Imágenes de páginas
PDF
EPUB

nige sampninge edder vpsate vernemen de wedder de stad vnde dat land to Brunswich sy,1 dat gy dat dem rade melden, vnde dat gy neymende dor laten de dat land offte de stad to Brunswich bescheddigen wille, offte bescheddiget hebbe, alzo fforder dat gy dat wetten, vnde dat gy dyt holden alze gy best kvnnen vnde mogen na iuwen viff synnen, de wyle gy des rades gesinde syn, vnde id dem rade behaget: dat gik god alzo helpe vnde de hilgen. 47 2Der dorwerdere eyd.

Dat gy neynerleye ber in vaten vnde in tunnen in de stad bringen laten dorch dat dor dat gik de rad bevolen hefft, gy edder de iuwen en hebben dar erst van entffangen alzodane des rades teken van eyneme yowelken bêre alze dar vp boret, vnde de in des rades kesteken steken, eder vor de tekene noghhafftige pande entffangen, vndat gy achten dat de pande myt tekenen ghelozet werden alze gy erst konden, vnde neyn gelt vor tekene nemen, vnde dat gy dor vnde slach truweliken bewaren vnde holden to des rades hand, vnde dat dor anders neymende antworden dorch neynerleye liues nod, vnde dat gy alle dusse dingh dem rade truweliken to gude holden na iuwen viff synnen alze gy best kvnnen vnde moghen: dat gik god alzo helpe vnde de hilgen. 48 Dessen eyd sweret de yn der wage ys.

8

Dat gy de waghe alzo holden, vnde van der wichte alzo nemen alze des de rad vp eyn gekomen is, vnde malkem rechte don, vnde offt gy ffresscheden dat hir eyn ghast myt dem anderen gaste kopslagede, dat gy dat dem rade

1) weren A'. 2) A' XLV, js wandelt.

[ocr errors][merged small]

"Dessen eyd sweret me to dem schote. Alzodanne gud alze gy vnde juwe husfruwe hebben bynnen vnde buten der stad dat gy dat dem rade vorschoten willen, alze leff alze gy dat hebben, sol to voren vnde ud van drittich schillinghen mid' nygen brunswikeschen pennighen nu des ersten mandaghess na suntte Mertens daghe, vnde offt gy to jennegem gude vormunder syn dar dem rade schod aff boren moghe, vnde offt gy anders jemende tyns geuen wen dem rade vnde vnsen borgheren vnde borgherschen, dat gy dat dem rade melden vor der schoteltijd: dat gyk god etc.

100k secht gyk de rad in den eyd:11 weret dat gy 12 husen myt gyk1s inne hedden, dat weren ffruwen edder man, edder de1 nu to gik 15 inkomen wolden, edder de nu kortliken van gyk 15 getoghet weren, de scholde gy16 melden, dat me se to dem schote scryue. 17

Ok secht gyk de rad buten den eyd: 18 weret dat gy12 hedden anwardinghe an gude dar eyn ander syne lifftucht ane hedde, de anwardinghe scholde gy19 vorschoten alze leff alze gy19 de hedden.20

49

Dyt is der vormundere eyd to dem schote.21 50

3) Veränderte Fassung der 41. Formel, A': XL We dat wachhus vorheghet, N: wachmester eyd, fehlt S. 4) vnde offt melden in A' ausgestrichen. 5) in des rades hefft in A' auf Rasur. 6) A' XLI, S: Dussen eyd schullen sweren de jenne de to dem schote sweret, fehlt A und N. 7) drittich schillinghen mid in beiden Handschriften auf Rasur von jüngerer Hand, und leere Rasur nach dem Worte pennighen. 8) andern donnersdaghes S, andern übergeschrieben, donnersdaghes auf Rasur. 9) dar moghe in A' ausgestrichen und von jüngerer Hand wieder hinter borgherschen eingeschaltet. 10) Das Folgende in S auf einem andern Blatte unter der rothen Ueberschrift: Dyt schal me den luden by den eyd secgen. 11) Ok scholde de rad den luden secghen by den eyden S. 12) orer welk S. 13) sek S. 14) de noch S. 15) on S. 16) se S. 17) vnde de scholde de rad to dem schote schriuen laten S. 18) Ok scholde me den luden secghen buten den eyd S. 19) he S. 20) S fügt noch hinzu: Ok en scholde de vruwen nicht sweren vor den man, jd ne were echt noyd. Vormunder schot vnde schot van tinsse de dem rade vormeldet wor den dat scholde malk bringen to der rechten schoteltijd. 21) Dussen eyd schullen sweren de kindere vormunderen S.

Dat gy dat gud dar gy vormunder to syn van der kyndere weghene N. dat se hebben bynnen vnde buten der stad dem rade vorschoten willen alzo gud alze gyk duncket dat yd sy na juwen viff synnen, j sot tovoren vnde y d van der mark' myt nyen brunswikeschen pennighen edder myt olden penninghen na orem werde denne2: dat gyk etc.

51 Dessen eyd sweret de kostgeuer vnde molen

mester.

4

Dat gy noch neymend van iuwer wegene neynerleye korn entffangen in de molen dar gy kostgheuer ynne syn to malende, des rades mettenteken dar van en syn erst in der kesten alze sek dar op boret, vnde dem rade den slam truweliken to gude holden alze dat er ghewesen hefft, vnde dat gy allerhande korn dat gik in de suluen molen bracht wert tomelende den luden truweliken verwaren vnde iuwe medekumpane verwaren laten, vnde dat gy dem rade vnde der stad to Brunswich buwerk, holt, vnde ysern werk, vnde allerleye ding, dat sy olt eder nye alze de rad gik dat bevalen hefft, dat to alle den molen hort de des rades syn dem rade vnde der stad truweliken verwaren vnde to gude holden, alze eyn knecht synem heren de ome lon vnde kledinge ghifft to rechte plichtich is, na iuwen viff synnen alze gy best kunnen vnde moghen, de wyle dat dem rade behaget: dat gyk god alzo etc.

52 5Dessen eyd sweren de sendwroger..

Wat mek hir bynnen dusser tijd dat ek wrogher byn to wetende wert dat witlik vnde openbar is weder ghod vnde weder de kristenheyt, dat myne wroghe anrörende is, dat ek dat vor dem zende wroghen wille: dat mek god alzo helpe etc.

[blocks in formation]

dat gy, vnde iuwe wyff, vnde iuwe gesinde de bere nicht vervullen willen wenne eyn ffromet ber myt dem anderen: alze des de rad gesat hefft dat stoueken to ver penningen dat gy dat dar mede vullen, vnde des de rad gesat hefft dat stoueken to dren penningen dat gy dat dar mede vullen vnde anders nicht, vnde dat gy allerleye tollen olt vnde nye de van iuwem bere boret, id sy in tunnen, eder in vaten, eder wur ynne dat were dar de tappe inghesteken worde to sellende van iuwer weghene, alze dat ghesat is bringen yo ouer de ver weken vppe den svnauent in de tollenbode in de Nyenstad: dat gik god alzo helpe etc. Ok wel de rad van gik hebben, dat gy Ceruestes, Embekes, Northems, Duderstadesch, Gotingsch, vnde Geyszmers bere nicht durer verkopen vnde vtsellen wenne dat stoueken vmme ver penninge, vnde Halbirstadesch, Wernigrodesch, Goslers, Hildensems, Alueldes, vnde alle andere ffromede bere nicht durer verkopen vnde vtsellen wenne dat stoueken vmme dre penninge ane dat gy schencken myt krozen.

Ok enscholde gy eyn ber vor dat andere nicht verkopen edder vtropen laten, sunder eyn yowelk vor alzodan na der stad dar id gebrowen is. Ok scholde gy, iuwe wyff, vnde iuwe gesinde malkem syne rechten vullen mate gheuen, alzo dat gy dar malkem mede waren mochten. Ok scholde gy iuwe ber vtsenden vnde verkopen ouer de dele van den vaten de vppedan weren de wyle gy des hedden. 10 Vnde weret dat gy an dussen vorsechten stucken welkem brochafftich worden, vnde dat dem rade vermeldet worde, eder den de rad myt orem gesinde den se dat bevolen des bedrogen, de scholde dem rade yo vor den broke 1j sot geuen. Dyt schal stan de wyle id dem rade behaget.

12 Des rades smed.

Dat gy dem rade truweliken verwaren ore perde myt hoffslaghe vnde berichtinge in dem munde,

1) van xxx nyen schillingen nu des ersten dunnersdages na sunte Mertens daghe: dat etc. S, jüngere Hand auf Rasur. 2) myt nyen denne fehlt S, in A' bis werde auf Rasur aber noch von erster Hand. 3) Aus der 39. und 44. Formel combinirt, 4' XLIIII: We molenmester is vnde kostgeuer tohope de sw. etc., im Register: De molenmesters vnde kostgeuers tohope, fehlt N und S. 4) is A'. 5) A' XLVI. 6)

7) vnde fehlt A'.

Jüngere Fassung der 8) allerleye tollen10) Es folgt in 11) Ausgestrichen vnde gik.

21. Formel, A': XLIII De t. sw. d. e. nu mer, N: Tauerner eyd olt.
ghesat is in A' auf Rasur und am Rande. 9) tollenbode in A auf Rasur; A': kokene.
A Rasur, worin noch zu lesen bouen eyne tunnen was in A' ausgestrichen ist.
12) A' XLVII, fehlt N und S.

54

vnde myt artzedye wes gy des wetten, wanne dat van gik geesschet worde, vnde dem rade ore yserne werk nye vnde old, vnde alzodane touwe vnde gherede dat de rad gik to dem smedewerke bevole truweliken verwaren na iuwen viff synnen alze gy best kynnen vnde mogen, de wyle gy des rades gesinde hirto syn, vnde de wyle id dem rade behaget: dat gik god alzo helpe etc. 55 'Hoppen meter.

Dat gy meten allerleye hoppen myt der mate alze gik de rad2 bevalen hefft dem verkopere vnde kopere yowelkem alze gy rechtest kvnnen, vnde dat gy neyn vordel nemen bouen iuwe lon van metendes offte kopes weghene, vnde de lude rechte des kopes berichten offt gy dar vmme vraghet worden alze gy dat wusten: dat gyk god etc.

56 4Wyntapper.

Wanne de wyjn affghetoghen sy to Brunswich den gy hir to dem tappen verkopende eder vtsellende werden dat gy dar denne nicht invullen eder neynerleye ding dar in don edder indon offte in vullen laten myt iuwer witscop, sunder yowelken wyn to vullende myt wyne van der land ard dar de wyn hergekomen sy den gy invullen willen, vnde wanne de wyjn to tappende vpgedan is, dat gy dar denne nicht mer invullen offte indon eder dat don laten myt iuwer witschop, vnde offt gy suluen wyjn tappeden, dat gy denne malkem syne rechten vullen mate gheuen, vnde dem rade syne rechten tzyze geuen van allem wyne den gy tappeden edder tappen leten: alze des gy gheuen benedden xvm d dat stoueken dat gy yo van der ame gheuen fd, vnde des gy gheuen to xvm đn vnde dar en bouen dat stoueken dat gy yo van der ame uj lot gheuen, vnde dar to van allem wyne den gy tappeden eder tappen leten yo den twelften penning, to rekenende den wyjn na antale

alze de wyjn ghulde vppe nye brunswikesche penninge, yo bynnen dem ersten daghe darna alze dat vtgetappede wyjnvat gheamet is, alze fforder dat gy denne to hus weren edder gik dat neyn vnmacht en beneme, so scholde gy dat bevelen todonde iuwem knechte de dem rade to wyjntappende gesworen hedde, vnde offt gy welk vat wynes dat were lüttek edder grot dat to dem mynsten eyne ame helde ghantz vorkofften van dem leghere vt dem kelre, dat gy dar van geuen eder den vorgherorden gheswornen knecht offt gy nicht to hus edder vnmechtich weren gheuen leten yo van der ame 1 lot, vnde dat gy de penninge offte dat gèlt dat dem rade van iuwem wyne borde na der wyze alze voregescreuen is bringen willen in de tollenbode, vnde dem tollenscriuere secgen wu vele dar sy, edder ome de tellen, vnde gy de denne suluen in de kesten schuuen, vnde dat gy alle dusse stucke holden na iuwen viff synnen ane arghelist alze gy best kynnen vnde moghen, de wyle id dem rade behaghet: dat gik god etc.5 "Des mekelers eyd.

Offt gik hir to wetende worde tollenbar gud, dat gy de lude de dat handelden anrichten, dat se den tollen hir dar7 van gheuen, vnde offt des wat vnvertollet hir were, edder vnvertollet enwech gebracht worde, dat gy dat dem tolnere edder dem tollenscriuere melden, vnde neynerleye gelt noch kumpanye myd neymende en hebben, dar gy hir vordeil an soken an kopenschop, vnde dat gy vnsen borgeren vnde borgerschen alle ding myt iuwer mekeldye truweliken to gude holden na iuwen viff synnen so gy best kvnnen vnde mogen, de wyle gy hir8 mekeler syn, vnde de wyle dat dem rade behaget: dat gik god alzo helpe vnde de hilgen.

10Tolner eyd nige.

Dat gy de lude de tollenbar sin anrichten oren

1) A' L. 2) de A'. 3) dem fehlt S. 4) Veränderte Fassung der 19.. Formel, fehlt A', N, S. 5) Unter diesem Eide ist von gleicher Hand bemerkt: nota wu drade dat me amen schulle. 6) Veränderte Fassung der 32. Formel, A' LI, fehlt S. 7) dar fehlt N. 8) hir fehlt A'.. 9) A' fügt hinzu Vnde wu de mekelere de mekeldye holden schullen, dar is aff ghescreuen in dem olden deghedingboke ao m cccc y°; N: Dre mekeler schult wesen: eyn jn der Oldenstad, eyn jn deme Hagen vnde eyn jn der Nienstad. Dusse dre schult vorkopen wat copmans gud js ane korne, vnde des gelik schult dre wesen, de en schullen nicht handelen wen korne. Dusse ersten dre mekelere scholden nemen van eynem perde van xx marken fd, twisschen xx marken vnde x11 marken van dem perde i lot, dar benedden van der mark ŋd, van der last koppers vnde tenes i sol, van der last blyes vij d 10) 4' XLIX, fehlt N und S.

57

58

tollen to gheuende jn de tollenbode van allerhande gude dar gy by quemen edder gik to wettende worde dat tollen plichtich were, vnde dat gy dar acht vp hebben, offt marketgud hir bynnen der stad verkofft edder handelt worde dat tollenplichtech were, dat gy den tollen dar van manen vnde vpnemen, vnde tollenbreue dar vp gheuen, also vorder dat de lude dat dem tollenschriuere edder iuwem medekumpane nicht vortollent hedden offte vortolleden, vnde vppe kopmansgud neyne tollenbreue gheuen, vnde mit dem tollen to vorwarende dat holden alse gik dat de rayd vnde de tollenheren bevolen, vnde wat gy van tollenghelde vpnemen dat gy dat al deme tollenschriuere vpantworden jn de tollenbode des ersten edder des andern daghes alse gik dat geworden were, vnde vorneme gy wene de den tollen vntferde, dat gy dat dem rade melden vnde des dem rade vormanen, wenne me de hebben konde, vnde dem rade vnde den tollenheren alle dingh van des tollen weghen truweliken to gude holden na juwen viff synnen also gy best kunnen vnde moghen, de wile gy hir tollerner sind vnde dat dem rade behaget: dat gik 59 Der voghede eyd van der slote weghen.

Dat gy dem rade de borch N. truweliken vorwaren, vnde de nemande anders antwerden vmme neynerleyge liues not, sunder dem rade de wedder jn antworden so alse se2 gik de hebben beuolen, wen de rad dat van gik esschet, vnde dem rade den acker truweliken vruchtigen, vnde ore quers vlitigen vorwaren laten, vnde de tobehoringhe der borch truweliken verwaren, vnde dar van nicht vorlaten ane vulbord des rades, vnde one alle dingh tom besten holden so gy vorderst mogen, de wile id dem rade behaget: dat gik god so helpe vnde alle sine hilligen.

Des marschalkes eyd.

Das gy dem rade vnde der stad to Brunswic alzo truwe vnde holt syn alze gy van denstes weghene one to rechte plichtech syn, vnde dat gy deme rade truweliken vorwaren vnde vorwaren helpen ore perde myt voderende vnde vor den krübben, vnde to vnwysen se nicht to hawende edder to slande wen se in juwe hode gyk bynnen der stad offte dar enbuten bevalen werden, vnde wur se ghestallet worden edder to stande quemen wen se in juwer hode weren dat se sek vnder anderen edder myt ffromeden perden nicht slöghen edder betten alze gy dat best vorwaren konden, ok dat gy deme rade truweliken vorwaren helpen vnde vorwaren dat voder, vnde den haueren, vnde des marstalles gherede, vnde harnesch dat gyk bevolen worde, dat de nycht to vnwysen dem rade vntffernet, vntdraghen, edder vorspildet werden, vnde lecht vnde vür vorwaren, dat dem rade neyn vorsümech schade dar van en sche vppe dem marstalle, al na juwen viff synnen alze gy best kunnen vnde moghen, de wyle gy in dessem denste weren: dat gyk god etc.

Des bussenschutten eyd.

Dat gy dem rade vnde borgheren to Brunswic alzo truwe vnde holt syn alze gy one van denstes weghene to rechte plichtech syn, vnde bussen, puluer, steyne, låde vnde andere radschop de to dem bussenschote gyk bevolen worden truweliken vorwaren vnde to vorwarende bestellen alzo langhe dat yd dem rade wedder in ore eghene hode ghebracht worde, ane dat dat darvan in der stad behoff bederuet worde, vnde juwe ammecht myt bussenschetende, vürschote, vnde wes gy darto konden don alze gyk van des rades weghene dat bevolen worde, de wyle gy hirto des rades gesynde syn na juwen viff synnen, alze gy best kunnen vnde moghen: dat gyk god etc.

60

61

1) Fehlt A', N, S. 2) se übergeschrieben. 3) Fehlt A, N, S.

LXI. STADTRECHT.

Zunächst auf die Eide folgt im ältern Altstädter Codex das Stadtrecht. Es ist in 34 Artikel geordnet, welche von derselben Hand wie die ersten 45 Eide geschrieben und jeder mit einer grossen rothen Ueberschrift und eben solchen Anfangsbuchstaben versehen sind. Auch die einzelnen Paragraphen haben mit Ausnahmen, zu denen regelmässig die ersten Paragraphen der Artikel gehören, rothe Titel in gewöhnlicher Schrift, deren meiste, zuweilen nur durch die Anfangsworte angedeutet, je einen leeren Raum auf der letzten Zeile des vorhergehenden Paragraphen füllen. Zu diesen 34 Artikeln sind mehre spätere Verfügungen nachgetragen. Zuerst wie es scheint 1413 eine neue Redaction des ursprünglich als 15. Artikels eingereihten Statuts vom Herwede. Dieselbe ist nachstehend in den $$ 268-278 wiedergegeben. Hiervon stimmen 268-271 mit den $$ 127-130, 273 mit 134, 277 mit 132 überein; $ 278 ist ebenfalls eine genaue, 272 eine etwas verkürzte Wiederholung des $ 133; dagegen sind die S$ 275 und 276 neu, und $ 274 eine vielfach veränderte Fassung des $ 131. Dieser Nachtrag und ein zweiter, die §§ 279 und 280, sind von derjenigen Hand, welche die 46. und folgenden Eidesformeln geschrieben hat. Von der Hand des Säcker und Neustädter Codex sodann, aber anscheinend aus verschiedenen Zeiten rühren die §§ 287–292 her, der erste aus dem Jahre 1424; von einer vierten Hand die $$ 285 und 293. Letzterer ist auch im Neustädter Codex und zwar augenscheinlich sogleich bei Anlegung desselben eingetragen und demnach keinesfalls jüngern Ursprungs als dieser. Nur $ 286 scheint erst nach 1445 hinzugekommen zu sein.

In dem jüngern Altstädter Codex folgt das Stadtrecht auf die Eide und das Echteding. Es ist hier von derselben Hand wie in dem ältern aufgezeichnet, aber sumptuöser ausgestattet: die Haupttitel sowohl im Register als auch im Texte sind abwechselnd blau und roth, die rothen mit blauen, die blauen mit rothen Zahlen versehen; im Texte haben sie und desgleichen der erste Paragraph jedes Artikels abwechselnd blaue und rothe resp. roth und blau verzierte Anfangsbuchstaben. Diese Aufzeichnung umfasst nur 32 Artikel. Es sind nämlich der 15. 32. und 33. der ältern, obschon letztere beiden in dem voranstehenden Register als 33. und 34. mit aufgeführt werden, weggelassen, der 15. jedoch durch den 32. Van dem herwede vnde ffruwengerede ersetzt, welcher aus der in A nachgetragenen jüngern Redaction des Statuts vom Herwede mit Ausschluss des § 278 und aus § 267 besteht. Hierauf folgen noch die S$ 279 und 280, und endlich zwei in A nicht verzeichnete, welche nachstehend als 281. und 282. abgedruckt sind, alle von erster Hand, die letzten beiden aber später als das Uebrige wahrscheinlich 1418 geschrieben.

In den Säcker Codex ist das Stadtrecht gleichfalls nach dem Echteding und den Eiden und durchgehends wie schon angeführt von derjenigen Hand eingetragen, welche in A als dritte geschrieben hat. Sonst gleicht diese Aufzeichnung äusserlich vollkommen der in A. Das voranstehende Register führt auch dieselben 34 Haupttitel auf; es sind indessen nur 33 eingetragen, indem zwei, die Van brutlachten und Van weddene vnde dobbelspele fehlen, und als 33. Van vruwenrede das nachstehend in § 267 gegebene Statut gezählt wird. Der 15. Artikel Van herwede enthält die mehrerwähnte jüngere Redaction dieses Statuts ausser $ 272. Gleichzeitig mit diesen 33 Artikeln und ebenfalls unter rothen Ueberschriften aber ungezählt sind hier dann auch die $$ 278–284 eingetragen, deren letzte beiden sich in keinem andern Codex finden.

In dem Neustädter Codex endlich ist das Stadtrecht an erster Stelle von derselben Hand wie in dem Säcker Codex und mit Beobachtung derselben Aeusserlichkeiten aufgezeichnet, nur dass die Zahlen der Artikel später mit schwarzer Dinte hinzugefügt sind, und in den letzten fünf die Titel, für welche indessen Raum gelassen, fehlen. Ein Register war wie es scheint vorhanden ist aber ausgerissen. Wie die ältere Altstädter Aufzeichnung enthält auch diese 34 bis auf den 15. und 34. übereinstimmende Artikel: der 15. enthält die $$ 268-278, der 34. schliesst schon mit 264, worauf noch 267, 279-282 und 293 folgen.

« AnteriorContinuar »