dziła, następna jednak sprawa obniżyła go w oczach własnej gminy i ściągnęła nań przykry wyrok sądowy.

Na Kazimierzu żył chirurg nadworny królowej Bony, Zyd Samuel, który utrzymywał bliższe stosunki z kupcem Mojżeszem i tegoż żoną Klarą. Razem prowadzili różne interesa, razem ich tedy często widywano. W aktach grodzkich czytamy n. p. że Żydzi „Samuel, chirurgus reginalis majestatis, Moyses, Clarae maritus, Arahias (1) doctor de Casimiria ręczą za jakiegoś Mojżesza z Myślenic, że stanie na termin sądowy1) (1522. r.) Innym razem robią wspólny interes ci sami wraz z drem Mojżeszem Fiszlem i Lewkiem młodszym.2) Fama ma długi język, a Kazimierz był maleńkiem miasteczkiem, nie dziw, że rychło poczęły krążyć po mieście żydowskiem plotki o stosunku miłosnym między drem Samuelem i Klarą. Dla ludzkich namiętności był to czas renesansu, dla sądu miały walor prawa kanoniczne; za wiarołomstwo była kara śmierci przez spalenie, lub grzebanie żywcem. Długo szukali obwinieni autora tego oskarżenia, aż wreszcie sam się nawinął w osobie Jakóba Polaka.

We środę po Wielkiej nocy (23. kwietnia) r. 1522. stanęli przed podstarościm i sędzią żydowskim imci panem Stanisławem Górskim: Samuel, Mojżesz i Klara i wnieśli skargę na Jakub Rabbi, doctorem, quomodo idem Jakobus Rabbi, nescitur qua intentione ductus, praedicto Moysi, marito ejusdem Clarae Judaeae dixisset, ut cum eadem uxore sua, Clara, nullam conversationem matrimonialem haberet, propter eandem causam, quia eadem Clara est inculpata coram communitate judaica de adulterio cum praefato Samueli commisso. A więc Jakób miał powiedzieć Mojżeszowi, mężowi Klary, by nie utrzymywał ze swą żoną stosunków małżeń

1) AGZ. inscr. castr. crac. tom. 36 pg. 502. 2) ibidem: pg. 525.

skich, gdyż Klara jest oskarżoną o cudzołozstwo ze Samuelem

Samuel oceniał obrazę sobie zadaną na 100 grzywien. Jakób twierdził, że sprawa tego wiarołomstwa jest znaną w całej gminie, lecz on sam nic nikomu o tem nie mówił. Oskarżyciele twierdzili jednak stanowczo, że Jakób to powiedział i zgłosili sześciu świadków, którzy mieli to słyszeć. Świadkami byli: Lew i Lewek młodszy, Rabi Mordechaj, Rabi Baruch, Rabi Sische, Rabi Asser doctores; mamy więc wśród nich szwagra Jakóba, rabina Aszera Lemla1). Proces ciągnął się długo, a obrońca Polaka, Abraham Bohaemus używał wszystkich kruczków prawnych, aby swego klienta uniewinnić. Sąd wojewodziński orzekł wreszcie, że Jakób ma złożyć przysięgę na okoliczność, czy powiedział, czy też nie powiedział inkriminowanych słów do Mojżesza, męża Klary. Quod Jakób Rabbi, doctor, reus, jurabit corporaliter super decem praecepta, in lege Moysis descripta, quomodo praedictos conjunges: Moysen, Claram et Samuel Chirurgum super infamia adulterii non infamabat, nec aliquid sinistri, quod tangeret honorem ipsorum, loquebatur, ita eum Deus adjuvet. Wyrok zapadł 4. maja, a już 5. maja 1522. r. miał Jakób złożyć przysięgę w synagodze. 2) Jakób nie przysiągł! Czy w istocie powiedział te słowa, czy też inną była przyczyna, dość na tem, że zwlekał z dnia na dzień, a 9. maja znów przesunięto termin przysięgi do najbliższych roków sądowych, ad futuros et proximos terminos judaicos... celebraturos, ob spem concordiae-celem nawiązania rokowań 3). Dalszego toku sprawy nie znajdujemy w aktach, wiemy atoli, że już w tymsamym roku bawił

1) AGR. Inscr. castr. crac. tom 36. pg. 443-4 i 451-2. *) ibidem. pg. 498. *) ibidem pg. 503.

Jakób w Palestynie, gdzie też około r. 1530. zakończył swe burzliwe, ale bardzo owocne życie. 1)

W mieście żydowskiem na Kazimierzu rządzili w tym czasie dwaj rabini: Perec i Aszer Lemel. Nie znamy daty śmierci Pereca, ani jego następcy na krześle rabinatu czeskiego. Aszer Lemel natomiast zostawił po sobie więcej śladów historycznych. Był on wielkim kabalistą, a dzieło jego pay było tak święte, że dla zbytku świętości nie oddano go do druku. Czy miał potomstwo z drugą swą żoną Hendlą, czy też syn jego Izak i dalsi epigonowie aż do Majera z Lublina pochodzą z pierwszej żony, tego nie umieliśmy stwierdzić. 2) Śmierć jego przypada na rok 1531., a jego następcą w urzędzie rabina gminy polskiej został dr. Mojżesz Fiszel, syn Franczka i wnuk Mojżeszowej, który zginął (na stosie) w roku 1541.3)

Od połowy XVI. wieku dzieli się już na stałe urząd rabina od urzędu rektora i ta segregacya trwa przez cały okres świetności gminy żydowskiej t. j. do drugiej połowy XVII. w. Bardzo szybki i wielki rozwój gminy, moc agend, złączonych z urzędem rabina, powoduje ten podział, co jednak nie uwalniało rabina od prowadzenia jesziby równolegle do jesziby rektora.

Poznajmy najpierw rektorów, potem poznamy rabinów.

1) W roku 1522. aprobował Jakób Polak dzieło

i podpi

.11-12 .str לתולדות ישראל וחכמיו בפולין :Wettstein איש ירושלים Bal sie

") Rodowód Aszera Lemla, obacz str. 67. uw. 1. *) Że Mojżesz Fiszel był synem Franczka wynika z AGZ. inser. castr. crac. pg. 525: „Datum est vadium personale inter Abraham Bohemum ab una et Moysen doctorem, filium Franczek ab altera etc". Ibidem: „Moyses doctor, Francisci Judaei Filius“. Matka Mojżesza Fiszla zwała się Chwalka (Bersohn: Dyplomataryusz Nr. 466) i jest identyczną z Falką żoną Franciszka, dworzanką królowej Bony. (Kutrzeba: Zbiór aktów Nr. 11.) O Mojżeszu Fiszlu, obacz wyżej str. 68-72.

REKTOROWIE AKADEMII TALMUDYCZNEJ W KRAKOWIE.

Najsłynniejszym rektorem krakowskim był Mojżesz

(ר' משה איסרלס) רמי Isserles, zwany Remuh

,כץ

Mojżesz pochodził z zamożnej rodziny kupieckiej. (Obacz rodowód). Ojciec jego oddał go we wczesnej młodości, zwyczajem owego czasu, na naukę, a Mojżesz już jako młody chłopak okazywał niepospolite zdolności. Jego nauczycielem talmudu był Szalom Schachna, późniejszy rabin lubelski i od r. 1541. rabin generalny dla Małopolski, wespół z drem Mojżeszem Fiszlem. Mojżesz Isserles ożenił się z córką swego nauczyciela, Goldą, lecz wkrótce owdowiał (1552.) i ożenił się poraz drugi z siostrą swego pośredniego następcy w rektoracie, Józefa ben Gerson 7, autora responsów. Z pierwszej żony miał trzy córki. Izrael Isserl, ojciec Mojżesza, stracił żonę podczas zarazy w rok po śmierci Goldy i na pamiątkę swej towarzyszki życia wybudował synagogę zwaną R'muh. Jak wiemy, synagoga zgorzała w r. 1557., poczem kahał odbudował ją z cegieł i kamieni. Izrael Isserl miał ośmioro dzieci, czterech synów i cztery córki. Wydając dzieci kolligował się z najznaczniejszemi rodzinami żydowskiemi. Syna swego Eleazara ożenił z córką Salomona Luryi, słynnego rabina w Ostrogu, córkę Maryę Beilę wydał za Pinkasa Horowitza. 1)

1) Matka Izraela Isserla, a babka Mojżesza Isserlesa pochodziła również z bogatej i wpływowej rodziny. Jej ojciec Eleazar miał trzech braci. Oto rodowód tej rodziny podług Wettsteina: 7 Nr. 10-11 r. 1910.