quidquid ab eodem loco habere uisus est. sub ius et dominium prefatorum sanctorum et abbatis ac fratrum ipsius monasterii redeat et transeat et ad amplificandam congregationem. necnon ad regale seruicium quantum abbas inde sine detrimento aliarum rerum ecclesię bene perficere possit absque omni contradictione permaneat. Insuper etiam concedimus atque precipimus. ut idem abbas suique successores potestatem habeant. aduocatias omnes monasterii sui cui uelint dandi. cui uelint iusto iudicio tollendi, et ut aduocati nullum post se ponere audeant qui uocetur proaduocatus. nullumque placitum preter tria iure debita in abbatia tenere presumant. Nec cuiquam illorum liceat aliqua uiolentia homines grauare. aut ui paraueredos eorum aut pecora tollere. uel quicquam super officiales aut ministros siue mansionarios seu omnia iura abbatis constituere. Et ut hoc nostrę auctoritatis preceptum inde conscriptum firmum et stabile semper permaneat. non solum hoc manu propria firmauimus et sigilli nostri impressione muniri iussimus, uerum etiam ut firmiori auctoritate polleret beatissimi patris nostri domini uidelicet Benedicti sedis apostolicę presulis priuilegium inde conscriptum et apostolica auctoritate roboratum prefato cenobio obtinere meruimus. ut si quod absit. aliquis successorum nostrorum regum uel imperatorum diabolica auiditate corruptus quicquam de his. que sepe prefati monasterii fratribus ad quietem illorum constituimus imminuere temptauerit. abbas qui tunc ibi preesse uidebitur ac fratres libere apostolicam sedem. cui idem locus sacratissimus sub antiquis temporibus Constantini imperatoris et Helenę matris illius addictus esse dignoscitur fiducialiter appellent. et ad eam quasi filii ad matrem confugiant. ut ab ea sicuti dignum est fulciti aut ea que inde abstulimus bona sua recipiant. aut quod nos pro tantis bonis et possessionibus s. Johannis et s. Maximini inde abbatum ad quietudinem illorum ordinauimus atque firmauimus apostolico auctoritate roborati obtinere preualeant.

Signum domini Henrici Romanorum inuictissimi imperatoris augusti.
Guntherus cancellarius uice Aribonis archicapellani recognoui.

Data IIII. Idus Decembris. indictione . VI. anno domin, incarn, M.XX.III. anno uero domini secundi Henrici regnantis .XX.III. imperii autem .X. Actum in Triburia regia uilla. palatio publico. in dei nomine Amen. Amen.

Wegen der großen Verschiedenheit des Tertes von dem der Urk. 300 im I. Bde. über denselben Gegenstand, nach Zillesius 29, und Winkelmann, historia hospitalis s. Elisabethae, 35-abgedruckt. Beide bringen dies wichtige Document in wörtlicher Uebereinstimmung aus dem Original, mit Abbildung des Monogramms und Siegels.

36. König Heinrich III. bestätigt die Schenkung eines Hofes zu Boppard von Seiten Kaiser Conrads an den Abt Benedict zu Burtscheid. Aachen den 8. August 1039 *).

In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Heinricus diuina fauente clementia rex. Omnium Christi fidelium tam et presentium quam et futurorum *) Verbesserter Abdruck v. I. 312.

nouerit industria, qualiter Heremannus nobis dilectissimus Coloniensis archiepiscopus maiestatis nostrae excellentiam adiit. petens ut nos abbati Benedicto ecclesiae s. Johannis Baptistę presidenti in loco porcetum dicto tale predium quale a piissimo domino et genitore nostro Chuonrado imperatore augusto. sola traditione accepit. hoc est. areale unum. duo mancipia XII. iugera in loco Bohepart nominato. in monte burgare. in pago Trechere. in comitatu Berhtoldi comitis situm. manuscripti testamento confirmaremus. Cuius peticionem benigne suscipientes. super ea que piae memorię pater noster Chůnradus imperator augustus prescripto abbati Benedicto tradidit manuscriptum fieri iussimus, et sibi successoribusque suis eadem mancipia et prenominatum predium cum uiis. inuiis. exitibus et reditibus. aquis aquarumue decursibus. pratis. campis, pascuis. siluis, seu cum omnibus appendiciis ad hoc iure respicientibus. nostra regali auctoritate in proprium tradidimus. eo tenore. ut prenominatus abbas Benedictus suique successores liberam deinceps potestatem habeant tenendi. commutandi. precariandi concambiendi. et quidquid sibi ad utilitatem eiusdem ecclesiae s. Johannis Bapt. placuerit faciendi. Et ut hęc nostrae confirmationis auctoritas inconuulsa et stabilis per futura annorum curricula permaneat. hanc cartam inde conscriptam subtusque manu propria roboratam sigilli nostri impressione iussimus insigniri.

Signum domni Heinrici tercii regis inuictissimi.

Theodericus cancellarius uice pardonis archicancellarii recognoui.

Data .VI. Idus Augusti. indictione .VII. anno dominice incarnationis .M.XXX.VIIII. regni autem .I. Actum Aquisgrani. feliciter. Amen. Aus dem Original im Herzoglich Nassauischen Staatsarchiv zu Jdstein.

37. Graf Heinrich, der Sohn des Grafen Conrad, nachdem er der Abtei Echternach die ihr ungerechter Weise entzogene Vogtei zurückge= geben, bestimmt die Rechte der Vögte derselben. 1095.

In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Notum sit tam presentibus quam futuris omnibus. quod Henricus comes Cunradi pie memorie comitis filius Bertrami defensoris nostre ecclesie circumuentus et deceptus consiliis. muneribus et fraudibus ius aduocati in aratura et messione innumeris a diue mcmorie abbate Reginberto seruitiorum et donorum impendiis redemptum et rcgali concessione traditum nobis abstulit. et omni honore et iure quo usi sumus sub omnibus eius et nostris antecessoribus nos priuauit ac exuit. Sed propicio et miserante deo postea in se rediit. et optimatum suorum consilio ablata reddidit. et presidente dompno Henrico palatino comite. cui a domino nostro gloriosissimo imperatore augusto H. in Italia exercitum ductante imperii commisse sunt habene in integrum hoc ordine restituit. Jurare fecit honestiores seruitores nostros et scabinos. ut neque pro amore neque timore ullius dimitterent. quin secundum nudam et puram ueritatem. quid aduocatus. quid iuris fiscus noster ex antiquitate iuste retinuisset liquido edicerent et secernerent. Igitur iureiurando obstricti affirmauerunt. quod non liceret aduocato constituere ullum subaduocatum nisi ex familia ecclesie et per elec

tionem et consensum eiusdem familie. et quod cottidiani seruitores qui ad coquinam. qui ad pistrinum. qui ad molendinum. qui ad lauatorium. qui ad custodiam monasterii. qui ad quodque cottidianum fratrum seruitium pertinent. nihil illi iure debeant persoluere. Et decreuerunt quod nullum legittimum placitum ulli aduocato debeant nisi qui bannum ab imperatore habeat. et si die constituta ille non adfuerit et pridie legatum non miserit. qui cum uel in utilitate regni uel loci nostri occupatum esse certissima fide et ueritate confirmet. placitum et seruicium non restituant. neque si die dominica uel celebri festo dies placiti eueniant. Confirmauerunt ibidem quod in .XXIIII. dominicatis casis. que ad hortum et cellerarium attinent et in hiis uillulis Erinza scilicet ac Luterburna quarum altera ad lauatorium. altera ad coquinam fratrum seruit, et in Bollendorf. Steineim. Beche et Erle nullus aduocatus debeat habere placitum et seruitium. nisi pro monomachia et sanguinea percussura. et scabinis constituendis. nisi fuerit inuitatus ab abbate uel preposito uel ab aliquo qui iusticiam obtinere non potuerit a preposito uel uillico. et a quo inuitatur ab eo seruitium accipiat. Item per fidem iuramenti asseruerunt quod aduocatus nulli debeat equum suum per uim et potentiam tollere, et si in furti crimine aliquis ex familia ecclesie deprehensus et conuictus fuerit. quicquid possederit fiscus obtineat. fur secundum iudicum decreta legibus subiaceat. Et quod aduocatus nullum debeat percutere et male tractare absque iudicio. Decreuerunt item ut quicquid in placitis deponitur. secundum posse qui deponit misericorditer ab exatore uel uillico assidente aduocato uel eius ministro cum scabinorum consilio disponatur. et due partes fisco. tertia aduocato soluatur. Item approbauerunt ut si quis de familia ecclesie occisus fuerit. si pretium eius quod wergeldum uulgari locutione uocatur abbas acquirere per se potuerit. totum habeat. si per auxilium aduocati ille sui iuris terciam partem obtineat. Et si quis infregerit bannum. quod theothonica lingua burgban dicitur. pro quo .LX. solidi soluuntur. duas partes fiscus, terciam accipiat aduocatus In placitis uero de priuato peculio et usufructu ecclesie neque intersit. neque quicquid inde accipiat. Affirmauerunt idem nobiliores et maiores natu ecclesie nihil amplius erga aduocatum sui esse iuris nisi pro utilitate et defensione ecclesie nostre per duorum dierum spatium cum suis stipendi's ire. Et si comes aliquam in uicino urbem. que contra regnum et locum nostrum sentiat obsederit pro eius amore et honore per duos dies militare. Hec acta sunt anno domin, incarn. M.XC.V. Indict. III. anno uero domini imperatoris augusti Henrici regni XL. imperii .XII. annitente uenerabilis domini abbatis Reginberti successore Tifrido. Testes autem huius concessionis et confirmationis idonei et nobilissimi sunt isti. Henricus palatinus. Herimannus Herimanni comitis filius et frater eius Theodericus. et Becelinus de Arlon. et Adelbertus et Becelinus de Engelinga. Anselmus de Edinga. Rupertus filius eius. Johannes. Bulso. Thibolt. et filius eius Giselbertus. Hugo. Hesso. Et ut rata et inconuulsa sit hec confirmationis pagina ad maiorem successorum fidem eam imperiali sigillo et auctoritate confirmari postulauimus et diuina amminiculante clementia impetrauimus. Aus dem goldnen Buch der Abtei Echternach, fol. 78.

38. Erzbischof Friedrich von Cöln schenkt der Abtei Siegburg den Ort Hirzenach zur Errichtung eines Klosters, und begabt dasselbe. Cöln den 4. Mai 1110.

In nomine sancte et indiuidue trinitatis. Fridericus dei gratia s. Coloniensis ecclesie archiepiscopus tam futuris quam presentibus. Cum sit officium nostre humilitatis omnibus in genere prodesse quantum ualemus. maxime domesticis fidei secundum apostolum. qui abnegantes impietatem et secularia desideria sobrie et iuste et pie se uiuere profitentur subuenire debemus. ut census eorum augeatur et numeris fratrum multiplicetur. et in eis et per eos deus magnificetur. Huius rei gratia locum qui uocatur Hirzenawe inprimis ab Henrico tercio Romanorum imperatore et post hec a filio eius Henrico quarto Romanorum imperatore magnifico cum utriusque summa beneuolentia impetraui et b. Petro et specialiter ecclesie s. Michaelis in monte Sigeberg site tradi in firmam possessionem feci. ea scilicet condicione. ut ecclesia ibidem construeretur et uita regularis. id est. monastice professionis illic institueretur. quod dei disponente clementia per Cunonem abbatem eiusdem Sigebergensis ecclesie strenuum administratorem studiose adimpletum est. traditus est autem ille idem locus a prefatis imperatoribus cum omnibus suis appendiciis. agris uidelicet. uineis, terris cultis et incultis. uiis et inuiis. pratis. siluis. uenationibus. piscationibus, molendinis. et cum omnibus utilitatibus que inde prouenire possunt. Sed ego Fridericus ob remedium anime mee ac predecessorum successorumque meorum .XX. iugera uinearum eidem caenobio in uilla que dicitur Diepach. que uilla pertinet Bacharacha. traditi cum decimatione et omni utilitate. que inde prouenire possunt. Illud uero concambium. quod inter congregationem s. Michaelis et congregationem sanctarum uirginum pari consensu utriusque congregationis factum est. firmum et ratum esse decernimus. uidelicet in uilla que dicitur Ingendorf. ubi quidem persoluit tres marcas et tres solidos et dimidium pro curte que Quintinacha uocatur. Huius rei testes fuerunt. Arnoldus prepositus. Joannes decanus. Wenzelo prepositus. Henricus prepositus. Adalbertus de Noruenich. Adolfus filius eius. Adolfus de Saffenberg. filius eius Adolfus. Hermannus comes. Ludouicus comes de Arnstein. Gerlacus comes de Isenberg. Remboldus frater eius. Beueno, que omnia ut ammodo inconuulsa permaneant. sigilli nostri impressione signari fecimus. Colonie. anno M.C.X. IIII. die Maii.

Vidimirte Copie aus einem neuern Diplomatar der Propstei Hirzenach im Besiß des Herrn v. Stramberg.

39. Der König Lothar bestätigt dem Kloster Echternach den Besitz der Capelle zu Cröv, welche er demselben zwar geschenkt, aber an seinen Capellan Heregaudus verliehen hatte, wie die dazu gehörigen Wingerten an den Grafen Richwinus. S. d. (1125-1133.)

In nomine omnipotentis dei et saluatoris nostri Jesu Christi. Lotharius diuina prouidente clementia rex. Si locis ecclesiasticis quippiam muneris con

ferimus et presidis munificentiam exequimur et diuinum per hoc nobis fauorem felicius conciliandum confidimus. Idcirco notum esse uolumus cunctis fidelibus sancte dei ecclesie et nostris. presentibus scilicet et futuris, quia di, uino tacti amore contulimus ad monasterium in quo s. Willibrordi corpus constat esse humatum quandam capellam nostre proprietatis cum omnibus ad se pertinentiis. quam Heregaudus presbiter atque capellanus noster actenus ex nostra munificentia in pago Miginense*) in uilla cuius uocabulum est Crouia in beneficio habuit. necnon et uineas quas ex iure eiusdem capelle Richuuinus comes ex nostra largitione in beneficium habuisse dinoscitur. ac per hoc nostre libuit celsitudini memoratam munificentie nostre liberalitatem regali auctoritate firmare et imperiali sanctione solempniter roborare. Proinde nos nostre maiestatis. . (Lücke). . fieri decreuimus per quos iubemus atque sanccimus. ut memorata capella cum omnibus ad se iure et legaliter pertinentibus et mancipiis ab hinc in futurum sub iure et dominatione iamdicti monasterii consistat. et quicquid nostris uel publicis obsequiis impendere de buit. actu pro eterna remuneratione ad ius et profectum eiusdem monasterii deuote persoluat. quatinus fabrice ceterisque eius emolumentis deseruiat et nobis eiusdem beati confessoris Christi Willibrordi gloriosis interuentionibus diuina propiciatio gloriosius cumuletur. Et ut hec nostre largitionis auctoritas nostris successorumque nostrorum temporibus inuiolabilem et inconuulsum obtineat firmitatem. manu propria nostra eam subter firmauimus et annuli nostri impressione assignari iussimus.

Aus dem goldnen Buch der Abtei Echternach, fol. 52.

40. Wilhelm, Abt zu St. Martin in Cöln, vergleicht sich mit den Angehörigen des Klosterhofs in Winningen über die beiderseitigen Rechte und Pflichten. 1140.

In nomine domini nostri Jhesu Christi. Wilhelmus diuina annuente gratia abbas cenobii s. Martini in ciuitate Colonia omnibus Christi fidelibus tam futuris quam presentibus. In ueteri lege atque noua antiqua moleuit consuetudo. ut meliora que dicimus aut facimus scripturarum firmentur testimonio. procedente enim temporum curriculo si qua per obliuionem negliguntur. iterum si necesse fuerit certius per litteras ad memoriam reducuntur. Itaque in uilla nostra Winningen benigno fidelium nostrorum consilio scilicet familie eiusdem curie et incolarum. qui terram nostram hereditario iure possident. quedam ad utilitatem nostram, quedam uero ad maiorem eorum et posterorum suorum commoditatem apte mutauimus. mutantes meliora concessimus. Singulis namque annis in uindemiis oportuit nos cultoribus nostris uinum in torcular nostrum ferentibus dolia ad parandum uinum amministrare, sed pro multitudine diuersas sustinentes inquietudines uix potuimus absque grandi detrimento hoc peragere et elaborare. Tanden: communi consensu omnium uni*) Ist ein Irrthum, Cröv lag nicht im Meinfeldergau.