ecclesiam eo fervencius accrescat, quo per nos specialius favoribus et graciis prospexerint se munitos favoribus presequi graciosis, ac hujusmodi eorum in hac parte supplicacionibus inclinati, auctoritate apostolica tenore presencium statuimus ac eciam ordinamus, quod iidem ordinarii et archidiaconi ac eciam successores eorum pro tempore existentes aliquem seu aliquos ́vicarium seu vicarios, officialem seu officiales ydoneum seu ydoneos et ad id aptum vel aptos ad examinacionem seu ad descisionem hujusmodi emergencium casuum seu causarum tam civilium quam criminalium, que inter eosdem proconsules, consules et personas necnon incolas ejusdem opidi presentes et futuros oriri seu contra eos conjunctim vel divisim per quoscunque moveri contigerit, et quorum examinacio seu descisio ad forum dictorum ordinariorum seu archidiaconorum locorum de consuetudine vel de jure communiter vel divisim ut prefertur seu alias quomodolibet spectat, debeant pro tempore deputare. Districtius eciam inhibemus auctoritate prefata ordinariis, archidiaconis et officialibus quibuslibet per eosdem ordinarios seu archidiaconos extra dictum opidum deputatis hactenus seu eciam deputandis, ne ipsi vel aliquis eorum per se vel alium seu alios proconsules, consules et universitatem, personas et incolas antedictos communiter vel divisim, quamdiu infra dictum opidum coram eisdem vicariis seu officialibus ibidem ut prefertur deputandis parati fuerint rea

1

liter stare juri, in jus vocare seu contra eos procedere extra idem opidum de cetero auctoritate ordinaria predicta presumant. Et quia nemo propriis sumptibus militare tenetur, ac mercenarius mercede sit dignus, volumus eciam et eadem auctoritate apostolica decernimus, quod proconsules, consules et universitas predicti pro tempore vicario seu vicariis aut officiali seu officialibus antedictis, qui per ordinarios et archidiaconos ac successores suos predictos ad hoc deputabitur seu deputabuntur, hujusmodi jurisdictioni presidenti seu presidentibus pro tempore dictorum ordinariorum et archidiaconorum in opido memorato debeant de convenienti salario pro sumptibus suis, moderacione previa, annis. singulis providere. Nos enim ex nunc irritum decernimus et inane, si secus super hiis a quoquam quavis auctoritate scienter vel ignoranter contigerit attemptari, non obstantibus revocacione predicta necnon constitucionibus apostolicis et aliis contrariis quibuscunque. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre constitucionis, ordinacionis, inhibicionis et voluntatis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Rome apud sanctum Petrum, vi Idus Augusti, pontificatus nostri anno secundo. Auschultatum per me Gherwinum notarium et secretarium j. c.

Bonifacius episcopus, servus servorum dei, ad futuram rei memoriam. Romanus pontifex in Romanus pontifex in

eminenti apostolice2 dignitatis speculo constitutus, paterna diligencia sedulo vigilans omnium

1) In der Handschr. deputati

deputandi.

fidelium, quorum cura generalis sibi celitus est commissa, profectibus veluti solicitus pater, intendit potissime, ut litigiorum et jurgiorum ac turbacionum quorumlibet dispendia removeat ab eisdem, studens nichilominus ipsorum commoditatibus congrue consulere, ipsosque in unitatis et concordie vinculo quantum sibi ex alto permittitur solertius conservare. Dudum siquidem pro parte dilectorum filiorum proconsulum et consulum ac universitatis opidi Brunswicensis, Halberstadensis et Hildesemensis diocesium, nobis exposito, quod cum ipsi et singulares persone utriusque sexus ex dicta universitate ab ordinariis eorum et archidiaconis loci et eorum officialibus multipliciter vexarentur et extra dictum opidum sepius ad judicium traherentur ad comparendum coram ordinariis, archidiaconis et officialibus antedictis, et propterea enormia scandala eciam muliebri sexui ejusdem opidi, ac eisdem proconsulibus, consulibus et universitati ac personis inutiles expense et dampna intollerabilia frequencius subsequebantur, et nonnulla homicidia premissorum occasione quandoque perpetrata fuerant: nos eisdem proconsulibus, consulibus et universitati per literas nostras duximus indulgendum, ut ipsi ac eciam persone in dicto opido pro tempore commorantes nequirent [per]2 literarum apostolicarum seu legatorum sedis apostolice impetratarum, per quas nondum ad citacionem parcium esset processum, seu eciam impetrandarum, quorumcunque tenorum existerent, non facientes plenam et expressam ac de verbo ad verbum de indulto hujusmodi mencionem, seu ordinariorum, archidiaconorum aut officialium prefatorum auctoritate extra dictum opidum conveniri vel trahi, dummodo infra ipsum opidum proconsules, consules, universitas et persone hujusmodi essent parati, de ipsis conquerentibus exhibere justicie complementum coram judice competente, dilectis filiis abbate monasterii sancti Egidii et decano ecclesie sancti Blasii Brunswicensium dictarum diocesium executoribus earundem literarum per alias nostras literas deputatis. Et subsequenter per nos accepto, quod indultum hujusmodi in non modicum prejudicium venerabilium fratrum nostrorum Halberstadensis et Hildesemensis episcoporum et dilectorum filiorum ipsorum archidiaconorum et capitulorum necnon cleri civitatum et diocesium Halberstadensis et

1) In der Handschr. dictis. 2) Fehlt in der Handschr.

Hildesemensis cedere noscebatur: nos per alias nostras literas ex certis causis tunc ad id nostrum inducentibus animum indultum hujusmodi et quecunque inde secuta auctoritate apostolica revocavimus, cassavimus et irritavimus, et nullius esse voluimus roboris vel momenti. Et subsequenter pro parte proconsulum, consulum ac universitatis predictorum nobis exposito, quod pro eo quod predictum opidum a Hildesemensi fere per unam, et a Halberstadensi civitatibus predictis, in quibus dicti ordinarii, archidiaconi et officiales suam jurisdictionem exercebant seu sua tribunalia tenebant pro tempore, et ad quas quidem civitates predicti proconsules, consules et persone per ordinarios, archidiaconos aut officiales ipsos in casibus seu causis quorum cognicio de consuetudine vel de jure ad eos communiter vel divisim pertinebat, pro tempore ad judicium evocabantur, ultra unam dietas legales notorie distaret, et quandoque contingeret eciam propter indiscretos citaciones et processus, quos faciebant sepedicti ordinarii, archidiaconi seu officiales pro tempore, quod hujusmodi homicidia, necnon rancores, scandala etiam enormia plurima essent exorta et susscitarentur, et valde onerosum esset proconsulibus, consulibus seu universitati predictis in civitatibus antedictis stare juri in casibus seu causis antedictis, et pro parte dictorum proconsulum, consulum et universitatis, asserencium quod ipsi et persone hujusmodi de se conquerentibus pro tempore infra ipsum opidum juri ut profertur essent stare parati, nobis humiliter supplicato, ut non obstante revocacione predicta providere ipsis super premissis dignaremur: nos per alias nostras literas statuimus et eciam ordinavimus, quod iidem ordinarii et archidiaconi ac eciam successores eorum pro tempore existentes aliquem vel aliquos vicarium seu vicarios, officialem vel officiales ydoneum seu idoneos et ad hoc aptum vel aptos ad examinacionem seu descisionem hujusmodi emergencium casuum seu causarum tam civilium quam criminalium, que inter eosdem proconsules, [consules]2 et personas necnon incolas ejusdem opidi presentes et futuros oriri, seu contra eos communiter vel divisim per quoscunque moveri contingeret, et quorum examinacio seu descisio ad forum dictorum ordinariorum seu archidiaconorum locorum de consuetudine vel de jure communiter vel divisim ut prefertur seu alias quomodolibet spectabat,

3) In der Handschr. et. 4) In der Handschr. officialibus.

deberent pro tempore deputare, districtius eciam inhibendo auctoritate predicta eisdem ac ordinariis et archidiaconis eorumque officialibus deputatis hactenus seu eciam deputandis, ne ipsi vel aliquis eorum per se vel alium seu alios proconsules, consules et universitatem, personas et incolas antedictos communiter vel divisim, quamdiu infra dictum opidum coram eisdem vicariis seu officialibus ibidem ut prefertur deputandis parati forent realiter stare juri, in jus vocare seu contra eos procedere extra idem opidum de cetero auctoritate ordinaria predicta presumerent. Ac voluimus et eadem auctoritate apostolica decrevimus, quod proconsules, consules et universitas predicti pro tempore vicario seu vicariis aut officiali seu officialibus antedictis, qui per ordinarios et archidiaconos et successores suos predictos ad hoc deputarentur, hujusmodi jurisdictioni presidenti seu presidentibus pro tempore dictorum ordinariorum et archidiaconorum in opido memorato deberent de convenienti salario sumptibus suis, moderacione previa, annis singulis providere, eciam abbate1 [sancti Egidii] et sancti Blasii predictis ac dilecto filio beate Marie Hamburgensis, Bremensis dioc. ecclesiarum decanis, eorum nominibus propriis non expressis, ipsarum ultimarum literarum nostrarum per nos executoribus deputatis, prout in predictis literis plenius continetur. Postmodum vero, sicud exhibita nobis nuper pro parte dictorum proconsulum, consulum et universitatis peticio continebat, cum dilectus filius Wernerus decanus ejusdem ecclesie beate Marie solus in hujusmodi execucionis procedens negocio, prout ex forma earundem ultimarum poterat literarum, ad ipsorum proconsulum et consulum et universitatis ac personarum instanciam certos processus fecisset: venerabilis frater noster Gherardus episcopus Hildesemensis, ac dicti capitulum necnon dilecti filii prepositus et decanus ejusdem ecclesie Hildesemensis, ac Theodericus de Dasle archidyaconus de Stockem in eadem ecclesia Hildesemensi, cum infra limites archidyaconatus de Stockem in ipsa ecclesia Hildensemensi [dictum opidum]2 pro una parte consistat, pretendentes se per predictos processus indebite fore gravatos, ad sedem pre

1) In der Handschr. abbati.

dictam appellarunt. Nosque hujusmodi appellacionis et negocii principalis et successive eciam illam quam venerabilis frater noster Ernestus episcopus Halberstadensis et predicti capitulum et dilecti filii prepositus et decanus predicte ecclesie Halberstadensis, ac Albertus Schenke archidyaconus in Atlevesen in eadem ecclesia Halberstadensi, cum reliqua pars predicti opidi infra limites archidyaconatus in Atlevesen in eadem ecclesia Halberstadensi consistat, predictis proconsulibus, consulibus et universitati ac personis predictarum ultimarum literarum per nos eisdem proconsulibus, consulibus et universitati et personis ut premittitur concessarum seu premissorum occasione movere communiter vel divisim intendebant causas dilecto filio Nicolao electo Ferentinatensi, tunc capellano nostro et auditori causarum palatii apostolici, ad eorundem episcoporum, prepositorum, decanorum, capitulorum et Theoderici ac Alberti archidyaconorum instanciam audiendas commisimus et fine debito terminandas, non obstante quod cause ipse de sui natura ad romanam curiam legitime devolute et apud eam tractande et finiende non essent. Et deinde postquam dictus electus, tunc auditor, in hujusmodi causa ad nonnullos actus inter partes ipsas processerat, nos causas ipsas ex certis causis animum nostrum moventibus ad nos advocantes, eas dilecto filio nostro Bartolomeo, tituli sancti Martini in montibus, presbytero cardinali duximus committendas et fine debito terminandas, qui similiter in causis ipsis ad nonnullos alios actus inter partes ipsas dicitur processisse. Cum autem, litibus ipsis sic coram eodem cardinali ut premittitur indescise pendentibus, pro parte proconsulum, consulum', universitatis et personarum hujusmodi nostris fuerit auribus reseratum, quod si cause hujusmodi forsan protenderentur in longum, verisimiliter possent exinde pericula, rancores, guerre ac schandala gravia exoriri: pro parte proconsulum, consulum, universitatis et personarum predictorum nobis fuit humiliter supplicatum, ut in premissis

salubriter eisdem partibus hincinde providere de speciali gracia dignaremur. Nos igitur quorum interest, eciam per relacionem predicti cardinalis nobis factam premissis omnibus et eorum circumstanciis universis plenius intellectis, et ex certa sciencia hujusmodi licium anfractus amputare ac eciam predictis scandalis et aliis malis que exinde alias forte possent, quod absit, verisimiliter suscitari salubri remedio succurrere cupientes, eciam in hiis omnibus quantum nobis possibile fuit per nos equitate servata, de fratrum nostrorum consilio auctorite apostolica eciam de plenitudine potestatis lites hujusmodi tenore presencium exnunc penitus tollimus, cassamus et de medio removemus, ac partibus ipsis hincinde super causis seu litibus predictis et quibuslibet controversiis premissorum occasione hactenus qualitercunque inter partes ipsas conjunctim vel divisim inceptis vel pendentibus indescisis perpetuum silencium imponimus per presentes, eciam districtius inhibentes universis judicibus apostolica vel quacunque alia auctoritate forsan per quascunque literas sub quacunque verborum forma datas vel dandas' de presentibus plenam et expressam ac de verbo ad verbum non facientes mencionem, [causis] eciam jam ceptis seu forte per appellacionem pendentibus, [ne]2 pretextu dictarum literarum ad eos conjunctim vel divisim per ipsos episcopos, prepositos, decanos, capitula, archidiaconos et clerum [contra]2 proconsules, consules, universitatem et personas forsan obtentarum in dicta civitate vel extra ulterius procedere, seu eciam aliquid circa hec contra eosdem proconsules, consules, universitatem et personas communiter vel divisim qualitercunque attemptare seu innovare presumant. Preterea eadem auctoritate apostolica statuimus et eciam ordinamus, quod considerata ipsius opidi officiique et fori dignitate et qualitate, moderacione previa, unus officialis literarum sciencia ac vita et moribus approbatus in eodem opido de cetero existat, qui spiritualem jurisdictionem pro eisdem episcopis et archidiaconis ibidem ex

1) In der Handschr. datis vel dandis.

ercere et illi pro tempore debeat presidere, cui per predictos proconsules, consules et universitatem annis singulis certa congrua pensio aut certum salarium, de quaquidem pensione seu de quoquidem salario dictus officialis pro tempore decenter vivere valeat, eciam per predictos executores racione previa moderanda seu moderando, super quo eis eciam tenore presencium concedimus facultatem, contradictione et eciam more dispendio quibuslibet cessantibus, pro tempore efficaciter persolvatur. Ac proconsules et consules pro tempore tam presentes quam posteri in proconsulatus et consulatus officiis in eodem opido constituti, ac eciam hujusmodi universitas in casu retardacionis seu negligencie forte solucionis pensionis aut salarii hujusmodi, ad faciendam solucionem ipsam, vice qualibet negligencie seu retardacionis hujusmodi solucionis, per oportuna juris remedia per predictos executores in ipsis ultimis literis ut premittitur deputatos compellantur. Quod si forte predictis episcopis et archidiaconis sive ordinariis magis placuerit, quod proconsules et consules ac universitas ipsi officiali prefato, qui pro tempore jurisdictioni hujusmodi in eodem opido ut premittitur presidebit, curiam seu locum congruum et honestum pro sua habitacione pro tempore in eodem opido necnon certos annuos perpetuos redditus, de quibus dictus officialis pro tempore condecenter vivere valeat ut prefertur assignent: id in libero arbitrio et libera electione ac voluntate sit seu pendeat episcoporum et archidiaconorum predictorum, et id quod episcopi et archidiaconi pro tempore predicti circa hoc fieri maluerint seu elegerint, eciam predicti proconsules, consules et universitas facere ac realiter efficere sint astricti. Ita eciam, quod ipsi proconsules, consules et universitas ac singulares persone predicti opidi pro tempore prefatum officialem, qui jurisdictioni hujusmodi eciam pro tempore presidebit ut prefertur, debeant permittere exercere libere jurisdictionem spiritualem hujusmodi tam in proconsules et consules pro tempore quam eciam singulares personas utrius3) In der Handschr. deputatis.

que sexus et universitatem et incolas antedictos in opido memorato in omnibus et per omnia prout predicti episcopi et archidiaconi seu locorum ordinarii, cessante forsan indulto hujusmodi, eam possent seu alias potuerint ante indultum primum supradictum nostrum postea per nos ut premittitur revocatum conjunctim vel divisim de consuetudine vel de jure in eisdem civitatibus seu extra in hujusmodi occurrentibus casibus exercere. Et sentenciis seu censuris ecclesiasticis, quas ipsi officiales pro tempore rite tulerint in contumaces seu rebelles seu aliis occasione vel causa quibuscunque, predicti proconsules, consules et universitas, incole ac persone, in quos conjunctim vel divisim late fuerint, humiliter parere ac eas eciam observare ac observari permittere teneantur, officiali pro tempore prefato existenti circa hujusmodi exercicium jurisdictionis ejusdem in eodem opido vim aut metum seu molestiam vel oppressionem aliquos publice vel occulte seu alias sub quovis quesito colore aut directe vel indirecte nullatenus inferendo, neque alias eum in exercicio libero jurisdictionis ejusdem pro tempore in eodem opido ut premittitur perturbando, aut quantum erit in eis perturbari sinendo seu quomodolibet permittendo, ymmo eum pocius pro tempore circa illam defendere ac eciam conservare teneantur. Qui quidem officialis temporalis existat, ac poni et removeri, ac alter ut supra vir literatus, sufficiens et ydoneus pro tempore loco ipsius remoti, et sic perpetuis futuris temporibus, fieri possit et debeat tamen juxta arbitrium et voluntatem episcoporum, archidiaconorum pro tempore existencium predictorum, in quantum ipsi episcopi et archidiaconi pro tempore in hoc concordent aut sint contenti. In quantum vero ipsi episcopi et archidiaconi de hoc aliquando forsitan non contentarentur, vel circa illud negligentes existerent seu remissi: extunc vice qualibet hujusmodi negligencie, seu quociescunque predicti episcopi ac archidiaconi talem officialem in eodem opido deputare non curaverint, aut forsan inutilem seu minus idoneum aut insufficientem removere, aut ipsi officiali deputato pro tempore forte dicte ju

risdictioni ulterius preesse non curante vel non valente, alium ad hoc aptum et ydoneum officialem deputare noluerint, eciam predicti executores in predictis ultimis literis per nos ut premittitur deputati in hoc supplere teneantur vice qualibet negligenciam hujusmodi pro tempore episcoporum et archidiaconorum predictorum, scilicet ponendo ydoneum et literatum officialem, et positum forsan insufficientem aut alias ex racionabili causa removendo in casibus antedictis, prout eis vel eorum alicui videbitur expedire. Ita eciam, quod predicti episcopi et archidiaconi in casu negligencie hujusmodi super hoc per ipsos executores vel eorum aliquem vice qualibet ante omnia debite requirantur, videlicet ut infra certum peremptorium competentem terminum, quem ipsi executores vel eorum aliquis pro tempore ipsis episcopis et archidiaconis super hoc duxerint seu duxerit statuendum, talem officialem ponant in opido predicto pro tempore, aut eodem officiali posito forte preesse jurisdictioni prefate nolente vel non valente, ut de alio officiali hujusmodi provideant, alium officialem loco ammoti officialis vel nolentis aut non valentis eidem jurisdictioni preesse vice qualibet surrogent ac deputent, prout superius est expressum. Et quia quandoque nonnulli, ut rerum experiencia eciam sepe docuit, nescientes gaudere concessis, eis temere abutantur, volumus et eadem apostolica auctoritate adjicimus ac decernimus, quod si forte proconsules et consules ac successores pro tempore ac universitas antedicti premissa omnia et singula, prout consulte et provide per nos superius sunt statuta et ordinata ut prefertur, quantum ad eos pertinet aut pertinebit quomodolibet in futurum, quod absit, non adimpleverint cum effectu, prius tamen ipsis per eosdem executores in dictis literis ultimis per nos ut premittitur deputatos, super quibus eciam dictis executoribus plenam et liberam tenore presencium concedimus potestatem, monitis, ut infra certum terminum peremptorium competentem, per ipsos executores eis prefigendum, ea adimplere studeant et procurent infra eundem terminum, racionabili seu legitima causa cessante, ac contumaciter adim