dat omnibus affluenter et non improperat, adscribatis; ea quæ minus bene minusve sufficienter dicta inveneritis in eodem, nostræ insufficientiæ imputantes. Pro hujusmodi autem dono, quod vobis ex multa charitate dirigimus, orationum vestrarum valde necessaria nobis antidota postulamus. Illud vos latere nolentes, quod cum Ecclesiis Urbis el aliis simus, Deo propitio, quamplures sacras vestes et alia ecclesiastica ornamenta largiti, protulimus sententiam excommunicationis in illos, qui ea dare vel vendere, seu quocumque modo alienare præsumpserint ab eisdem. Unde caveatis vos universi et singuli ne vel præsens volumen vel alia ornamenta ecclesiastica, quæ Ecclesiæ vestræ contulimus, distrahendo et alienando quomodolibet ab eadem, supradictam sententiam incurratis. Valete.

<< Hactenus ad abbatem Cistercii conven<< tumque summus Ecclesiæ pastor, tunc de<<mum putans fructificaturum divini verbi << semen, si ab ipso in Cistercio, et a Cis<< terciensibus per orbem diffunderetur. >>

Pergit adhuc Manrique et quærit cuinam Archimandrita Sermones suos dono dederit Honorius, licet nihil certi asserere valeat. Eamdem quæstionem et exitu haud dissimili instituere Maurini (Gall. Christ., loc. cit.). Sed hæc ad rem nostram jam non faciunt. Sufficit modo exploratum habere, quod ex dictis luculentissime patet, sacras conciones ab Honorio scriptas et Cisterciensibus monachis dono missas fuisse.

nec semel quæsita occasione, summis laudibus effert. Silent Dominicana Familiæ historiographi. Silet vel ipse Honorius in sua ad Cistercienses monachos dedicatoria Epistola, quamvis dona non pauca et minoris certe momenti commemoret, quæ in alios contulerat. Sane concionum suarum volumen dono daturo magis obvium erat volumen aliud divo Dominico traditum, quam vestes aliaque ornamenta commemorare. Nec aberat commemorandi locus et opportunitas. Teste eodem Manrique, nonnisi anno 1223, Sermones Honorii Cistercienses monachi dono habuere; sanctus autem Dominicus biennio ante jam evolaverat ad superos, et Honorii munus jam dudum accepisse debuerat. Idem ergo Pontificalis munificentiæ genus postulare videbatur, ut Honorius quod S. Dominico largitus fuerat volumen in mox laudata Epistola silentio minime præteriret. Absit autem, ut velim exinde eorum scriptorum auctoritatem convellere, qui rem omnino affirmant. Ipsi nec pauci sunt, nec certe obscuri nominis. Doleo potius, quod quum sermones istos aut deperditos, aut adhuc in membranis delitescentes consulere non licuerit, nec quæstionem ab initio propositam definire valeam.

Cæterum extra dubium est Honorii Sermones, quos ex vetusto Codice sessoriano descripsimus, et publici juris facere nobis propositum est, eos ipsos esse quos Summus Pontifex Cisterciensibus dedit. Profecto, ut scribit Manrique supra citatus, Sermones illos dudum ad populum Romanum clerumque declamaverat Honorius. Stylus erat acer et vividus; Sermonum volumen molis non exiguæ. Atqui hæc omnia sacris concionibus, quas codex sessorianus complectitur plenissime conveniunt, ut tum ex lectione ipsa earum lectores facile perspicient, tum ex iis, quæ de ipso Codice et de Sermonibus hic subjicio, luculenter patebit.