aut subdelegatus delegati ejusdem in decanum et capitulum 1516-1519 excommunicationis vel interdicti aut suspensionis sententiam promulgare posset absque ipsius Sedis speciali mandato, expressam faciente de indulgentia hujusmodi mentionem, prout in singulis literis predictis plenius 5 continetur. Cum autem, Pater Sancte, antea recolende memorie Martinus papa V, etiam Sanctitatis Vestre predecessor, per suas literas (1) statuisset et ordinasset ut nullus ex rectore, doctoribus, magistris et scolaribus ceterisque personis dicte universitatis tunc presentibus et futuris, 10 quibuscumque causis subsistentibus per quosvis executores seu judices, etiam auctoritate literarum dicte Sedis. de literis Martini predecessoris hujusmodi etc. plenam et expressam mentionem non facientium, forsitan pro tempore deputatos, extra muros oppidi predicti trahi vel etiam 15 conveniri posset, ac etiam postmodum tot et tanta privilegia, exemptiones, conservatorie littere et indulta predicte et Coloniensi ac aliis universitatibus seu eorum studiorum generalium (a) necnon diversis archiepiscopis, episcopis et aliis ecclesiasticis prelatis ac civitatibus, communitatibus, 20 universitatibus, oppidis et locis, regibus, ducibus, comitibus et aliis principibus et temporalibus dominis ac cathedralibus, etiam metropolitanis, et collegiatis ecclesiis, monasteriis, hospitalibus et piis locis, ordinibus ecclesiasticis, capitulis, conventibus et aliis tam ecclesiasticis quam 25 secularibus personis, etiam de non trahendis illis seu eorum (a) Sic dans A et B.

(1) C'est la bulle du pape Martin V du 9 septembre 1427, publiée par E. REUSENS, Documents relatifs à l'histoire de l'université de Louvain, t. I, p. 57, et dans les Analectes pour servir à l'histoire ecclésiastique 30 de la Belgigue, 1893, t, XXIV, p. 105.

subditis vel personis regum, ducum, comitum aliorumque 1516 principum et dominorum temporalium ac ecclesiarum, civitatum, universitatum oppidorum et locorum respective extra eorum patrias et dominia ac ecclesias, civitates, oppida et loca aut coram aliis judicibus et personis quam eis (a), etiam vigore quarumcumque literarum apostolicarum et conservatoriarum a Sede apostolica, etiam cum simili conservatorum seu executorum deputatione ac alias sub diversis verborum formis et expressionibus a Vobis et Sede apostolica concessa fuerunt (b), quod devota creatura 10 vestra Erardus, episcopus Leodiensis, ac devoti oratores vestri, prepositus, decanus, archidiaconi et capitulum ecclesie Leodiensis (c) hujusmodi effectum literarum eis concessarum predictarum consequi non possint et sepius super Fol. 328 illarum executione impediti fuerunt et peramplius || impe- 15 diri formident, ac loca in patria et diocesi Leodiensi comprehensa a se invicem plurimum distent, ac si duo alii judices et conservatores aliis in dictis eis concessis literis deputatis adjungerentur seu cum illis deputarentur, ex hoc profecto episcopi et omnium (d) predictorum commoditati 20 plurimum consuleretur, supplicat humiliter Sanctitatem Vestram Erardus, episcopus, ac prepositus, decanus et capitulum prefati, quatenus eorum statui et dispendio in premissis opportune providentes, ac singulas literas episcopo et capitulo Leodiensibus, ut prefertur, concessas 25 predictas ratas et gratas habentes ac approbantes et innovantes, illasque et inde secuta quecumque perpetue (e) firmitatis robur obtinuisse et obtinere, ac illarum vigore processus et sententias alias rite formatos et latos validos et efficaces fuisse et esse ac censeri debere decernentes et 30

declarantes, conservatoribus prefatis alios duos conserva- 1516-1519 tores seu judices in literis exprimendos (1), qui etiam adversus inferentes episcopo, preposito, decano, archidiaconis pro tempore existentibus ac capitulo et suppositis ac ecclesie Leodiensi hujusmodi illiusque episcopali et capi- 5 tulari mensis, in eorum bonis et rebus ac juribus et pertinentiis suis ac privilegiis et indultis quibuscumque presentibus et futuris injurias, gravamina, molestias atque damna, eciam si exempti et dicte Sedi immediate subjecti existant, alias juxta dictarum literarum formam et tenorem, 10 perinde ac si in illis etiam deputati et litere ipse, quas eciam ad injuriatores etc. exemptos ac eidem Sedi immediate subjectos hujusmodi cum omnibus in earum singulis contentis clausulis extendere et ampliare placeat, etiam eis a principio directe (a) fuissent, procedant et illos tueantur 15 et defendant et coram quibus ac etiam prius deputatis conservatoribus episcopus et omnes (b) prefati eosdem injuriatores, molestatores etc. convenire, et etiam ultra tres dietas a locis in quibus deputati sunt et fuerunt conservatores et judices, dummodo ultra quatuor dietas aliquis non traha- 20 tur, trahere possint, eisdem prius deputatis conservatoribus adjungere seu cum illis deputare, et tam deputatis quam deputandis conservatoribus prefatis super premissis omnibus facultatem concedere, ac tam Martini, predecessoris hujusmodi, quam quibusvis aliis privilegiis, exemptioni- 25 (a) B: directe si. (b) B: oratores.

(1) L'évêque demandait comme juges conservateurs nouveaux, l'abbé de Saint-Nicaise à Reims et l'official de Verdun. Voir ci-dessus, Textes, no 82, t. I, p. 447. Sur les pouvoirs des juges conservateurs, voir A. Van HOVE, o. c., p. 20-22, où l'on trouvera également l'interprétation des 30 clauses qui suivent dans cette supplique.

bus, conservatoriis ac litteris indultis Lovaniensi et Colo- 1516-11 niensi predictis et quibusvis aliis studiorum generalium et locorum universitatibus ac communitatibus (a), civitatibus, oppidis et locis, necnon cathedralibus, eciam metropolitanis, collegiatis et aliis ecclesiis, monasteriis, hospitali- 5 bus (b) et piis locis, ordinibus, congregationibus et militiis ac personis ecclesiasticis, etiam episcopali, archiepiscopali vel alia majori dignitate fungentibus, necnon secularibus, Fol. 328vo etiam regibus, ducibus et aliis principibus || aut alias sub quibusvis verborum formis et expressionibus, per viam 10 perpetuorum statutorum et ordinacionum, etiam motu proprio et ex certa scientia ac de apostolice potestatis plenitudine, etiam consistorialiter, etiam cum irritantibus decretis et derogationibus ac (c) clausulis aliis etiam derogatoriarum derogatoriis, quavis etiam imperatoris, regum, 15 ducum etc. consideratione et ex quavis causa in genere vel in specie per Vos (d) et Sedem predictam concessis et factis hactenus et in posterum faciendis et concedendis, ad effectum jurisdictionis eorum conservatorum et judicum deputatorum et deputandorum, etiam si in (e) eis caveatur expresse 20 quod illis nullatenus aut nonnisi illorum toto tenore ac de verbo ad verbum inserto et certa intimatione certis temporibus facta previa ac totis modis et formis inibi expressis observatis derogari possit nec derogatum censeatur, ac de illis etc. tenores etc. latissime derogare, et illis sufficienter 25 derogatum esse decernere dignemini, de gratia speciali. Non obstantibus premissis ac constitutionibus et ordinationibus apostolicis necnon omnibus illis que Johannes XXIII et alii Sanctitatis Vestre predecessores prefati in singulis literis supradictis voluerint non obstare cete- 30 (c) B: cum

(a) B: comitatibus.

(b) A et B répètent: talibus.

clausulis. (d) A et B : nos.

5

risque contrariis quibuscumque, cum clausulis oportunis. 1520 Et cum absolucione a censuris ad effectum pro omnibus, et cum approbatione, innovatione, decreto, declaratione, adjunctione, deputatione, extensione, ampliatione, concessione et facultate de (a) et pro omnibus et singulis supradictis perpetuo, in forma gratiosa etc. Et cum facultate inhibendi, etiam sub censuris etc. ac aggravandi, reaggravandi, etc. invocato etiam ad hoc si opus fuerit auxilio brachii secularis. Et cum derogatione constitucionibus de una et duabus dietis, dummodo non ultra quatuor, necnon 10 predictorum et quorumcumque aliorum privilegiorum, exemptionum, conservatoriarum literarum ac indultorum quomodolibet forsan contrariorum latissime exprimendorum ad effectum sufficientis derogationis eorum, ita ut in aliquo non obstent. Et quod premissorum omnium et alio- 15 rum necessariorum etiam tenorum singularum literarum et privilegiorum predictorum, etiam de verbo ad verbum si videbitur major et verior specificatio fieri aut inseri possit in literis.

107.

Rome, le 28 mars 1520.

Lettre d'un cardinal à Érard de la Marck, relatant les faits qui se sont passés au consistoire du 28 mars 1520, au sujet de l'archevêché de Valence et de l'abbaye de Saint-Michel à Anvers, bénéfices que l'évêque de Liége désirait obtenir.

Univ. Bol. 954, t. III, fol. 13-14. Copie.

Le ton de cette lettre, le rôle que son auteur s'attribue au consistoire indiquent clairement que l'auteur en est un cardinal. J. PAQUIER,

(a) Bomet : de.

20

25