Imágenes de páginas
PDF
EPUB

niger brunsswigkesscher penninge, alse efft et var der tidt gescheyn ware, edder na dussen totokomenden Trinitatis geschege.

6 De radt hefft ok etlicke andere vthmunte de hir ginge sin proberedt, vnde de gesadt vnde gesettet de: nemelicken den groten Gosslerschen schillingk vppe achtehaluen brunsswigkesschen nigen pennigk, den luttiken Gosslerschen grossen vppe verdehaluen brunsswigkesschen nigen pennigk, dre Gosslersche pennige vppe tue brunsswigkessche nige pennige, den olden Lubischen schillingk vppe vifftehaluen brunsswigkesschen nigen pennigk, den nigen Lubischen schillingk vppe veer brunswigkessche nige pennigh, den Gottingesschen grossen vppe twe brunsswigkesche nige pennigh vnde eynen verlingk, den Hildensemschen grossen mit deme rudenkranse vppe twe brunssw. nige pennigh vnde eynen verlingk, den Missenschen grossen hir getekent vppe dre brunssw. nige pennigh, de groten Bremer groten vppe viff brunssw. nige pennigh, den luttiken Bremer groten vppe driddehaluen brunssw. nigen pennigh, vnde tue Hil

densemsche pennigh vppe eynen brunssw. nigen pennigh.

Mit den vthmunten mach me den brunsfw. pen- 7 nigk, schillingk, ferdingk, effte marck an schuldt vnde tinsen, vnde forder nicht na orer werden alse de gesad sin varnogen. Ander vthmunte de hir nicht genomedt en sin, de wile de radt de nicht gesad hefft, is nemant varplichtet to nehmende. Ouer dusse artikell dere vthmunte schall stan de wile idt deme rade behagedt, wente de radt will vp juwelke vthmunte eyn vpseen habben, de van tiden to tiden proberet vnde de anderß, ifft darmede gefellet worde, setten edder gans vorbeden, alze dat deme rade nuttest duncket wesen.

Alle dusse bouen gesatten gesette vnde artickelle 8 schullen anghan vppe tokomenden sondach Trinitatis, vnde eyr nicht.

Ok schall nehmand den brunssw. penningk smel- 9 ten edder bernen: we dat dede, den will de radt straffen.

CVIII. HULDEBRIEF HERZOG WILHELMS DES JÜNGERN.

1487 Aug. 5.

Das Original befindet sich im Stadtarchive: Pergament, 18" breit, 17" hoch, mit Herzog Wilhelms Siegel aus grünem Wachs in einer Wachskapsel und an einem Pergamentstreifen. Dasselbe zeigt den Schild mit den Wappen von Braunschweig, Lüneburg, Everstein und Homburg, darüber den Helm mit dem Federbusch und dem Pferde zwischen Sicheln, und auf einem Bande die Umschrift s' wilhelmi ducis in bronswik et lvneborg. Dieser Huldebrief ist gedruckt in Ult. except. 108; Thes. hom. I, 108. Er wiederholt fast wörtlich den Herzog Wilhelms des Aeltern von 1476. Hn.

Vonn gotß gnadenn wij Wilhelm to Brunswig vnd Luneborg hertoge etc. bekennenn opennbar jnn dussem breue, dat wij noch vnse eruen en schullen neyne clostere geistliker lude mann edder fruwen setten, erlouen edder vulborden to wonende bynnen der staidt edder muren to Brunswig vnd ock buten der staidt so verne 2 ore vehedrifft is. Ock en willen wij noch en schullen neynerleyewijs vulborden, dat de cappittell vnser kerken sancti Blasij vnd sancti Ciriacj to Brunswig jenige parkerken bynnen Brunswig gelegen sick edder oren stifften jn 3 corporeren laten. Ok en schullen wij neynen canonicum edder jemande de de belehnt wore to sunte Blasio edder

to sunte Ciriaco to Brunswig to vnser parkerken welken
bynnen Brunswig presenteren edder belehnen. We ok 4
alreide eyne parkerken bynnen Brunswig hedde, dem wol-
den wij vnser geistliken lehne jn den vorgeschreuen ker-
ken to sunte Blasio vnd to sunte Ciriaco neyn lehnen
noch one darto presenteren, vthgesecht de lehne dede wij
vnd vnse eruen lehnen schullen nach oreme willen. Wore 5
auer, dat vnse vedderen dusser lehne jenig lehneden tegen
dusse wise, vnd vnse vulbort darto heischeden, so mochte
wij vnse vulbort darto geuen. Wij bekennen ok des, dat 6
wij vnd vnse rechten eruen hebben der suluen vnser staidt
to Brunßwig vnd vnsen leuen borgern dar bynnen, bij na-

[ocr errors]

men jn der Oldenstait, jn dem Hagen, jn der Nigenstait, jn der Oldenwick vnde jn dem Sacke, de gnade vnd dat recht gegeuen: de dar nu jnne sin, vnde borger vnd borgersschen sin, de schullen frihe wesen vor allerleye an7 sprake. We na dussem dage ock als dusse breff gegeuen is jn de suluen vorgesproken viff stede vnser staidt to Brunswig vore vnd borger worde, vnde opembare dar jnne were jar vnd dach ane ansprake, de scholde des suluen rechts 8 bruken vnd frihe borger wesen als vorgeschreuen is. Worde ock jemant anspraket bynnen jare vnde dage mit rechte de de borgerschupp gewunnen hedde, den en scholde de raidt to neynem borger hebben, he en hedde sick vorlikent mit der herschupp mit fruntschupp edder mit rechte. 9 Wij ock vnd vnse rechten eruen willen vnd schullen de viff stede vnser staidt to Brunswig beschermen vnd vordegedingen alle ores rechten vnde friheit, als se de oldinges van vnsen vor eldern, vnd von hertogen Heinriche vnsem zaligen leuen vedderen, vnd den hochgeborn fursten hertogen Wilhelme vnsem zaligen leuen hern vnd vadere gehatt hebben vnde hebben, vnde ore recht 10 to beterende vnd nicht to argernde. Wore ock, dat jenich mann der sulfften vnser borger jenigen forderen wolde vor laet edder eigen, edder jenige ansprake doin wolde, de scholde antwerden vor vnsem gerichte jn der staidt 11 to Brunswig. Vnse vorgenohmenden borger der viff stede vnser staidt to Brunswig moiten ock ore recht wol beteren wor se moigen: wur dar neymant en clagt, dar en darff 12 neymant richten. Wore ock, dat se jemant schuldigen wolde, so scholden se antworden dar id one von rechte geborde to antwordende, vnd des schullen wij se ock vor13 dedingen. Wore ok, dat jenich schelinge gefelle twuschen vns vnd dem raide to Brunswig, wat denne twene mann vth dem raide mit orem rechten beholden, dat ore gewontheit vnd recht hedde gewesen, dar schullen wij se 14 bij laten vnde bij beholden. Wolde den raidt ock anders jemant schuldigen, wes denne twene manne vth dem raide den raidt entledigeden mit rechte, des scholde de raidt leddich wesen, vnd des scholden wij se vordedingen, vnd schullen des raides vnd der staidt to Brunswig recht vor15 betteren vnd mit nichte krencken. Vortmer bekennen wij vnd vnse rechten eruen, dat vnse borgere der vorbenombden viff stede vnser staidt to Brunswig vnd ore gudt schullen tollenfrihe sin jn vnsem lande vnd jn vnsen steden vnd to alle vnsen sloiten na older wontheit, als dat von alder 16 gewesen is. We ock in der staidt to Brunswig voget is,

de schall richtenn bynnen der staidt vnd enbutten so verne ore vehedrifft vnd lantwere wenden. Vortmer vp dat 17 vnder vnsen mannen vnd vnsen vorbenombden borgeren neyn twiidracht en werde, so schullen wij one eynen marschalk setten, de vnsen borgern richte ouer vnse manne des one noidt sij. Wij willen des ock nicht, dat vnser 18 denstmanne jenich jenigen vnser borgere to Brunswig mit lehngude wise an eynen anderen hern de benedden ome sij: des willen wij se vordedingen vnd one bijbestain. Wij doin one ock de gnade: welk borger gudt hedde to 19 lehne von vnsem denstmanne, storue de ane eruen, so scholde de borger volgen an vns, vnd wij scholden one belehnen mit dem gude ane weddersprake vnd ane gaue. Ok en willen wij des nicht, dat jenich vnser manne sick 20 jenich gudt lehnen late dat vnse borger edder borgerschen to Brunswick jn oren lehnschen wehren hedden. Wij en 21 schullen ock vmme neyne sake schuldigen de bij vnsers hern vnd vaders vnd vedderen hertogen Heinrichs zeligen tijden geuallen wore wente an dussen dach. Wij 22 schullen ok neynerleye gudt dat men to der staidt edder von der staidt to Brunswig brochte, forede, dreue edder droge, hindern edder hinderen laten, jd en sij vnser opembarn figende. Wij en willen ock neymande to gesinde neh- 23 men den wij wedder de staidt vnd wedder ore recht vordedingen, wij en willen denne one to rechte setten vnd one rechts von ome helpen. Wij en willen ock neymande 24 husen noch hegen edder vordedingen wedder de staidt vnd borgere de se vnd de ore vorvnrechtigede, edder de jn der staidt voruested edder darvth vordreuen wore, vnde wolden den von vns laten, wanne se vns dat witlick deden. Wore ock, dat vnser borgere edder orer meigere 25 jenich broke dede wedder vns, an den noch an oreme gude en willen wij neyn sulffgerichte doin, jd en wore, dat se worden begrepen vp handhafftiger daet eynes doitslages, wij en deden dat witlick deme raide allererst vnd der staidt: hulpen se vns dar vmme mynne edder rechts, dar scholden wij vns anne benoigen laten. Ock schullen vnd 26 willen wij se truwelicken vordedingen to orem rechten wedder allermalkem, vnd schullen se bij gnaden, bij wontheit vnd rechte laten vnd beholden to allen tijden. Vnd 27 wij edder de vnse en willen noch en schullen se vnd ore meigere, ore gudt vnd de ore nicht besweren mit bede edder mit deinste, edder jn jenigerleyewiis. Wore ock, 28 dat se edder ore meygere edder de ore broke deden, de one mit rechte gefunden worden to betternde, dat schol

den wij vnd de vnse one gnedicliken keren, dat se des vn29 uerderuet bleuen. Ock en willen wij noch en schullen noch de vnse neyne settunge jn vnserm lande ouer se vnd ore gudt vnd ouer ore meiger vnd de ore setten edder setten laten, dar se edder de ore mede beschattet worden. 30 Vnd wij schullen vnd willen se laten bij alsodanen gnaden, wontheit vnd rechte als se weren bij vnser vorelderen vnd vnsers vedderen zaligen hertogen Heinrikes vnd vnsers zaligen hern vnd vaders tijden. 31 Were ock, dat se ore mortbernere vnd stratenrouere anqwemen jn vnserm lande jn vnsen steden, sloiten edder dorperren, de mochten se angripen ane vare vnd ane bro32 ke. Vortmer bekennen wij, dat wij vnd vnse rechten eruen willen vnd schullen alle de breue de vnse here vnd vader, vnd vnse veddere hertoge Heinrich, vnd vnse veddere hertoge Berndt milder gedechtnisse, vnde wes vnse vedderen hertoge Otte edder hertoge Ffrederick mit der welkem vorsegelt hedden, vnd vnse elderen vnd vorfaren gegeuen hebben dem raide vnd der staidt to Brunswig vnd eynem jowelken borgere to Brunswig den breue von one gegeuen sin, stede, vaste, gantz vnd vnuorbroken holden, vnd wij bestedigen alle ore priuilegia jn aller wise 33 eff wij de suluest besegelt hedden. Wore ock, dat dem raide vnd den borgeren tho Brunswig tegen vns edder vnse eruen noit wore ore priuilegia to bewisende, dar wolden wij vnd scholden twene edder dreie to schicken, den wij des tobeloueden: den willen se darto jn vnse staidt to Brunswig to komende aff vnd to veligen, vnd de dar vmme senden vp dat raidthuß jn de Oldenstait to Brunswig, de breue vnd priuilegia to besehnde, to lesende vnd to horende, eff wij dar suluest nicht en qwemen: furder en 34 doruen se ore priuilegia vnd breue nicht senden. Wij Wij willen ock de vorgenanten vnse leuen getruwen den raidt

1) de fehlt B.

vnd de borger truweliken vordedingen vnd beschermen alle ores rechten dat se von vnsen elderen vnd von vnsem zaligen vedderen hertogen Heinriche vnd desglick von vnserm zaligen hern vnd vader hertogen Wilhelmen gehatt hebben, vnd willen one dat stede vnd gantz holden. Wolde se ock aller dusser vorsprokener gnade vnd rechts 35 edder jowelkes bysundern de wij, vnse voreldern, vnd hertoge Heinrich zaliger vnse leue vedder, ok velegedachte vnse leue here vnd vader milder gedechtnisse one gegeuen hebben, jenich mann vorvnrechtigen, des willen wij or beschermere sin nu vnd to allen tijden vnd to allen oren noiden. Jn eyne orkunde vnd stedicheit aller dusser vorgeschreuen dingk hebben wij vor vns vnd vnse rechten eruen vnse jngesegell witliken vnd mit gudem willen gehenget laten to dussem breue. Dusser dinge sint ock tuge vnse leuen getruwen rede, manne vnd borger de dar anne vnd ouer gewesen hebben vnd hir nageschreuen stain: de edelen gestrengen vnd erbaren junckher Borchert here to Werberge, her Nickell von Polenczk compturere to Luckelem, Bartolt von Oldershusen marschalk, Johann von Heuenhusen houemeistere, Diderick vonn Vêlere, Hunre vonn Sampleuen, Jacobb vonn Bartensleue, Heise vonn Kerstelingerode, Gerdt von Hardenberge, Ludolff vonn Saldere, Siuert Schencken vnd Ludolff von Wenden, Albert von Vechelde, Cordt von Broyestede, Ludecke Broyere, Bode Glumere, Luder Horneborch, Henning Calm, Henning Schulte, Gerwin Witkopp, Ludeke Krage vnd Heinrich von Hamelen. Vnd is geschein na godes gebort verteynhundert dar na jm seuen vnd achtigesten jare, am sondag Oswaldi martiris.

CIX. MÜNZEDICT.

1487 Dec. 18.

Nach den beiden Handschriften des Shigtbôkes. Zum grössten Theile besteht dieses Münzedict aus den §§ 1, 2, 6, 7, 8, 9 dessen vom 28. Febr. 1485; neu sind nur die $$ 5 und 8.

Hn. anno domini m° ° lxxxvi jar, dat vp tokomende der hilligen drier konigk daghe vade denne forder in tokomende tiden schal hir eyn nige brunswicksch pe

De gemeyne rad vnde radsworen, de gyldemesteren van allen gijlden vnde de1 houetlude der meynheyt sind enich geworden des dinxsedages na Lusie

nigk eyn penigk sin vnde heten, vnde gelden veer ferling efte twey scherff, vnde me schal dar bi kopen vnde vorkopen, vnde arbeydesluden mydde lonen. Me schal ock tynße, renthe vnde schult de na dem genanten der hiligen drier konigk dage gekoft edder gemaket werden, edder wedderkop, edder afflosinge de na der tijt vorschreuen togesecht worden, by vnde myt dem brunswickschen penigk vnde gelde betalen, vnde geuen alsem dat vor dussen jaren vor langhen jaren geholden hefft. 2 Desgeliken schullen twolff brunswicksche penigk eynen1 schilling wesen, achtehaluen schilling eynen ferding, vnde so vort drittich schilling eyne marck, vnde de rinsche 3 gulden achte nige schilling vnde dre pennigk gelden. Ock heft de rad jtlike vtmunte de hir genghe, broberet laten vnde gesat, vnde setten benomeliken de grote Gosselersche schilling vor achtehaluen brunswickschen penigk, verdehaluen den lutken Gosselerschen brunswickscher penigk, dre Gosselersche pennigk twey penigk, veftehaluen penigk den alden Lubschen schilliger, veer penigk den nigen schilliger, de Gottimschen, den Hyldessemschen myt deme rudenkranse twey penig J ferling, dre pennigk de Myssensche krosse hir getekent, viff penigk de Bremer grote,

driddehaluen pennigk de lutke Bremer, twey hole Hildessemsche eynen penigk.

Myt der vtmunte mach me nige brunswicksche penigk, 4 schilling, ferding effte marke an schult vnde tynße forderen, nicht na orer werden alse de gesat sin vornogen. Ander munte de hir nicht genamet sie, de wile de de rad nicht gesat heft, en schal neymet nemen. Auer dusse artikele der vtmunte schal stan de wile yd deme rade behaget, wente de rad wil vp jowelik vtmunte eyn vpseynd hebben, de van tiden to tiden broberen vnde de anderst, yfft darmede gevellet worde, setten vndes gans vorbeden, alse dat dem rade nuttest dunkt wesen. Ok en schal 5 me neyne scherue nemen men brunswicksche scherue vnd Hildessemsche pennigk. Alle dusse 6 bouen ghesatte gesette vnde artikele schullen angan vp tokomende der hiligen driiger konigk dage, vnde ere nicht. Ock entschal neymmet brunswicksche penigk 7 smelten [noch]9 vorbernen: we dat dede, den wel de rad straffen. Vnde we dut in jennigen stucken 8 vorbreke, de schall deme rade viff schilling geuen. We de ock jeghen dut gesette freueliken dede, den wel de rad vorfesten laten.

[blocks in formation]

Unter den Eidesformeln, welche im ältern Codex der Altstadt auf die unter LX und LXXXIX mitgetheilten folgen, sind an verschiedenen Stellen nachstehende vier eingetragen. Der vorangestellte Zusatz zu dem alten Eide der Rathmannen und Rathsgeschwornen und die 3. und 4. Formel rühren von einer und derselben Hand her; von einer andern die 2. Formel. Sie sind wegen ihres engen Zusammenhangs mit der folgenden Urkunde hier zusammengestellt. Hn.

Additio ad juramentum novi consulatus et adjuratorum lecta novis consulibus et ab eis jurata feria quarta post Scholastice anno domini xu lxxxvш, in majore estuario nove civitatis.

1 Vnde dat gij neyn dingk sluten, id en sche myt wetten viff sittende borgermesters vth viff wicbelden, vnde ok neyne vorsegelinge vppe gelt edder jennich rekenschup sche ane wetten der veirvndetwintich manne, vnde neyne frunde soken

de der vorstrickinge vnde eyden entigen sin de de gilde vnde meynheit vnderlanges gedan hebben. Vorstendere der hospitale eyd.

Dat gy dat ampt dare gy to geschicket syn van dem rade, den veervndetwintich mannen, den gildemesteren vnde houetluden der meinheijt, truweliken vorwaren willen der stad to gude na juwen viff synnen so gy best kunnen vnde mogen duth jare all vmme: dat gik etc.

edder tog. 1485.

1) Ausgelassen allen handell mede don. 2) belohnen B. 3) verschreuen vnde togesegt B. 4) Ausgelassen nygen. 5) penni Brunsch. B. 6) Ausgelassen vnde forder. In B fehlt auch nicht. 7) de wile fehlt B. 8) edder B. 9) noch fehlt nur in der ältern Handschr.

2

Juramentum prescriptum juratum fuit secunda feria post Oculi post incarnationis Christi millesimo quadringentesimo octuagesimo octavo anno, in presentia consulatus et viginti quatuor virorum, in estuario magno pretorii nove civitatis Brunswick a magistris gildonum et capitaneis communitatum ad hoc deputatis.

3 Der denere eyt.

LX, 29 Dat gij dem rade, den xx11j mannen, ghilden vnde gildemesteren, houetluden vnde der gantzen meynheyt der stad to Brunswik denen also gij truwelikest mogen, vnde veyden de de rad, xx111J manne, gilde vnde gildemestere, houetlude vnde gantze meynheyd veydet, vnde or beste vornemen vnde don, vnde wat juw vamme rade vnde xx mannen beualen werde dat gij dat nemande openbaren wen deme vnde alz gijk dat beualen wor

de, vnde eft gij hirnamals van one vnde der
stad togen, vnde jennige sake tome rade vnde
xx mannen vormeynden to hebbende, edder
hirnamals to one, oren borgeren vnde jnwoneren
wynnen mochten, dat gij der van der borgere
vnde jnwonere wegen by dem rade bliuen vnd
van des rade vnde xxij mannen wegen by orem
lantforsten to rechtes vtdrage ane alle list: dat
gijk etc. Datum anno domini m° ccc lxxxvшj,
ammen mandage post palmarum.
De ampten eyt.

Dat gij dat ampt vnde denst dar gij to geschicket
sin vamme rade vnde xxij mannen, gilden vnde
gildemesteren, houetluden vnde gantzer meynheyt
truweliken vorwaren willen der stad to gude na
juwen vif synnen so gy best kunnen vnde mogen,
de wile gij jn orem denste sin: dat gijk god so
helpe etc.

CXI. RECESS ZWISCHEN DEM RATHE, DEN GILDEN UND DER MEINHEIT.

1488 Apr. 20.

Von diesem bisher nicht gedruckten Recessbriefe befinden sich im Stadtarchive zwei Ausfertigungen: Pergament, 25" breit, 19" hoch, mit dem grossen Stadtsiegel aus gelbem Wachs an Pergamentstreifen. Er wurde dem Rathe in dem Aufstande abgetrotzt, welchen das Shigtbók unter dem Titel Shigt Ludeken Hollandes, S. 71 der Ausgabe von Scheller, darstellt, und blieb in Geltung bis zum Tage nach Andrea 1490, wo er auf dem Altstadtrathhause feierlich vernichtet wurde wie der Verfasser des Shigtbôkes meinte, in sämmtlichen Ausfertigungen. Schon am Agatentage, 5. Februar 1488, war nach eben diesem Berichte ein Recess in 75 Artikeln dem Rathe vorgelegt und Tags darauf beschworen. Der dort S. 79 mitgetheilte Auszug desselben weist nicht alle Bestimmungen des Recesses vom 20. April aus, bringt dagegen aber zwei, welche diesem fehlen. Die Reihe beginnt nämlich: So scholde de docter aff, de rad scholde neynen docter hebben, darvor scholdem by dem rad setten veervndetwintich man vth den gilden vnde meynheit. Es folgen Bestimmungen, welche in den §§ 2 (?), 62, 27 des nachstehenden spätern Recesses enthalten sind. Dann: De richtschriuer Antonies den wille wij nicht liden, de schal plat aue sin. Vnde den tollenschriuer schal me straffen, dat he vnse borger vmberopen late. Das hierauf noch Uebrige entspricht den §§ 45, 54, 33, 44, 14, 48, 7, 4, 9, 13, 15, 17, 20, 32, 28, 58, 59, 26, 31, 34, 39, 41, 46, 49, 51-53, 55-58, 63, 69-73, 76, 77, 80-82, 87, 88, 12, 103, 89 des folgenden Recesses. Diese gemeinsamen Artikel haben im Shigtbok nur selten dieselbe Fassung wie in der nachstehenden Urkunde: ausser dem dass sie meistens stark abgekürzt zu sein scheinen, zeigen sie an einzelnen Stellen auch eigenthümliche und selbst widersprechende Züge. Wie weit der Auszug hierin authentisch, lässt sich nicht ermitteln; ein Mal wenigstens ist er ungenau. § 9 des Recesses com 20. April zicht u. a. auch die Münzsatzungen unter die Mitbestimmung der Vierundzwanzig und, durch deren Hinterbringung, der Gildemeister und Hauptleute. In dem entsprechenden Artikel des Auszuges ist die Münze nicht genannt und erscheinen auch sonst nur die Gildemeister und Hauptleute ohne Dazwischenkunft der Vierundzwanzig mitwirkend. Der Eid aber, welchen das Shigtbôk übereinstimmend mit § 89 der nachstehenden Urkunde überliefert, lässt die Annahme nicht zu, dass etwa erst in der Zeit

4

« AnteriorContinuar »