laty poczyniłem zeń odpisy i notatki i w ten sposób zapoczątkowałem swe studya nad historyą Żydów w Krakowie i na Kazimierzu.
Tymczasem uchwaliła Izraelicka Rada Wyznaniowa (na posiedzeniu z dnia 26. lutego 1911) uwiecznić otwarcie nowego gmachu wydaniem,,Historyi Żydów w Krakowie", by w ten sposób powiązać teraźniejszość z przeszłością i dać swym współwyznawcom i czytającemu ogółowi obraz swej gminy w jej genetycznym rozwoju.
Pan Prezydent Rady wyznaniowej JWP. dr. Tilles wezwał mnie do napisania popularnej książeczki, nie przekraczającej 10-12 arkuszy. Chętnie zgodziłem się na to zaszczytne wezwanie i przyjechałem do Krakowa dla pogłębienia studyów. Lecz w trakcie badań rósł materyał w nieskończoność; akta grodzkie, miejskie i kahalne, a szczególnie księgi wojwodzińskie dały tyle tego materyału, że musiałem bardzo się ograniczać, by rzecz zamknąć w dwutomowem dziele. Należało tedy najpierw napisać źródłową historyę Żydów w Krakowie, a potem zrobić z niej mniejszy, popularny wyciąg. Dzięki niezwykłej życzliwości i poparciu czcigodnego Prezydyum gminy, zgodziła się Rada Wyznaniowa na wydanie dwutomowego dzieła, za co Jej na tem miejscu serdeczne składam dzięki.
Również składam dzięki świetnym Dyrekcyom i szanownym urzędnikom archiwów krajowych we Lwowie i Krakowie, archiwum miejskiego w Krakowie i bibliotek; Jagiellońskiej, Ossolińskich i Kórnickiej. Osobne podziękowanie składam za pomoc mi udzieloną JW. panom archiwaryuszom: drowi A. Chmielowi, drowi Dudzie i drowi Kaczmarczykowi, oraz sekretarzowi Krakowskiej Gminy Izr., drowi Dawidowi Künstlingerowi.
Pisałem we Lwowie dnia 21. lipca 1912 r.
Spis tablic genealogicznych, wykazów i testamentów Objaśnienie skróceń .
Ważniejsze dokumenty w tekscie drukowane Wstęp
Najstarsza dzielnica żydowska, bożnica, cmentarz, czarna
śmierć, przywileje generalne, geneza lichwy żydowskiej, li-
chwiarze i bankierzy, Lewko, bankier Kazimierza Wielkiego,
Ludwika i Jagielly, interwencya papieża, Smoył, Jossman.
Rozdział II. Wiek XV. Walka z Żydami i wygnanie ich na Kazimierz.
Pogląd na dzieje Żydów w Europie w XV. wieku, notatka
pisarza krakowskiego, założenie Akademii krak.. wykupno
domów żydowskich, ks. Budek i pogrom w r. 1407, proces
o rabunek, refleksye pogromowe w literaturze. Mojecki,
pogrom w r. 1428, statut Mikołaja Trąby i statut warecki,
Dawid Głównia, Abraham Niger, Zbigniew Oleśnicki i Jan
Długosz, Kapistran i jego stosunek do Żydów. Wrocław, Ska-
lice, Kapistran w Krakowie, walka o przywileje żydowskie,
nagonka na króla, papież Mikołaj V. Statuta nieszawskie,
pożar w r. 1455, wykupno synagóg i cmentarza w r. 1469,
nowe siedziby na placu Szczepańskim, rezygnacya z praw
handlowych w r. 1485, początki gminy kazimierskiej, Fi
schlowie i ich interesa. Krzyżowcy w r. 1454, pożar w r. 1477.
i 1494, wygnanie Żydów z Krakowa i głosy kronikarzy.
Rozdział III. Żydzi na Kazimierzu w pierwszej połowie
XVI. wieku.
Filip Kalimach i kardynał Fryderyk, topografia ghetta ka-
zimierskiego, walka gminy czeskiej z polską, wygnanie z Czech,
krzyżowcy na Kazimierzu, proces o rabunek. Abraham
z Czech i Franczek, centralizacya podatków żydowskich
i bankructwo tego systemu: pierwsi rabini, mianowani przez
królów: Jakób Polak i jego szkoła, Perec i Aszer Lemel,
Libuszhof, boźnica Remu, konsensy królewskie 1556 i 1557,
skargi na Żydów, spalenie Weiglowej, synod 1542, zakazy
królewskie, układ 1553, cmentarz, klęski elementarne, obcy
Żydzi, Izak Hispanus, Łazarz, Salomon Askenazy, przywilej
de non tolerandis christianis, układ 1583, skargi na Żydów
1600, rozszerzenie miasta 1608, układy handlowe 1609, 1615,
1645, pożary, bożnice: boźnica Kupa, bożnica Wolfa Bociana, boźnica Eizyka Jekeles, konsens królewski 1638, walka z pro- boszczem, statystyka Żydów, 1540-1640.
Rozdział V. Walka Żydów kazimierskich o prawa han-
dlowe w Krakowie 1494-1655.
Układ z r. 1485, potwierdzenia królewskie z lat 1521, 1527,
1533, tumulty, Ad quaerelam mercatorum (1539), rządy bi-
skupa Gamrata, procesy o morderstwo rytualne, dekrety
z r. 1564. Śmierć Zygmunta Augusta; wybór Henryka, sprawy
fiskalne, przywóz obcych towarów, zakup żywności, dalszy
ciąg procesu, komisarze królewscy, dekret z r. 1608, jego
słabe strony, „Zwierciadło korony polskiej", jego skutki; dekret
z r. 1619, rzeźnicy krakowscy, ich stosunek do wyżylaczy,
proces o prawo „składu“, pogromy, śmierć Aszera Anczla,
(1681), proces Jurkiewicza, pogrom z r. 1637, immigracya
rozbitków ruskich na Kazimierz (1648), nota pisarza o rze- ziach Chmielnickiego.
Rozdział VI. Kupcy i praktyka handlowa w latach
1550-1655.
Drobniejsi kupcy, Salomon Askenazy, jego polityczne znacze-
nie, Felix, Salomon Kalahora, jego znaczenie; Mojżesz Kalahora.
Dawid, Saul Wahl, Jakób Ezdra, dostawcy dworu króle-
wskiego, handel żydowski, uchwała sejmu żyd. z r. 1580,
zakaz dzierżawy cel, Horowitze, Jezajasz, Pinchas, ich po-
tomkowie, Reb Eizyk. reb Jekeles i jego syn Mojżesz, po-
życzanie na zastawy i membrany. Rodzina Landau, Wolf
Bocian Popper, jego testament, potomkowie Bociana
(Poppera), Lewek Landau, Lewek Markowicz i jego syn Ma-
rek, Salomon Melles, Dawid Teodor Kożuchowski i jego te-
stament, Samuel Jakubowicz i Jakób Samuelowicz, Lewek
Świetlik, Wolf Bocheński, Jonas Kraśnik, żydowskie sklepy
w Krakowie.
Handel Żydów w Polsce, cło przywozowe dla towarów za-
granicznych, proces i przysięga celna z r. 1645, regestr ku-
pców. Jakób Morawczyk i jego potomkowie, Litman Mora-
wczyk i Izak Pinkus Horowitz. Żydzi wiedeńscy, kahał wie-
deński, Izak Wiedeńczyk, Aszkenazowie, Włosi, Salomon
Włochowicz, jego znaczenie na dworze króla, jego interesy,
sprawa gorzałczana, testament Józefa, Marek Włoch, Józef
Jakubowicz. Lewek Włoch, nadworny kupiec, jego nomina-
cya. Dr. Dawid Morpurgo i dr. Samuel z Padwy.
Rozdział VIII. Organizacya gminy żydowskiej do po-
łowy XVII. wieku
Rozwój historyczny: Przywileje generalne, Kammer-
knechtschaft, późniejsze przywileje i odnośne §§ o admini-
stracyi gminy żydowskiej. Przywileje specyalne dla Krakowa
z lat 1519, 1537, 1554, 1564, 1576, 1578, ogólne przywileje
z lat 1585 i 1595. Porządki wojewodzińskie z lat 1527, 1620,
1640, 1659, statut kahału z r. 1595.2) Zarząd kahału:
Skład kahalu: seniores, boni viri, 14 mężowie, senior mensis,
jego prawa i obowiązki. Wydziały miejskie: dobroczynności,
targowy, czystości w mieście, skarbowy, szkolny. Urzędnicy:
szkolnik, syndyk, kampsor, Lewek kampsor, przysięga służ-
bowa syndyka. Statuty szkolników z lat 1623, 1635, 1657.
Pisarz miasta żydowskiego. 3) Wybory kahalne: Ter-
min, zatwierdzenie wybranych, skład kahału, komisyi, try-
bunałów, przysięga seniorów. Porządek wyborów z r. 1640,
skład imienny kahalników z lat 1465-1648, tabele senio-
rów z lat 1622-1648, ci sami ludzie, wnioski. 4) Gmina
centralna, sejmik małopolski i sejm Żydów
koronnych. Osadnictwo Żydów w Polsce, gminy żydo-
wskie w XIV. i XV. wieku, zamiary centralistyczne rządu
i bankructwo tego systemu, sejmik wielkopolski, ziemstwo
krakowsko-sandomierskie, część parafii, sejm koronny, jego
zadanie, trybunał sejmowy, dekret Zygmunta 1. z r. 1540,
delegaci krakowscy na sejmie w latach 1580-1655, ustawa
konkursowa z r. 1624, prawo o lichwie, sprawa w Sawinie,
Szpilkowe, dary dla króla i posłów sejmowych, ustawy
przeciw zbytkowi, sejm Żydów litewskich, pierwszy jego
marszałek, Majer Wahl.
Rozdział IX. Działalność gminy żydowskiej
a) Dobroczynność: wędrowcy i opieka nad nimi, po-
sag i wyprawa dla biednych dziewcząt, kwestowanie po mie-
ście, wydatki na bożnicę, zapomogi na święta, długi wydziału
dobroczynności. b) Szpitale, lekarze, apteki: kronika
z lat zarazy, zaraza r. 1623, zarządzenia kahalne na wypa-
dek zarazy, szpital, porządki kahalne dla dozorców chorych,
taksa za krystyry. Lekarze żydowscy w wieku XVI. i XVII.
lekarze nadworni, Samuel, jego znaczenie. dr. Dawid
Morpurgo. Balwierze kahalni, ich prawa i obowiązki, spór
balwierzy z dozorcami, statut cechu balwierzy, bandażysta
na przepukliny. Aptekarze: Kalahorowie, Dawid, Mata-
tia, Nata, ich układy z kahałem, uczniowie aptekarscy. Al-
chemik Józef z Florencyi, kanały, łaźnie. Przytulisko dla star-
ców. c) Sprawy administracyjne: Chazaka, rzeźnicy,
kucharki i sługi. Opłaty weselne, place łaziebnika. służby,
rabina i kantora, taksa szadchena. Faktorzy i pośrednicy, za-
kaz gry w karty i kości, kara za delatorstwo, zakaz kupo-
wania kradzionych rzeczy, zakaz dzierżawienia dochodów
publicznych.
Rozdział X. Rzemiosło w wieku XVI. i XVII. Cechy
żydowskie . .
Rzemiosło w wieku XV., układy z XVI. i XVII. wieku, zakazy
żydowskiego przemysłu w listach cechów miejskich, Żydzi
rzemieślnicy na swej parceli, list cechu żydowskich kuśnie-
rzy z r. 1613, list wyżylaczy. cech pętlicarzy i szmu-
klerzy, list torbiarzy, bractwo rzeźników, ograniczenie
w kupnie mięsa, cech pazamannikow i walka z cechem
miejskim, dekrety królewskie, wyrok króla Jana z r. 1685.
Złotnicy, taksa srebra, zakaz cechu z r. 1624, złotnicy Ży-
dzi w XVII. wieku, handel srebrem, kopalnie olkuskie, men-
nica, dekret Władysława IV., Refutatio Rzeczyńskiego, uchwała
cechu z lat 1630 i 1639, podskarbi Leszczyński o wywozie
srebra, czasy Jana Kazimierza, Jana III. i Augusta II., petita
złotników z XVII. wieku.
Rozdział XI. Sądownictwo nad Żydami
Wstępne wiadomości, różne fora, sprawy między Żydem a Ży-
dem, trzy kolegia i ich atrybucye, roki sądowe, taksy, egze-
kutywa. Sprawy, w których Żyd pozwany, chrześcijanin
powodem, sędziowie żydowscy od r. 1412. do 1700, rzecz
o podwojewodzim. Pisarz żydowski, jego zależność od Ży-
dów, assesorowie żydowscy, ich władza, instygator, szkol-
nik, miejsce sądu, akta, pozwy, dochody, kompetencya. Wo-
jewoda jako sędzia, król jako sędzia, apellacye, procesy
o t. zw. morderstwo rytualne, tok instancyi, terminarz są-
dowy. Sądy zamkowe i grodzkie.
« AnteriorContinuar » |