żało❝ odpowiednie sumy, a potem odbierał je sobie z kasy sejmowej, lub potrącał sobie z podatków.

W r. 1595. uchwala sejm „na umitygowanie rozgniewanego wojewody krakowskiego", wypłacić mu 100 złp.1) W tymże roku wykłada kahał krakowski pieniądze na ubicie procesu o t. zw. morderstwo rytualne w Sawinie w ziemi chełmskiej. 2) W r. 1606. wypłaca tenże kahał na polecenie i na rachunek sejmu szpilkowe kró lowej.3) Z uchwały w r. 1633. dowiadujemy się o wydatkach na dar dla króla, dla marszałka izby poselskiej i dla posłów sejmowych.4)

Nie należy zapomnieć, że posłowie na sejm żydowski brali dyety, a marszałek Żydów koronnych, pisarz i wiernik pobierali stałe płace. Do kompetencyi sejmu żydowskiego należał nadzór nad wychowaniem publicznem, (obacz niżej rozdział XIII.) nad obyczajnością (w r. 1647. wydaje sejm ustawę przeciw zbytkowi, w roku 1644. ustawę o ucztach i weselach), 5) sejm regulował granice ziemstw i rozsądzał spory kahałów z przykahałkami.

Przez taki spór między Grodnem (Litwa) i Tyko

1) W sprawie niezadowolenia wojewody) krakowskiego, uchwalono polecić seniorom krakowskim, by go umitygowali i przebłagali jego oblicze podarunkiem wartości do 100 złp.- zwłaszcza z powodu listu, który napisał staroście Skrzy pickiemu. (Perles u. s. str. 152-4). 2) Ibidem u. s. tamże mowa i o drugim procesie w Wielkopolsce. ) Gdy przybyli mężowie naszej gminy, których wysłano na sejm czterech Ziem, posłali po mnie i polecili mi, bym na pamiątkę wpisał do pinaksu gminy, co uchwalono na powyższem zgromadzeniu: „Dar, który seniorowie czterech Ziem uchwalili dać królowi oby był wzniosłym majestat jego a dar ten zwą Szpilkowe ma być zawsze wypłaconym z kasy kahału krakowskiego, na zlecenie seniorów kahału, a będzie z podziękowaniem zwrócony z kasy czterech Ziem, bez żadnej zwłoki, gdyż ten dar jest za wolą i dla dobra wszystkich Żydów, mieszkających w Małopolsce, Wielkopolsce, na Podolu i Ukrainie. (De m bitzer: Kritische Briefe str. 4, Wettstein: str. 26. Nr. 7. ) Harkawy w rocznikп VI. część III. str. 155 ) Lewin: Neue Materialien I. Nr. 24.

-

cinem (Podlasie) o hegemonię nad miasteczkami podlaskimi rozbiła się łączność Korony z Litwą; Żydzi litewscy oderwali się od Żydów polskich i stworzyli w roku 1623. swój własny sejm.1) Twórcą i pierwszym marszałkiem sejmu Żydów litewskich był Majer Wahl,2) syn Saula i zięć Pinkasa Horowitza z Krakowa.3)

1) Dubnow w księdze jubil. Sokołowa str. 255 ss. 2) opia (Petersburg 1909) r. 1623 Nr. 68. ) Obacz o nim wyżej str. 160.

ROZDZIAŁ IX.

DZIAŁALNOŚĆ GMINY ŻYDOWSKIEJ,

בץ

a) Dobroczynność: wędrowcy i opieka nad nimi, posag i wyprawa dla biednych dziewcząt, kwestowanie po mieście, wydatki na bożnicę, zapomogi na święta, długi wydziału dobroczynności. b) Szpitale, lekarze, apteki: kronika lat zarazy, zaraza z r. 1623, zarządzenia kahalne na wy. padek zarazy, szpital, porządki kahalne dla dozorców chorych, taksa za krystyry. Lekarze żyd. w wieku XVI. i XVII. lekarze nadworni, Samuel jego znaczenie, dr. Dawid Morpurgo. Balwierze kahalni, ich prawa i obowiązki, spór balwierzy z dozorcami, statut cechu balwierzy, bandażysta na przepukliny Aptekarze: Kalahorowie, Dawid, Matatia, Nata, ich układy z kabałem, uczniowie aptekarscy. Alchemik Józef z Florencyi. Kanały, laźnie. Przytulisko dla starców. c) Sprawy administracyjne: Chazaka, rzeźnicy, kucharki i sługi. Opłaty weselne, płace łaziebnika, służby, rabina i kantora, taksa szadchena. Faktorzy i pośrednicy, zakaz gry w karty i kości, kara za delatorstwo, zakaz kupowania kradzionych rzeczy, zakaz dzierżawienia dochodów publicznych.

A) DOBROCZYNNOŚĆ,

בני רחמנים ydów nie prdino zwano narodem litosci

tak zorganizowanej dobroczynności, jaka była w gminach żydowskich, nie było prawie nigdzie u innych

narodów.

W Krakowie była ta organizacya bardzo wydoskonaloną i obejmowała opiekę nad ubogimi miejscowymi i przejezdnymi, wyposażanie narzeczonych, oraz opiekę lekarską i szpitalną. Ilekroć obcy Żyd przyjeżdżał do Krakowa i szukał przytułku, zgłaszał się do dwóch szkolników, umyślnie na ten cel ustanowionych. W myśl uchwały kahału z roku 1632. pobierali ci szkolnicy po 15 złp., rocznie i mieli

obowiązek każdego zaprowadzić na przemian do innego obywatela, a na dworze, aby żaden Żyd nie nocował".) W roku 1636. podniesiono płacę tych szamesów na

1) Wettstein ny Nr. 10 Pod tym względem nie był Kraków wyjątkiem. Owszem tak było w całej Polsce. Opowiada o tem Natan Hannower w swej kronice, jak następuje: „Gdy przybył do miasta mędrzec, kaznodzieja, lub wogóle obcy, nawet do takiej gminy, w której wydawano asygnaty na mieszkania, nie musiał się uczony poniżyć i przyjąć asygnatę. Wprost mógł pójść do któregokolwiek seniora kahału i u niego zamieszkać. Do niego przybywał szkolnik, brał odeń papiery i listy polecające i pokazywał je członkowi komisyi dobroczynności, lub burmistrzowi kahalnemu, który rządził w tym miesiącu. Ci zaś wyznaczali mu zapomogę według swego uznania i przesyłali mu ją w sposób dyskretny przes szkolnika; zamieszkać zaś mógł u owego pierwszego gospodarza, jak długo chciał. Tak się miała rzecz i z innymi wędrowcami. Jeśli mu dano asygnatę, otrzymywał mieszkanie u tego gospodarza, na którego przypadała kolej i mógł tam zostać, jak długo chciał. W każdym razie opiewała asygnata na trzy dni. W tym domu dawano wędrowcowi jadło i napój wieczorem, rano i w południe, a jeśli chciał dalej pójść, dawano mu zaopatrzenie na drogę i odsyłano go wozem z gminy do gminy. A gdy przybywali z dalekich krajów, lub z innych miejsc młodzieńcy, lub chłopcy, ludzie starsi, lub dziewczęta, najpierw ich przyodziewano, a następnie, o ile się chłopak chciał uczyć rzemiosła, oddawano go do majstra, o ileby chciał pójść do służby, oddawano go do służby, a jeśli się chciał uczyć, przyjmowano mu nauczyciela. A gdy wyrósł na zacnego młodzieńca, brał go do swego domu, któryś z bogatych obywateli i dawał mu za żonę swą córką, a za nią kilka tysięcy posagu, oraz sprawiał mu królewskie szaty (wszak królami są uczeni). Po weselu posyłał go na naukę do wielkich jeszib różnych miast, a gdy po dwóch, lub trzech latach powracał do domu, otwierał mu teść w swym domu jeszibę, rozdawał pieniądze między mądrych i wpływowych obywateli, by chodzili słuchać wykładów jego zięcia. Po pewnym czasie zostawał młodzieniec rektorem w jakiejś gminie. Jeśli zaś chłopak nie był jeszcze uczonym i tylko miał chęć do nauki i była tylko nadzieja, że jeśli się uczyć będzie, stanie się mędrcem, wówczas brał go do siebie obywatel bogaty, który miał córkę jeszcze małą, dawał mu wikt, utrzymanie i odzienie, oraz wszystko, czego potrzebował (jak własnemu synowi) i płacił dlań nauczyciela, aż zeń zrobił „naczynie drogie“. Następnie dawał mu swą córkę za żonę; wszak nie masz większego miłosierdzia nad to! Dla biednych dziewcząt były piękne instytucye w każdej ziemi. Żadna biedna dziewczyna nie przekroczyła 18. roku, by nie wyszła za mąż. Wiele pobożnych niewiast zajmowało się tymi dobrymi uczynkami; oby im Pan Bóg wynagrodził ich dobroć i ulitował się nad resztą Izraela“. (Obacz tłómaczenie Majera Balabana Lwów 1912. str. 73-4.

20 złp. rocznie, w dwóch ratach, a wszystkich gospodarzy miejskich ułożono losem w stały kataster. Szkolnicy stali na ulicy i wiedli każdego wędrowca do starszego wydziału dobroczynności. ; ten wyznaczał wędrowcowi nocleg na trzy dni u obywatela, na którego przychodziła kolej i szames tam go odprowadzał. Kto gościa nie przyjął, płacił dukata do kasy dobroczynności, a nadto ponosił inne kary.1)

Wyposażanie biednych dziewcząt, stanowiło wielką troskę kahału. W r. 1627. uchwalił kahał, że na posag i wyprawę dla biednych narzeczonych zbierają t. z. gabetes; one powinny oddać zebrane pieniądze seniorowi kahalnemu

דער פרנס החודש זאל עס אין איין בוך איינשרייבען וועלכער כלה עס pieniadze te przeznaczy senior na posag, a nie ווירד געהערען;

na wyprawę, ani na urządzenie (w). Nie wolno nikomu na ten cel zbierać prywatnych kolekt.2) W r. 1633. założono osobną kasę posagową i wyznaczono dwóch gospodarzy, którzy każdej środy mieli kwestować na ten cel. To co zbiorą, oddadzą starszemu wydziału dobroczynności, a ten będzie wydawał pieniądze dwom gabetes (p. Syrka, wdowa po Leibiszu i wdowa Juta). Tym kobietom nie wolno tych pieniędzy wydawać na żaden inny cel, jak tylko narzeczonym po 5 złp. W tym to roku uchwalono zupełnie znieść kwestę kobiecą, uznając, że jest złą. Kahał przeznaczył trzech mężów na ten cel i ci trzej mężowie mieli z wykluczeniem wszelkich kobiet, rozdzielać jałmużnę tygodniową. Każdej środy przekaże starszy wydziału dobroczynności szkolnikom gminnym sumę, przeznaczoną do rozdania, a ci mają co pół roku składać przysięgę, że grosza dla siebie nie zdejmą.3) W r. 1638. uchwalono nowy porządek dobroczynności. Zakazuje się wszelkich składek na wła

1) pny " Nr. 18. 2) Ibidem Nr. 5. ) Wettstein Tamże Nr. 15.