złotnicy musieli

złożyć

w myśl statutu z r. 1595 przysięgę, że nie kupią srebra od kobiet, dzieci i chłopców niżej lat 20, lub od ludzi podejrzanych o kradzież. Kara za przekroczenie wynosi 50 czerw. zł.

4) Obwieszczenie kradzieży. Szkolnik pubxp ma raz w tygodniu chodzić od domu do domu i obwieścić, że to a to się ukradło.

5) Dzierżawy. Według uchwały sejmu żydowskiego nie wolno dzierżawić czopowego, mennicy, żupy, cła granicznego itp. Tego zakazu trzymano się w Krakowie i we Wielkopolsce, natomiast we Lwowie, na Rusi, Podolu, Wołyniu i Litwie dzierżawili Żydzi te dochody bez żadnych skrupułów. Statut z r. 1595. pozwalał na dzierżawienie dochodów, nie objętych uchwałą sejmu, lecz gdyby z takiej dzierżawy ponosił szkodę chrześcijanin, powinni seniorowie, lub ławnicy ostrzedz chrześcijanina, by Żydowi nie odnajmował danego objektu i na nich za to spłynie

(ועליהם תבא ברכה). .blogoslawienstwo

Dalsze atrybuty władzy kahalnej, jakoto: nadzór nad rzemiosłem, sądownictwo, skarbowość, rabinat, wychowanie młodzieży poznamy w następnych rozdziałach niniejszego dzieła.

ROZDZIAŁ X.

RZEMIOSŁO W WIEKU XVI. I XVII. CECHY ŻYDOWSKIE,

Rzemiosło w wieku XV., układy z XVI. i XVH. wieku, zakazy żydowskiego przemysłu w listach cechów miejskich, Żydzi rzemieślnicy na swej parceli, list cechu żydowskich kuśnierzy z r. 1613, list wyżylaczy, cech pętlicarzy i szmuklerzy, list torbi arzy, bractwo rzeźników, ograniczenie w kupnie mięsa, cech pazamanników i walka z cechem miejskim dekrety królewskie, wyrok króla Jana z r. 1685. Złotnicy, taksa srebra, zakaz cechu z r. 1684, złotnicy Żydzi w XVII. wieku, handel srebrem, kopalnie olkuskie, mennica, dekret Władysława IV., Refutatio Rzeczyńskiego, uchwała cechu z lat 1630, 1639, podskarbi Leszczyński o wywozie srebra, czasy Jana Kazimierza, Jana III. i Augusta II., petita złotników w XVII. wieku.

zemiosło uważały cechy miejskie za niewzruszalną własność i broniły jego wykonywania wszystkim, którzy do cechu nie należeli. Cech miał charakter kościelny, swą kaplicę, swego patrona i swój sztandar, Żyd nie mógł więc należeć do cechu, nie mógł tedy wykonywać rzemiosła. O ile to czynił, był szkodnikiem i partaczem i cech miał prawo prześladowania go i konfiskowania mu roboty.

A jednak od najdawniejszych czasów byli w Krakowie, jak w całej Polsce, rzemieślnicy żydowscy, a dwa rzemiosła wytworzyły się już z konieczności religijnej: rze źnictwo i krawiectwo. Pierwsze było koniecznem z powodu przepisów religii o zarzynaniu, drugie z powodu normy Pisma św. (V. ks. Mojż. XXII. 11.), zakazującej szycia wełnianych sukien konopianymi nićmi.

Lecz oprócz tych dwóch rzemiosł wytworzyły się z cza

sem inne, mimo surowych zakazów i konfiskat. Handel w średniowieczu był połączony z rzemiosłem, czyli na odwrót: rzemieślnik sprzedawał swą własną robotę. Z rozwojem handlu żydowskiego rozwijało się rzemiosło, a ostrze miejskich cechów zwracało się przeciw jednemu i drugiemu.

Znany nam układ z r. 1485. zakazywał zupełnie handlu i przemysłu, z wyjątkiem domowego wyrobu czepków i kołnierzy: „Die armen Juden, die mögen verkaufen alle Tage Hauben und Kolner, die sie selbst machen und arbeiten" 1), a układ kazimierski z r. 1494. ograniczył liczbę rzeźników żydowskich do czterech.

Lecz to wszystko było tylko teoryą, taksamo jak teoretycznie nie wolno było Żydom handlować. W praktyce handel i przemysł żydowski potężnie się rozwinęły, a z czasem potworzyły się żydowskie cechy, wzorujące się na cechach miejskich.

Przeciw rzemiosłu żydowskiemu występowały z całą surowością cechy miejskie, a walka rzeźników, którą wyżej poznaliśmy, jest próbką i jednym epizodem wojny, toczącej się na wszystkich frontach. Wszystkie układy Żydów z magistratem kazimierskim zawierają zakaz wykonywania rzemiosła przez Żydów, I tak układ z roku 1609. § 5 orzeka: Żydom nie wolno wykonywać rzemiosła, ani utrzymywać chrześcijańskiej czeladzi2.) To samo jest powtórzone w układach późniejszych. Wyjątek tylko robi miasto dla rzeźnictwa (przeznaczając od r. 1553. po 8 jatek dla Żydów), oraz dla krawiectwa i kuśnierstwa, pozwalając by Żydzi dla Żydów szyli suknie i futra.

§ 11. układu z roku 1615.3) opiewa: Żaden Żyd krawcowi, albo kuśnierzowi niema dać robić, tylko

1) AMKr. Oryginał hebrajski i łaciński z r. 1485, tekst niemiecki z r. 1492.) AGZ. Rel. castr. crac. tom 47. pag 1586. ss. *) I. 2642 ss. Obacz wyżej str. 94.

mistrzom cechowym; a jeśliby cechowi nie chcieli zrobić dla zbuntowania, tedy wolno partaczowi dać sobie zrobić. A gdyby się Żyd komu inszemu ważył się dać robić na Kazimierzu, tedy go sługa miejski ma wziąć, a jeśli w ulicy żydowskiej, da go do urzędu grodzkiego. Żaden niema chrześcijanowi nijakiej szaty robić, także Żyd kuśnierz podszywać żadnej szaty chrześcianom niema, tylko Żydom.

Podobnie jak Kazimierz, tak i Kraków bronił się przed rzemiosłem żydowskiem. Po walce cechów z partaczami żydowskimi", po konfiskatach towaru i narzędzi, orzekł dekret królewski z r. 1608. w § 16., że Żydom nie wolno wykonywać żadnego rzemiosła prócz rzeźnictwa.) To samo powtórzył król w swym dekrecie z r. 1619. § 17.2)

Oprócz tej sumarycznej walki miasta z żydowskim przemysłem, prowadzi każdy cech walkę na własną rękę. Każdy list, czy statut cechowy zawiera wyraźne wykluczenie rzemieślnika żydowskiego i zakaz pracowania u Żydów.

Dla przykładu podajemy wyimki z kilku listów cechowych; w potwierdzeniu listu czerwonoskórników krakowskich (Rothgärber, kordybanników Cordovaner Leder) z 9. kwietnia 1574. czytamy: „Żydzi w sklepach i w domach na Kazimierzu, Kleparzu, Stradomiu i Podzamczu sprzedają czerwone skóry król Henryk, (Valois) tego zakazuje.3)

W liście powroźników krakowskich z 14. kwietnia 1574. zakazano Żydom sprzedawać powrozy, bicze, poprzęgi w dnie powszednie, na jarmarkach, w sklepach, browarach itp.4)

1) Piekosinski I/1. 868. Obacz wyżej str. 121. ) tamże II/1. 691. Obacz wyżej str. 127. ') tamże I. 606. ) tamże I. 607.

Cech tkaczy krakowskich. List z 30. sierpnia 1593 roku § 1.

„Żaden cudzoziemiec, a zwłaszcza ainlegerowie (Einleger), Żydowie przekupniowie towarów, swego płótna białego, czarnego, czerwonego, wszelkiego towaru smatruskiej1) roboty, nie ważył się gdzieindziej składać, krajać, sprzed›wać, jeno na składzie na smatruzie itd. “2).

Cech białoskórników krakowkich (Weissgärber). List z 2. listopada 1597.

...aby żaden mistrz ze zgromadzenia nie ważył się kupować skór od Żydów kozłowych, ale wszystkie skóry mają być kupione na cały cech...")

Cech introligatorów kazimierskich. List z 16. września 1597.

Ustęp II. § 10... aby żaden mistrz, ani towarzysz nie śmiał u Żydów robić, ani ich rzemiosła uczyć, pod winą wedle uznania Rady miasta Kazimierza.4)

Cech krawców kazimierskich. List z 6. lutego 1597.

§ 1. aby żaden szlachcic, mieszczanin i Żyd w dworach, albo domach swych nie ważył się towarów krawieckich przechowywać pod winą 5 grzywien, a Żyd 10 grzywien.

§ 2. aby żaden i żadna nie ważył się w dzień targowy jako i prócz targów, tak w Kazimierzu, jak i u Żydów na podsieniach, płóciennych i sukiennych ubrań, kitlików nowych (sprzedawać), oprócz cechowych krawców kazimierskich.5)

To samo zawiera list tego cechu z 10. listopada 1629 r. § 19. Żydzi i ich krawcy, aby się nie ważyli roboty robić, w której chrześcijanie chodzą, a także chrześcijań

1) Smatrus- Schmetterhaus = bazar w którym była waga miejska. ') Piekosiński II/2 1589. ) tamże II/2 1609. *) tamże 11/2 1610, to samo w § 58. listu 6. lutego 1627 r. tamże 11/2 1719. ') tamże II/2 1619.