skiej czeladzi chować, pod winą 10 grzywien. Takiego chrześcijańskiego krawczyka należy wziąć do więzienia.

§ 20. zawiera to samo, co § 2. z r. 1599 r.1)

Cech złotników krakowskich. List z 23. października 1609. tak się zaczyna:

...bacząc iże oszukania i niewarunki przez Żydy partacze i insze przywoźne roboty się dzieją, które jednak roboty za mistrzów krakowskich udawane bywają...

Potwierdzenie listu z 22. lutego 1623 r. orzeka w § 2: „któryby się z towarzyszy ważył u Żydów robić i tego rzemiosła ich uczyć, czego statuta koronne zakazują, aby chrześcijanie u Żydów nie służyli, ma być napomniany, a jeśli to nie pomoże, z cechu wydalony “2)

Cech kuśnierzy kazimierskich. List z 18. grudnia 1595 r.

§ 20. Kara dla towarzysza, któryby się ważył - gdy mistrz ma robotę robić we dworach, klasztorach, u Żydów, tamże przerabiać, wynosi pół kamienia wosku.

§ 22. Żaden mistrz, by się nieważył robić Żydom rzeczy starych, lub nowych, ani z ich własnego towaru na sprzedaż, ani też z futer.3)

Cech pazamanników krakowskich. List z 13. sierpnia 1614.

§ 12. Żaden z braci z niewiernym narodem żydowskim bawić się niema, hanglów, namów, spółków, porozumienia żadnego mieć, ani robót żadnych robić dla oszukania bliźniego, bez wiadomości pp. starszych. Za kontrakt z Żydem kara 10 grzywien.

W potwierdzeniu listu tego cechu z 6. sierpnia 1625 r. czytamy: § 6. Żydom nie wolno tego rzemiosła robić, ani trzymać czeladzi i chłopców pod karą 100 M. i zabraniem

1) Pie kosiński II/2 1732. *) tamże II/2 1607. i 1712. 3) tamże II/2 1603.

roboty. Braciom cechowym wolno robić rewizyę na Kazimierzu i w mieście żydowskiem.

§ 7. Czeladnik, spotkany u Żyda, idzie wprost do więzienia, a następnie zasądza go się w sądzie grodzkim.

§ 8. Mistrz cechowy, albo partacz, któryby Żydów uczył tego rzemiosła, traci swe uczciwe imię i swój stopień. Nie wolno mu więcej wykonywać tego rzemiosła, ani trzymać towarzyszy, lub chłopców.1)

Cech rymarzy krakowskich: Zatwierdzenie listu przez Zygmunta III. dnia 15. lutego 1604 r. § 2. (dodatek), nie wolno nikomu, prócz rymarzy cechowych robić w domach, klasztorach itp. Gdyby się partacza natrafiło, należy go ukarać. „Ktoby takiego luźnego rymarza, albo Żyda bronił, zapłaci do skrzynki 10 M.“2).

Cech rusznikarzy krakowskich miał podobną klauzulę o Żydach w swym liście z 17. lutego 1604. § 2.3), a cech bednarzy kazimierskich w liście z 28. kwietnia 1604. § 14.4)

Cech czapników krakowskich pozwalał Żydom sprzedawać czapki i magierki en gros (po 100 sztuk) i tę normę zawierał list tego cechu z 13. kwietnia 1617 r.5)

Wyliczenie tych zakazów cechowych poszłoby w nieskończoność, a przykłady, przez nas zacytowane, wystarczają dla illustracyi stosunków. Każdy zakaz jest spowodowany faktycznymi stosunkami. I w istocie Żydzi uprawiali prawie wszystkie gałęzie przemysłu, a liczne notatki w aktach i procesy z cechami świadczą o słuszności naszego twierdzenia.

Wykaz domów na „nowej parceli" (kupionej w roku 1608) z roku 1635. zawiera mnóstwo nazwisk rzemieślników.

1) Piekosiński: II/2 1718. *) tamże 11/2. 1644. *) tamże II/2 1645. ') tamże II/2 1648. ) tamże 11/2 1694.

Parcelę Nr. 12 kupił Salomon, introligator.

14

16

18

19

Kuk, pętlicarz.

Eliasz Izakowicz, kuśnierz.

Eliasz, syn Zyskinta, rzeźnika.
Abraham Lazarowicz, szmuklerz.

20 kupili Dawid i Abraham, szmuklerze. Również kupili szmuklerze parcele Nr. 24, 25, 39, 58 i 67.

Pętlicarze kupili parcele Nr. 34, 36, 38, 66 (Izak Pazamannik).

Szklarze kupili Nr. 33, (Lewek Szklarz) i 64.

Kuśnierze: kupili Nr. 14. i 56. Nr. 53. kupił Salomon Jakób konwisarz, Nr. 41. kupił Lewek Prepsel mydlarz, Nr. 63. kupił czapnik, kilka parcel kupili złotnicy i krawcy, słowem mamy przed sobą najrozmaitszych rzemieślników, skupionych blisko obok siebie.1).

Ci rzemieślnicy uprawiali swe rzemiosło całkiem otwarcie w mieście żydowskiem, mimo wyż podanych zakazów magistratu i cechów. O rzeźnikach mówiliśmy wyżej bardzo szczegółowo, 2) poznaliśmy również statut balwierzy z r. 1640,3) obecnie zapoznamy się ze statutem cechu kuśnierzy, aprobowanym przez kahał w roku 1613. § 1. Każdy członek cechu jest zobowiązany do wrzucania co tygodnia do skrzynki cechowej 1 szeląga. Również ma od zarobku, którego mu użyczy Pan Bóg, od każdego złotego wrzucić jeden pieniądz. Kupcy wśród nas dadzą również od swego zarobku jeden pieniądz od każdego złotego. Kto niechce płacić tygodniowo, może to czynić półrocznie za wyrachowaniem się.

§ 2. Każdy z braci cechowych ma obowiązek iść ze szkol1) Księgi wojewodzińskie II. 653-58.2) wyżej str. 128-30.) wyżej str. 297.

nikiem naprzemian każdego tygodnia dla zbierania powyższych datków. Kto się ociąga z pójściem, zapłaci jeden grosz do skrzynki, a pójdzie ten, który znajduje się po nim na spisie braci cechowych.

§ 3. Władzami cechowemi są:

a) pięciu seniorów.

b) trzech rachmistrzów.

c) trzech sędziów cechowych.

§ 4. Rachmistrze urzędują naprzemian po jednym, każdego miesiąca, kontrolują rachunki i przechowują klucze od kasy. Niewolno im atoli użyć tych pieniędzy, dopóki nie będzie 50 złp. w kasie. O użyciu pieniędzy cechowych decydują wszyscy bracia.

§ 5. Sprawy między członkami cechu i między cechem, lub wzajem między członkami cechu, rozpatrują sędziowie cechowi. Ktoby się nie poddał ich wyrokowi, tego mogą ukarać w sposób dotkliwy i zmusić go do posłuszeństwa.

§ 6. Ci sędziowie sądzą nietylko w sprawach cywilnych ale i karnych. Gdy jeden brat obrazi, lub pobije drugiego, wówczas mogą winnego ukarać grzywną, więzieniem i publicznem ogłoszeniem jego winy.

§ 7. Cech utrzymywał własnych szkolników, a nadto opłacał dwóch szkolników kahalnych Izaka i Józpę. Płaca ich była zależną od inkassa. Kto płaci do skrzynki mniej jak pół złp., daje szkolnikom jeden szeląg, jeśli zaś płaci więcej jak pół złp., daje szkolnikowi jeden grosz. Te datki zbiera się do puszki przez cały miesiąc, a potem się dzieli między szkolników kahalnych i cechowych. Na każdy jarmark poza Krakowem wyszle cech osobnego szkolnika. Szkolnicy cechowi pobierają, oprócz dochodów od wkładek, stałą płacę: Izak Krups 5 złp. rocznie, a Jakób Saul 3 złp.

Zato muszą oni codziennie być u sędziego cechowego, raz w tygodniu zbierać wkładki, oraz wykonywać zlecenia starszyzny cechu.

§ 8. Wybory do ciał cechowych odbywają się w wolne dni święta szałasów, w sposób podobny do wyborów kahału. W dniu oznaczonym zbierają się wszyscy bracia cechowi i szkolnik wkłada do urny w równej części imiona kuśnierzy osiadłych (kupców) i kuśnierzy wędrownych (p). Następnie wyjmuje się z urny 9 kartek; wylosowani są prawyborcami i oni wybierają pięciu wyborców. Ci wybierają zarząd cechu. § 9. Jeśli w ciągu roku któryś z członków wystąpi z cechu, traci prawo do włożonych wkładek, one przepadają na rzecz reszty członków.1)

Cech kuśnierzy i jego statut mogą być uważane za pierwowzór dla „listów cechowych" innych rzemiosł. Każdy z cechów a było ich z końcem XVI. wieku już wiele prowadził osobne księgi, w których pisarz cechowy wynotowywał wszystkie uchwały cechu, zapisywał uczniów, prowadził kasę cechową, wciągał wyroki sądu cechowego itp. Znamy księgę cechu krawieckiego w Przemyślu i Łucku, księgi innych cechów w Poznaniu, lecz w Krakowie nie znamy żadnej księgi cechu żydowskiego i dlatego musimy się kontentować ułamkami z pinaksu kahalnego, o ile one dotyczą spraw cechowych.

I tak mieli w pierwszej połowie XVII. wieku Wyżylacze krakowscy list cechowy, z którego w r. 1674. usunął kahał kilka podstawowych §§. I tak usunięto §., który żądał, by każdy, który chciał, by go wyuczono tego rzemio.

1) Wettstein: Nr. 8.