ROZDZIAŁ VI.

KUPCY I PRAKTYKA HANDLOWA W LATACH 1550-1655.

Drobniejsi kupcy, Salomon Askenazy, jego polityczne znaczenie, Felix, Salomon Kalahora, jego znaczenie, jego handel; Mojżesz Kalahora. Dawid, Saul Wahl, Jakób Ezdra, dostawcy dworu królewskiego, handel żydowski, uchwała sejmu żyd. z r. 1580, zakaz dzierżawy ceł, Horowitze, Jezajasz Pinchas, ich potomkowie, Reb Eizyk reb Jekeles i jego syn Mojżesz, pożyczanie na zastawy i membrany. Rodzina Landau, Wolf Bocian Popper, jego testament, potomkowie Bociana (Poppera), Lewek Landau, Lewek Markowicz i jego syn Marek, Salomon Melles, Dawid Teodor Kożuchowski i jego testament, Samuel Jakubowicz i Jakób Samuelowicz, Lewek Świetlik, Wolf Bocheński, Jonas Kraśnik, żydowskie sklepy w Krakowie. oznaliśmy w rozdziale III. szereg wielkich kupców żydowskich pierwszej połowy XVI. wieku: Abrahama Czecha, Franczka z Kazimierza, rodzinę Fischlów, Israela Isserla, (ojca Mojżesża Isserlesa) i wielu innych. Druga połowa XVI. wieku wyrzuca na powierzchnię nowych ludzi i to tak swoich, jak i obcych. I tak widzimy żyda Joela, któremu Ława krakowska konfiskuje towary; Zygmunt August dekretem z 18. grudnia 1550. r. poleca wydanie tych towarów.1)

W tym czasie otrzymuje salvum conductum kupiec krakowski Mojżesz ze swym synem Uzielem (11. sierpnia 1550.)2)

Zygmunt August otacza się, podobnie jak jego ojciec, Żydami. I tak, mianuje dekretem z 23. marca 1556. r. sługami swymi Żydów krakowskich: Daniela i Salomona i eximuje ich z pod jurysdykcyi wojewody.3) Wielką

1) AMKr. Luźne. 2) AGZ. Castr. Crac. 67. pg. 503.) Bersohn: Dypl. Nr. 65 i 526.

rolę odgrywa na dworze króla lekarz nadworny, dr. Salomon Askenazy. Pochodzi on z Udine we Włoszech i bawi w Krakowie w latach 1548-1564., poczem udaje się na dwór sułtana i tutaj poczyna odgrywać ważną polityczną rolę. On to swym wpływem przy pierwszej elekcyi przeforsował wybór Henryka Valois, a następnie jako reprezentant Porty zawarł pokój z Rpltą Wenecką1). O nim wspominają w swych responsach Salomon Luria, rabin w Ostrogu2) i Mojżesz Isserles.3)

Inny Żyd doszedł również za czasów i za protekcyą Zygmunta Augusta do wielkiego znaczenia. Jest to złotnik Felix (Zelig), mianowany przez króla w r. 1572. nadwornym sługą1). Tento Felix dzierżawił myto połockie i witebskie i został winien skarbowi 11.055 złp, za CO mu zajęto kamienicę. Król każe mu poczynić ulgi w spłaceniu długów (25. lipca 1571.) i eximuje go z pod jurysdykcyi wojewodzińskiej.5) Syn Felixa, Mojżesz, prowadzi interesy z Wawrzyńcem Bilińskim i przekazuje mu 310 kóp groszy u Żydów brzeskich: Mendla Izakowicza i Lippmana Smilowicza.

Znakomitym kupcem i przedsiębiorcą był lekarz nadworny Zygmunta Augusta i Batorego: dr. Salomon Calahora. Jest on z rodu Hiszpanem, nazwisko jego pochodzi od miasta hiszpańskiego Calahora. W aktach

i jest jui שלמה רופא ספרדי קליפארא hebrajskich zwie sie

w Krakowie w połowie XVI. wieku. Już w r. 1560. procesuje się przed Ławą kazimierską z krawcem Zygmuntem o 6 złp. (A.M.Kr.: Consularia Casimir. z lat 1557-1561 f. 845) i wówczas wykonuje już swą praktykę lekarską. Jest

1) Graetz: Geschichte IX. 386-9, oraz Nota 8. str. 566. 2) Responsa Nr. 21.) Responsa Nr. 30.) Bersohn: Dypl. Nr. 134 i 142 oraz AGZ. Inscr. castr. crac. 99. pg. 1312. 5) AGZ. Teutonicalia 61. pg. 336—7.

on zaprzyjaźniony z Mojżeszem Isserlesem i z innymi uczonymi swego czasu.

Calahora jest następcą Askenazego w urzędzie a dekret jego nominacyjny na lekarza nadwornego pochodzi z dnia 4. czerwca 1570.1) r. W tym dekrecie mianuje go król swym nadwornym lekarzem, uwalnia go od wszystkich podatków rządowych i kahalnych i sobie zastrzega jurysdykcyę nad nim. Salomon osiadł na stałe w Krakowie i został protoplastą dynastyi lekarzy i aptekarzy krakow.

1) Sigismundus Augustus Dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuanie, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae etc. dominus et haeres.

Significamus tenore praesentium, quorum interest, universis et singulis. Quia cum proceres et consiliarii regni nostri commendassent nobis felicem operam et diligentiam, singularem qe doctrinam ac experientiam in praxi medica Salomonis Calahorae, m edicinae doctoris, civis crac., persuasissentque nobis fore ex re nostra et rei publicae nostrae, si ipsum in servitorem nostrum cooptaremus et libertatibus, praerogativisque servitorum nostrorum medicinae doctorum muniremus, considerantes itaque eum ab omnibus ferme hoc, nomine commendari, ac volentes et hoc quoque modo nobis, proceribus, consiliariis ac universae reipublicae nostrae commendare, ipsum in servitorem nostrum et reipublicae nostrae caoptavimus et ad servitia nostra succepimus, libertatibusque ac praerogativis omnibus aliorum medicinae doctorum, servitorum nostrorum, non obstantibus quibuscumque litteris et privilegiis antea datis et concessis, munivimus, ac decoravimus, insuper ab omni iure et jurisdictione omnium palatinorum, capitaneorum, nunc et pro tempore existentium, ac singulorum dignitariorum officialiumque regni nostri, tum et civilium, tam christianae quam hebraicae conditionis eximimus et iuri et iurisdictioni nostrae regiae tamquam servitorem nostrum conjugem que suam, liberos, familiam ac universa bona sua, ubivis locorum in regno et dominiis nostris existentia, subiecimus, ab omnibus praeterea oneribus et contributionibus regni nostri et hebraicis penderi solitis eexhibitis vel etiam exhibendis, vel quocunque censeantur nomine, liberat vimus absolvimusque, facultatem sibi ubique per regnum et dominia nostra cum uxore sua, liberis, universaque familia sua, commorandi, negotiationemque in civitatibus et oppidis nostris, non obstantibus quibusvis litteris vel privilegiis, antea vel post a nobis in contrarium impetratis, ac impetrandis exercendi, facientes et concedentes. Quemadmodum quidem cooptamus suscipimus, munimus ac decoramus, eximimusqae ac subicimus, liberamu et absolvimus, concedimusque praesentibus litteris nostris". (Z „Kroniki lekarzy krakowskich" Jana Lachsa str. 170,, dodatek IV. tamże dekret w całości).

skich, której męska linia wymarła dopiero w r. 1834. na Izaku Aronie Kolhari, członku komitetu starozakonnych Rpltej Krakowskiej. Przy nadawaniu nazwisk tak zmienili nazwisko. Tradycye i majątek przeszły na linię żeńską t. j. Lebenheim ów.

Salomon Kalahora korzysta z praw, przez króla sobie nadanych i prowadzi olbrzymie przedsiębiorstwo solne. Za Batorego pokazały się na Rusi Halickiej, koło Felsztyna, obfite pokłady surowicy solnej. Eksploatacyę tej soli objęła spółka, złożona z Salomona Kalahory, Salomona Hadidy i Abrahama Kalahory. Z powodu opłat celnych trudno było spólnikom konkurować z solą królewską i dlatego spółka prosiła o ulgę. Król (dekretem z 24. stycznia 1580. r.) uwolnił sól ruską od cła i pozwolił wszędzie ją rozwozić, zakładać komory i składy; lecz beczki musiano oznaczać marką, dla odróżnienia od soli królewskiej. Wszystkie prawa służą na 6 lat.11) Tenże sam król Batory mianuje Kalahorę swym nadwornym lekarzem w r. 1578. i potwierdza przywileje, nadane mu przez Zygmunta Augusta.) W roku 1586. występuje Salomon jako lekarz starosty łęczyckiego, Stanisława Dębińskiego, którego leczy wspólnie ze Stanisławem Zawadzkim Picusem.

Dr. Salomon byłożeniony z Heleną czyli Leą i miał z tego małżeństwa sześcioro dzieci (Obacz: drzewo genealogiczne). O bracie jego Mojżeszu i ojcu Józefie nic nie wiemy. Nie jest wykluczonem, że już ojciec jego przybył do Krakowa. Dr. Salomon umarł w r. 1597., a żona jego w dwa lata po nim (1599).3)

Z synów jego dwaj wysuwają się na czoło rodziny: Mojżesz i Izrael Samuel. Pierwszy z nich jest seniorem kahału i jako taki kupuje wespół z Mojżeszem

1) Pawiński: Źródła dziejowe VIII, str. 84. ) Bersohn: Dypl. 165. 3) Lachs 1. c. str. 146.