Imágenes de páginas
PDF
EPUB

7 Swelk man den husvrede brikt, de heft to rechte sinen hals vorboret.

8 Swelk man den anderen anverdeghet in der strate mit ghewalt, vnde sik yene irweret, mit den scrimannen mach he behalden de ersten claghe, oft sine viende so stark sin, dat he nicht vore komen en darn.

9 Swelk man dem anderen sleyt enen orslach eder enen duntslach, he weddet dem voghede ver scillinge, oft he eyn gud man is, vnde dem sakewolden twelf scillinge. 10 Swelk man gheladet wert bi deme halse, biddet he enes dinges er dan he vorspreken bidde, so wert eme dat neyste ding, biddet he enes echten dinges, dat sin ses weken, dat wert eme.

11 Swelk borghere vor dem vogede vnde vor der stad nenes rechtes wel plegen, de scal ok nen recht hebben in der stad.

12 Swelk man dem anderen sculdich is, vnde bekant he is eme an deme sucht bedde vor twen' radmannen, dar en mach nen edh noch nen tůch bouen gan Swar men oc vor twen1 radmannen louet welkerhande scult, dat en mach breken noch edh noch tůch.

13 Swelk man dem anderen sculdich is, vnde begeyt he ene binnen der stad, he mot ene wol vphalden mit sinen borgeren, oft he des richtes nicht hebben ne mach to dere thid, want he eme vorghelde ofte rechtes plege, dar ne darf he nicht vmme wedden dem vogede.

14 Swe enen man irwerft vor sin ghelt binnen der stad vor gherichte, he mot ene wol bringen an sine were; want he eme ghelde, dar mede ne heft he wedde noch bote vorscult an nenem gherichte. He scal eme sogedane spise gheuen, alse sineme inghesinde. Untgeyt he eme an sinen dank, swe ene darna erst begript vor sin gelt, de mot ene wol vor gherichte bringen, vnde erweruen mit rechte, vnde holden ene alse ene de erste helt.

15 Swelk denestman eneme borghere sculdich is, he scal ene vorclagen vor deme marscalke mit wetene; ne richtet eme nicht de marscalk, he mot wol sinen wagen vphalden vor sin gelt.

16 Swelk denestman sculdeget enen borghere, he scal komen vor den voget, vnde scal der stad recht nemen. 17 Is eyn pape eyneme borghere sculdich, men mot ene wol

uphalden, eder sinen wagen, eder sin gud, dat me nenen sened darvmme soken ne darf.

Swelk man dem anderen sculdich is, he scal eme to 18 rechte ghelden vruntleken; deyt he des nicht, he scal ene twye vore beden, vnde to deme dridden male mit wetene; kumt he nicht vore, he scal ene vphalden mit gherichte, vnde scal ene vorebringen, oft he ane erue is; heft he en erue, man scal dat cruce dar vpsticken, wante he vore kome, vnde rechtes plege; vnde oft [he] 2 denne vnder dem cruce sit verteyn nacht, dat he nicht ne gilt, de andere heft sine scult mede irworuen. Eyn man ne mach sik nenes erues vrede werken 19 laten, noch vntsetten, he en do it vor gherichte ding thid dages.

Swelk man hinne veret eder sterft, sin gud scal 20 me delen na marktale den borgeren ghelike den he sculdich is.

Under welkeme manne wert en perd aneuanget in der 21 stat, ne mach he sines waren nicht hebben, he scal sweren, dat he ne wete sine vtvart, noch sine invart, noch sinen namen, oft he eyn vmbesproken man is. Under welkem manne eyn perd aneuanget wert, tud he 22 vppe sinen waren, he scal it halden de ersten verteyn nacht de vnder deme dat perd begrepen wert. Is he vmbeseten, he scal dat perd besetten, dat he et vore bringe. Ne wert et denne nicht gheendet, so scal it de halden de dar vp sprikt de anderen verteyn nacht. Vnde wert it dan nicht gheendet, so scal et echt halden dhe erste, vnde yene weder, wante de ses weken vmme komen. Is he eyn besproken man, vnde wert des eme borst, et geyt eme an sinen hals. Is he vmbesproken, he scal wedden dem vogede sestich scillinge, vnde deme sakewolden drittich scillinge vnde dre scerf. Bringet de ware eynen anderen waren, so scal et de ware halden also et de andere ware ghehalden heft andere ses weken, de dridde oc also, wante achteyn weken gheenden. Swat ver vote heft, dat heft dat sulue recht dat dat perd heft.

Swelk man koft en perd, de andere scal eme ghewaren 23 steddeghes, starblindes, vnde vnrechtes aneuanges, vnde houetsek verteynnacht na deme daghe, alse dat perd verkoft is.

1) corrigirt aus dren.

2) he fehlt. 3) Beide früheren Redactionen fügen hinzu to bote.

25

24 Swat eyn man aneuanget gudes, dat scal he don mit gherichte, vnde scal et don in ene ghemene hand, wante vor gherichte, dat et dar gheendet werde. Ne kan he sines waren nicht hebben, he scal sweren, dat he sines huses noch houes nicht en wete, noch sines namen, vnde geue dat gud weder, eder bringe sinen waren an ses weken. welk def begrepen wert daghes eder nachtes, dat scal men don mit gherochte, vnde scal ene vore bringen mit gherochte, vnde mit der suluen haue der he sik vnderwunden heft; de scal men eme vppe sinen rugge binden, vnde dar mede ene vorwinnen mit sines eynes hand. 26 Swelk man mit duve besproken wert, vnde he dat vorsonet, vnde weder gift, de eyn bisprake man is de mot to dem ersten male des wol vntgan mit sines eynes hand, to dem anderen male mit sik seuedem, vnde to deme dridden male mit den ordelen.

27 Swelk man mit rechte vervestet wert, de mach dar nicht vtkomen wen mit den sakewolden, vnde mit deme gherichte, vnde mit der stad, vnde al de wile is he sunder recht.

28 Swelk man heft husgelt, he mot wol darinne panden sunder gherichte.

29 Swelkerhande weddescat eyn man an sinen weren heft, den mach he bat an sinen weren behalden, wan en eme iement vntvoren moghe, he en spreke dar duue eder rof an.

30 Swelk man den anderen gherouet heft, he scal ene vredelos leggen, so mach he ene vorwinnen, eder mit der hanthaftegen [dat]. 1

31 Swelk man sin kint vtgift mit gude, wel denne dat kint na siner elderen dodhe vorderen an dat andere gud, et scal dat erste gud weder to der delinge bringen, vnde nemen denne gheliken del mit den anderen kinderen.

[blocks in formation]

Swat eyn man sineme wiue gift an morgengaue, dat en 35

mach ere nement breken.'

Swelk vrowe ereme manne gift an vogedesdinge dat se 36 mit eren slotelen besloten heft, dat gud en mach eme nement benemen.

Man vnde vrowe de sik samnet mit echte, vn- 37 dergeuet se sik an morgen gaue, eder an vogedesdinge, dat erft erer iowelk vppe den anderen, sunder dat herwede, dat scal me gheuen sweme dat boret. Hebben se kindere, vnde sterft de vrowe, wel de man nemen eyn ander wif, so mach he nicht mer gheuen der vrowen wan den dridden del sines gudes, vnde dhe twene del behalden de kindere an anwardinge. Is dar eyn kint, so mach he gheuen den haluen del sineme wiue, vnde dat kind behalt den haluen del an anwardinge. Sterft dere kindere welk, so erft eyn an dat andere. Sterft dere vrowen ere man, vnde wel se nemen enen anderen man, heft de vrowe en kint, se mach dat halue del eres gudes gheuen ereme manne, vnde den haluen del scal se gheuen ereme kinde. Is der kindere mer dan en, so ne mach se deme manne nicht mer gheuen, wan den dridden del, vnde den kinderen twey del. Sterft der kindere welk na der delinge, so erft eyn an dat andere. Is dar lengut, dat delet eynes mannes sone ghelike. Swelke kindere ere elderen vorleset, vnde nenen 38 guden vorrad van eren maghen en hebbet, de rad van der stad scal raden vor de kindere, vnde vor ere gud, wante se to eren iaren komen. Swelk minsche sterft ane eruen, dat gud dat he 39 erft scal me don an ene ghemene hand iar vnde dach; en kumt nement, de dar recht to hebbe, de dridde del des gudes scal to dere kerken in deme kerspele dar he sterft, de dridde del den armen luden, de dridde del dem vogede, it ne si, dat he witliken vorgheuen hebbe, dat scal stede sin.

Swelk borghere brikt an manne ofte an denest- 40 manne vses herren, de scal to richte stan vor vses herren vogede.

Et si man ofte denestman de dar brikt an vseme 41

1) dat fehlt.

borghere, dar scal vses herren voget richtere ouer wesen gelike alse ouer enen vsen borghere. 42 Swelk vser borghere veret in vses herren richte vmme sine koufvart, de scal vnghehinderet sin van sinen vogeden, oft he sinen rechten tollen gift.

43 Swelk borghere wil rechtes pleghen vor sineme senedherren, vnde vor sineme prestere, dene darf men vor nenen bannegen man halden důrch recht.

44 Swat de rat deyt mit der stad willen, dat ne mach de rad nicht breken de dar na kumt, he en do it mit des ersten rades willen.

45 Umme welkerhande sake de voget nicht richten en wel, so scal de rad van den dren steden tosamene komen, vnde de des rades wort sprikt de scal sitten to richte, vnde dat scal like stede sin, alse de uoget sulue richtede. Swat dar vorboret wert, dat scal vseme herren ghelike, alse de voget dar sete.

46 Swe besat wert mit deme richte dene mach de voget nicht ledech laten ane des sakewolden willen.

47 Swes eyneme vrede wert ghewracht vor gherichte, vnde he darmede besit iar vnde dach, dat mach eme nement breken.

48 Swelk man to Brunswich is iar vnde dach borghere sunder ansprake den mach nement mer vorderen. 49 Swelk man eyn herwede left, is de dar ieghenwerdich

de it hebben scal, men scal it eme antwerden; is he in deme lande nicht, men scal it don in eyne ghemene hant iar vnde dach, vnde oft he ne nicht ne kumt, so scal it de voget hebben, sunder harnesch, dat wert den eruen, de stad mede to holdene to allen nöden.

50 Swat binnen der muren besterft reyde eder herwede, dar en heft de voget nen recht an, men ne geuet buten de stad, so is des voghedes dat stucke neyst dem besten. 51 Swelk man sinen ghemeynen asnen vorderet vor dem vogede, he scal it bewisen wetelike, war he ene vordenet hebbe, so mach he ene mit sines eynes hant behalden bat, wan yene mit sines eynes hand eme vntsegken

moge.

52 Swelk man heft erue gud to weddescatte, dat scal he behalden seuen weken, seder he it upgheboden heft; eder heft he weddescat dar woker vp geyt, dat scal he oc seuen weken halden; anderen weddescat dar nen woker

vp geit, den men bringen mach van eyner were in de anderen, dene scal men verteyn nacht halden.

Eyn man mot wol siluer eder ander gud an sineme huse 53 kopen vnuerduvet sunder wedersprake.

Nema

eman mach sik jnninge noch werkes vnderwinden, he 54 ne do et mit der mestere vnde mit der werken orloue. Swelk man scepbrokich wert twischen hir vnde der sal- 55 ten se, swat he sines gudes vtwinnen mach dat is sin, vnde dar en mach nement vp vorderen.

Swelk kopman kumt in disse stad mit sineme gude, he 56 scal hebben liken vrede also eyn borgere, sunder sinen rechten tollen scal he gheuen.

Swat ein borghere eneme gaste gelden scal, kumt he 57 is vor gherichte, he scal eme gelden hodegen vnde morne. It en is neyn borghere dinges plichtich wan dryes in 58 deme iare.

Alsodan recht alse de borghere to Brunswich hadden bi 59 vser alden herren tyden an lande vnde an watere, dat sulue recht hebbe we nv van vser herren gnaden. Swelk vorduuet gud dat richte vp halt, kumt de sake- 60 wolde na, dat gherichte behalt den dridden del, kumt de sakewolde nicht, dat gherichte behalt it al. Swelk man dat hete yseren dragen scal, de heft ses we- 61 ken dach, et ne si, dat he it selue wilkore er to dragene. De voget mach nenen man vortughen, de yene moges 62 bat vntgan, he en moge ene denne vorwinnen mit dem meren dele des dinges.

Swelk man eyn erue verkoft, de scal komen vor den 63 voget, vnde scal sik des laten vrede werken, vnde scal sine vredepenninge geuen; en wel de voget des nenen vrede werken, noch sine penninge nemen, so scal de de it heft vorkoft vplaten vor deme rade, vnde yene scal it dar vntfangen; dat is like stede also is de voget vrede werchte.

[blocks in formation]

XVII. VON DEM HERWEDE.

1303.

Im Rechtsbuche der Neustadt unmittelbar nach dem Stadtrechte, bis auf den Schluss Aldus etc., das Datum und die Correcturen von derselben Hand, auf Linien, unabgesetzt, mit rothem Anfangsbuchstaben. Etwas abweichend gedruckt als Anfang der Leges ant. bei Leibn. SS. III, 434. Hn.

1 To deme herwede hord dat beste ors. Is des dar nicht, so scalme gheuen dat beste perd, oft et dar is. Hedde ok en man del an eneme orsse, eder an eneme perdhe, dat beste stucke scalme 2 gheuen van dissen dren. Oc scalme gheuen dat beste harnesch, kouerture, platenmezzet, spoldener, samftener, tester, helm is de helm dar nicht, so scalme gheuen enen isernen hot, -hurteleder, dökene knilinge, sadel, swert, sporen, harnasak, glauyen, eyn2 bil, is des biles dar nicht, so scalme gheuen ene exe, oft se dar is, sekelen, eyn par taschen, enen scilt, ene malen, twene hantschen, scrapen, ene scalen, oft se en voder heft, anders scal me nen silueren 3 vad gheuen. De besten cledere scal men gheuen, hoyken, koghelen, enen hot, sin beste gordel, scedhemezzet, ene kolten de men plecht mit sik to vorende; heft men dere nicht, so scal me gheuen ene kolten de he deghelekes vppe si

3

[ocr errors]

neme bedde heft, heft en vrowe ene kolten vnde twey linene lakene to eren åren, de scalme nicht gheuen en kussen, twey slaplakene, twe linene cledere, eyn dischlaken, twe hosen, twe steuele, brocremen, beckene, oft se kedenet sint, enen ketel dar me mach ene sculderen inne seden, ene kupperne blasen, ketelhaken mit twen haken. haken. Bringt iement ienich stucke to winkele 4 dat to deme herwede hort, dat scal he weder bringen, eder also gud bi swornnen edhen, sunder bote. Swat dar nicht en is, swanne de man 5 sterft, des en darf me nicht kopen. Is ok de 6 erue dar nicht de it vpbore to deme drittegesten, so scal men it in eyne mene hant don iar vnde dach; swanne de dach vmme komen is, so scal de rad dar to helpen, dat it deme werde de dar recht to heft. Aldus scal men gheuen dat herwede; des is de rad van al der stad to rade worden. Actum anno domini m°. ccc. 1°.

Gracia dei Albertus dux de Brunswic omnibus in perpetuum. Cum racioni sit consonum et juri consentaneum ac a nostris militibus viris prudentibus in nostra curia approbatum, quod nullus dominus vasallum suum eo invito alienare valeat, ipsi vasallo illum qui inferioris condicionis existat quam ipse dominus sit, pro domino

[ocr errors]

-

XVIII. PRIVILEGIUM DER BÜRGERLICHEN AFTERLEHNTRÄGER.
1304 Nov. 22.

Das Original befindet sich im Stadtarchive, ein kleines Pergamentblatt, sehr zierliche Schrift. Auf der Rückseite ist von wenig jüngerer Hand bemerkt: de pheydo non ad inferiores mittendo. Das runde gelbe Wachssiegel an rother Seide hat den gewöhnlichen links schreitenden Löwen und die Umschrift: S' DEI GRACIA ALBERTI DVCIS IN BRVNES WIC. Gedruckt: Rethm, Chron. 594; Scheidt vom Adel 423. Hn.

assignando: hinc est, quod burgensibus nostris fidelibus in Bruneswic omnibus et singulis in favorem quem erga ipsos gerimus specialem concedimus et volumus, ut nullus noster vasallus, sive nobilis sive ministerialis existat, burgensem aliquem in Bruneswic si jam inpheodaverit, seu inpheodare contigerit in futurum, ipsum burgen

1) harnasak mit Bezeichnung der Einschaltungsstelle von späterer Hand an den Rand gesetzt. terer Hand auf einer Rasur. 3) r im Worte scrapen von späterer Hand übergeschrieben.

2) eyn von spä

sem vasallum suum alienet de bonis que ab ipso tenet in pheodo ad hominem deterioris condicionis, quam idem dominus existat, ut ab illo pheodum recipiat remittendo. Quod eciam diligenti quidem discussione a nobis et nostris prehabita approbatum a nostris vasallis omnibus et sin

XIX. PRIVILEGIUM FÜR DIE LAKENMACHER IN DER NEUSTADT.

1305 Decbr. 21.

Nos dei gratia Albertus dux de Bruneswich recognoscimus cupientes omnibus inspecturis presentia notum esse, quod dilectis nobis burgensibus, universis videlicet qui in nova civitate nostra Bruneswich pannos laneos faciunt vel hucusque facere consueverunt, pro gratia concedendum duximus speciali, ut gaudeant et fruantur sine impedimento quolibet eo jure quod ghilden dicitur in vul

gulis, volumus et mandamus supradictis nostris burgensibus in perpetuum inviolabiliter observare. In cujus rei testimonium presentibus nostrum sigillum duximus apponendum. Datum anno domini m°. ccc". quarto, in die beate Cecilie virginis et martiris.

Wörtliche Wiederholung der 1293 Febr. 19 von Herzog Heinrich von Grubenhagen ausgestellten Urkunde. Das Original ist verloren gegangen; dem hier zuerst gegebenen Abdrucke liegt eine Copie aus dem vorigen Jahrhundert zu Grunde, welche in der Gildelade der Tuchmacher gefunden ist. Hn.

In nomine sancte et individue trinitatis. Dei gracia Henricus dux de Brunswig omnibus in perpetuum. Memoria hominum consulte juvatur, dum geste rei veritas literarum testimonio roboratur. Hinc est, quod notum fieri volumus universis Christi fidelibus tam presentibus quam futuris, quod unionibus vulgariter dictis gilden cer

gari, et adeo liberaliter, sicut ipsi etiam burgenses nobis dilecti de Indagine civitatis ejusdem antiquitus dicto jure in omnibus sunt gavisi. In cujus rei testimonium presens scriptum scribi fecimus et sigilli nostri munimine roborari. Datum Bruneswic anno domini mo. ccc°. quinto, in die beati Thome apostoli.

XX. PRIVILEGIUM DER SCHUHMACHER UND LOHGERBER.

1309 Jan. 26.

Das Original dieser noch ungedruckten Urkunde ist nicht mehr vorhanden. Unter alten Processacten hat der Herr Kreisgerichts-Registrator Sack zwei gleichlautende Copien aus den Jahren 1617 und 1618 aufgefunden, die letztere nebst einer niederdeutschen Uebersetzung von Henricus Dunte imperialis notarius publicus et ecclesiae St. Cyriaci vicarius et camerarius beglaubigt als übereinstimmend,,mitt weilandt des Durchleuchtigen vndt Hochgebornen Fürsten vndt Herrn Hern Henrici Hertzogen zur Braunschweig vndt Lunenburgk etc. der Lohegerber vndt Schuester Gilde gegebenem vndt auff pergamein in Latein geschriebenem vndt vntergehangtem grossen Siegell mit einem Lewen auch daneben in Teutsch vertirtem Original Privilegio."

Aeltere Privilegien beider Gilden sind nicht erhalten. Der Schuhmacher jedoch geschicht bereits kurz nach 1268 Erwähnung im ältesten Degedingsbuche der Altstadt 13': Dhe schowerten hebbet bebuwet hern Sanderes van dhen seuen tornen vnde siner brodhere ouesblec met sodaneme beschedhe, wan se willet so scolen se en vntrumen. Hn.

donum et sutorum in antiqua civitate, et in Indagine, nec non in nova civitate Brunswig, et personis ad easdem unionem et gildonem pertinentibus, bona et matura deliberacione prehabita, ex speciali favore et gracia hoc juris beneficium irrevocabiliter duximus concedendum: videlicet quod quicquid magistri et capitanei predictarum

« AnteriorContinuar »