Imágenes de páginas
PDF
EPUB

sprokene rad eder eres selues vrunt nicht en konden verliken, vnde dat se de rad sende vor de de to der sone sworen hebbet, de scolden se denne na der tyd dat se vor se ghes and worden binnen veer weken vorliken. Weret, dat des nicht en scude, so scolden de seluen de ghesworen hebben gan vp de můntsmeden, vnde en scolden dar nicht vt komen, se en hedden se verliket an vrunscap eder an rechte. Vorbat wanne se aldus eyn recht eder ene vruntscap ghesproken hebbet, vnde gheheten to holdene vnder den de tweynge is, welker dere de des rechtes eder dere vruntscap nicht wolde holden, de scolde vser stad veftich marc gheuen, vnde men

scolde ene vervesten. Were he auer also arm dat he des gheldes nicht gheuen en mochte, so scolde men ene vervesten, vnde he scolde eweliken vt buten der stad wesen also lange wente he dat ghelt gheue, vnde helde de vrůntscap eder dat recht. Vnde wes de meyste menye der sonelude ouer eyn komet, de1 scolen de anderen volghen. Disser ding wel de rad irstan. Wanne de personen to der endrachticheyt ghekoren sin, vnde on dit ghelesen is, so scal vpstan de de des rades word holt, vnde scal on staven dene edh in desser wise: Dat jv hir ghelesen is, dat gi dat holden twey jar vmme alse gi best kynnen vnde moghen, dat jv god also helpe vnde de hilghen.

XXIX. HULDEBRIEF DER HERZÖGE MAGNUS UND ERNST.
1345 Febr. 8.

Das Original befindet sich im Landesarchive zu Wolfenbüttel: Pergament, mit zwei runden gelben Wachssiegeln an grüner Seide. Beide haben den gewöhnlichen links schreitenden Löwen, das eine mit der Umschrift: SIGILLVM DEI GRACIA MAGNI DVCIS IN BRVNESWICH, das andere: SIGILLVM DEI GRACIA ..NESTI DVCIS IN BRVNESWICH. Ein Auszug ist in Herzog Magnus Copialbuch im Landesarchive zu Wolfenbüttel eingetragen, wo aber das Datum unrichtig übersetzt ist prima feria in quadragesima. Danach die Abdrücke in Brschw. Händel I, 99; III, 1017, und Knichen Epopsis 177. Das Original ist abgedruckt bei Rehtmeyer Chron. 631.

Hier zuerst erscheint der Sack den übrigen Weichbilden in allen Stücken gleichberechtigt. Ausserdem ist dieser Huldebrief gegen den 1318 von Herzog Otto ausgestellten, mit welchem er im Uebrigen völlig übereinstimmt, um § 12 des Huldebriefs von 1323 vermehrt.

Van der gnade goddes we Magnus vnde Ernest brodere hertoghen to Bruneswich vnde vse rechten eruen bekennet des openbarliken in deseme jeghenwordighen breue, dat we noch vse rechten eruen en scullen nene clostere eder couente myd gheystliken luden mannen eder vrowen setten, orlouen, eder vulborden to wonende binnen der stad vnde der muren to Bruneswich, vnde ok buten der 2 stad also verne alse ere vedrift is. We bekennet ok des, dat we vnde vse rechten eruen hebbet der seluen vser stad to Bruneswich vnde vsen leuen borgheren dar inne, bi namen in der olden stad, in deme Haghen, jn der nyen stad, in der olden wic vnde in deme Sacke, de gnade vnde dat recht ghegheuen, de dar nv inne sin vnde borghere eder borgherschen sin, dat dy scôlen vry

1) des in B.

Hn.

wesen van allerleye ansprake. We na desseme daghe 3 ok also desse bref ghegheuen is in de seluen vorsegheden vif stede vser stad to Bruneswich vore, vnde borghere worde, vnde openbare dar were jar vnde dach ane ansprake, de scolde des seluen rechtes bruken vnde vry borghere wesen, also hir vore bescreuen is. Worde ok 4 jeman anspreket binnen jar vnde daghe der de de burscap ghewunnen hedde, den en scolde de rad to neneme borghere hebben, he ne hedde sik vorlikenet mid der herscap. We ok vnde vse rechten eruen willen vnde sco- 5 len de vif stede vser stad to Brunswich bescermen vnde vordeghedingen al ores rechtes vnde orer vryheyt, also se oldingens von vsen elderen ghehad hebben vnde hebbet, vnde ore recht to beterende vnde nicht to ergherende.

6 Were ok dat also, dat jeman der seluen vser borghere jenghen vorderen wolde vor lat eder vor eghen, eder jengherleye ansprake don wolde, eder jenghe schult gheuen wolde, de scolde antworden vor vseme richte in der stad 7 to Bruneswich. Vse vorbenomden borghere der vif stede vser stad to Brunes wich moten ore recht wol beteren wor se moghen ane vsen scaden; vnde wor dar neman 8 en claghet, dar ne darf neman richten. We bekennet ok vnde vse rechten eruen, dat vse borghere der vorbenomden vif stede vser stad to Bruneswich vnde &re gud scolen tolenvry wesen in vseme lande vnde to al vsen, slo9 ten. We ok in der stad to Bruneswich voghet is von vser weghene, de scal richten in der stad vnde buten alse 10 verne, alse ore vedrift wendet. Vortmer vppe dat dat vnder vsen mannen vnde vnder vsen vorbenomden borgheren nen twidracht en werde, so scôle we on enen marscalk setten, de vsen borgheren richte ouer vse man des on not 11 sy. We ne willet ok des nicht, dat vser denestman ienich ienghen vser borghere to Bruneswich mit lengude 12 wise an enen anderen herren, de beneden ome si. Storue ok vser denestman jenich ane eruen von deme vse vorbenom den borghere gud to lene hedden, vnde vs dat gud denne borede to lenende, dar sculle we se midde belenen eder vse 13 eruen vmme redelike vruntscap. We willet ok de seluen vorbenomden borghere vordeghedingen vnde bescermen alle des rechtes dat se von vsen elderen vnde

von vsen vorvaren ghehat hebben, vnde willen on dat ganz vnde stede holden. Wolde se ok alle desser vor- 14 ghesegheden gnade vnde rechtes, dat we vnde vse elderen on ghegheuen hebben, jeman vorunrechten, des wille we ore bescermere wesen nv vnde to allen tyden, vnde to al åren nåden. An en orkunde vnde stedicheyt desser vorscreuenen ding hebbe we vor vs vnde vse rechten eruen vse ingheseghele ghehenget to desseme breue. Desser ding der sint tughe her Conrad von Rostorp, her Beseke von Rotzinghe, her Gheuerd von Weuerlinghe, her Borchard von Bortuelde, her Johann von Godenstidde, her Willehelm von Tzampeleue, her Lippold von Vreden, vnde her Hinrek von Saldere riddere; Gheuerd von Werberghe, Bertram von Velthem, Hannes von Honlaghe vnde Bertold von Adeleuessen knechte; her Johann von Saldere, vnde her Herman von deme Stenberghe riddere; Herman Holtnickere, Hene bouen deme kerchoue de eldere, Hene bouen deme kerchoue de jungere, Thile Doring, Conrad von Luttere, Ludeman von Wenthusen, Dyderik von Brokelde, Henning hern Gherwynes vse hörghere to Brunswich, vnde andere vrome lude. Desse bref is ghegheuen na goddes bort dusent jar drehundert jar in deme vif vnde verteghesten jare an deme ersten dinstaghe in der vasten.

XXX. HULDIGUNGSORDNUNG.

1345.

Diese bisher ungedruckte Huldigungsordnung folgt im zweiten Degedingsbuche der Altstadt unmittelbar auf die Eingangsbemerkung: Anno domini mo. ccco. xlvo, completo priori libro causarum, editus est iste etc. Sie ist auf Linien geschrieben, der erste Satz Modus etc., mit rother Schrift, $ 9 von anderer Hand als das Uebrige, die einzelnen Artikel abgesetzt, je die ersten Worte derselben roth unterstrichen. Die Auffassung des Verhältnisses zu den Herzögen, welche sich in $ 9 ausspricht, war wesentlich schon in der oben unter IX mitgetheilten Notiz zu erkennen. Den 1345 geleisteten Huldigungseid theilt auch Sudendorf im Urkundenbuche der Herzöge von Braunschweig und Lüneburg II, nach einem gleichzeitigen Registrum mit. Hn.

Modus omagii dominis nostris ducibus in Brunswic faciendi talis erit ut infra scribitur.

1 Men scal weten, dat men in deme vorescreuenen iare des ersten dinsedaghes in der vasten huldeghede hertoghen Magnuse vnde Erneste her

61

toghen Albertes sonen vnde hertoghen Otten broderen in desser wise. Do men en huldeghen scolde, do loueden se vnde rededen deme meynen rade van allen steden vppe dere dorntzen vppe deme radhuse in dere oldenstad, dat se

wolden holden alle de breue de ere elderen vnde ere broder hertoghe Otte hedden vsen borgheren ghegheuen, it were uppe weykerleye sake dat were, dat se de stede unde gantz holden willen.

2 Ok hebben se deme rade ghelouet vnde gheredet eyne rechte gantze sone vmme alle scelinge vnde scicht de er desser tyd gheschen were, dat se des nicht mer ghedenke en wolden. Hir hebben ouer ghewesen alle de riddere vnde knapen de in ereme rade weren, de men vint bescreuen in deme groten registro in ereme breue der huldinge. Ok hebben dar ouer ghewesen van des rades weghene her Jan van Saldere, her Hermen van deme Steynberghe riddere, Henrik van Wenden de lange, Hannes van Wantsleue, Hannes van Weuerlinge, Gherard van Levede, Henrik van deme Steynberghe her Hermenes sone knapen, vnde Egkelingus vse scriuere, de sint desses tughe.

[ocr errors]

3 Wanne me scolde der herscap huldeghen, so is deme rade vnde der stad des nod, dat se sik mit dere herscap tovoren2 bedeghedingen, dat on de herscap alsodane breue gheue beseghelet alse on ere elderen ghegheuen hebben, mit alle den stucken de dar inne stan, alse men se vindet in deme groten registro. Were ok deme rade vnde der stad ieneghes dinges mer nod, des scullen se sik ok bedeghedingen, vnde wes se konden vnde mochten dar se ere recht mede betereden. 4 Wanne denne de herren quemen uppe dat radhus, so scolde men se bringen uppe de dorntzen, dat se dar seten mit eren mannen. So scal on de rad denne huldeghen vnde sweren dessen edh: Dat gj vsen herren N. van Brunswich vnde eren eruen also truwe vnde also holt sin also eyn borghere sineme herren to rechte scal, vnde dat gi on helpen de stad to gude holden alse gi van rechte scolen, dat jvk god also helpe, et cetera.

5 De rad en scolde sik ok uppe nen louede, eder uppe nene andere edhe then laten, noch uppe

1) er roth unterstrichen. 2) tovoren roth unterstrichen.

ienegherleye ding, ofte men wol dat van eschede.

Dar na scal de de des rades word holt den sel- 6 uen ed stauen der menheyt vppe dere louen. Men scal ok alle de breue de se deme rade vn- 7 de der stad gheuen scolen beseghelet to sik nemen van den scriueren, er1 men de huldinge do, vnde men scal des tovoren bedeghedingen, dat men deme rade de breue vergheues gheuen scal. Woldemen denne dar na den scriueren vser herren eyne redelike vruntscap don, des scullet se wardene wesen to des rades ghenaden. Auer se en scullet dene rad mit den breuen to voren nicht bescatten, wante des nen wonheyt er ghewesen en heft.

Ok scullen vse herren denne, wanne on ghe- 8 huldeghet is, vse borghere belenen in dere suluen stunde ane wedersprake, vnde vmme nenerleye ghift: also hebben oldinges ore elderen ghedan, wante an desse tyd etc.

Den ed den de rad to voren vnde de borghere 9 na sweren, wanne men den heren huldeghet alse hir vore bescreuen is, de is aldus to verstande. Alle de wile de herscap de stad vnde de borghere laten bi ereme rechte vnde wonheyt, vnde by gnaden, alse se vnde ere elderen hebben ghehad oldinges van dere herren elderen, so willen se de ede der hvldinge holden, alse on to rechte gheboret; wanne auer de heren dat recht vnde wonheyt breken, vnde se nicht by den gnaden en lethen, so en welden se vnde en dorften van rechtes weghene to den eden der hvldinge nicht verbunden wesen, de wile dat de vngnade mit den herren warede. Vortmer, dot de herscap deme rade vnde den borgheren gütliken, vnde vordeghedinget se wol de stad vnde de borghere eres rechtes, des danket men on bilken; deden se auer des nicht en, so en were me on in eren noden vnde ereme rechte bitostande nichtes plichtich. Wante van der gode goddes is Bruneswich en vriy stad. Dit scolen weten de na vs tokomende sin.8

3) Für diesen Absatz ist in dem Register des Dege

dingsbuches der Titel angemerkt: Causa de juramento dominis nostris prestito.

XXXI. HULDIGUNG.

Wahrscheinlich um das Jahr 1345 liess der Rath auch die nachstehenden Forderungen anmerken. Sie sind in dem 1345 abgeschlossenen Degedingsbuche der Altstadt auf dem vierten der vorderen zwölf Blätter aufgezeichnet, welche anfangs leer geblieben waren, hier der letzte Nachtrag und von derjenigen Hand, welche das Buch im letzten Jahre und zum Theil auch während des vorletzten geführt hat.

Die zweite dieser Forderungen wird der Stadt im Huldebriefe d. d. 1400 Jul. 17 gewährt; die erste und die dritte scheinen nie durchgesetzt zu sein.

Scholdemen enes daghes der herschop huldeghen, so were deme rade vnde der stad nod, dat se sik des bedeghedingeden, dat de deme se huldegheden neyn orloghe an gan en scholde na des dat de nod vppe se kumpt, he en dede dat 2 bi orer witscop vnde bi oreme rade. He en

Hn.

scholde ok des rades noch vser borghere voruestede lude nicht heghen in sinen sloten. He 3 scholde ok staden deme rade vnde vsen borgheren ore voruesteden lude dor sine slot vnde dor sin gherichte to halende vnde to vorende ane vare vnde ane broke.

XXXII. VERPFÄNDUNG DER VOGTEI, DER ALTENWIK UND DES SACKES AN DEN RATH. 1345 Febr. 15.

Das Original ist nicht vorhanden. Dem nachstehenden Abdrucke liegt eine Copie in Herzog Magnus Copialbuche im Landesarchive zu Wolfenbüttel fol. 1' zu Grunde, welche indessen vor dem Worte famuli abbricht, indem das zweite Blatt fehlt. Der Schluss ist hier nach dem Abdrucke ergänzt, welchen Sudendorf im Urkundenbuche der Herzöge von Braunschweig und Lüneburg II, 60 nach einem gleichzeitigen Registrum im königlichen Archive zu Hannover geliefert hat. Derselbe stimmt bis auf zwei in der Note angezeigte Stellen mit dem hier gegebenen überein. Hn.

Dei gracia nos Magnus et Arnestus fratres duces in Brunszwic recognoscimus publice per presentes, quod dilectis consulibus nostris, videlicet antique, Indaginis ac nove civitatis Brunszwic pro sexingentis et nonaginta marcis puri argenti et ponderis Brunszwicensis cum consensu heredum nostrorum dimisimus advocaciam nostram in Brunszwic, sicut inclitus princeps domnus Otto dux quondam in Brunszwic bone memorie olim frater noster ipsis eandem vendidit ac dimisit, necnon specialia judicia nostra, scilicet veterem vicum et Saccum cum inhabitantibus ibidem, ita videlicet quod inhabitantes ibidem obedientes et subjecti erunt ipsis in collecta que vulgo schot dicitur, seu contribucionibus aliis quibuscumque, ac omnibus articulis, et casibus, et juribus quibus burgenses eorum ipsis sunt subjecti. Hac tamen dimissione seu obli

gacione pendente, ipsos sicut suos burgenses relegato omni rancore dicti consules graciose pentractabunt. Preterea in dictis judiciis, scilicet veteri vico et Sacco, nulla mercimonia venalia habebuntur preter consensum consulum predictorum. Possumus tamen una cum heredibus nostris omnia prescripta judicia nostra, scilicet veterem vicum et Saccum cum advocacia predicta atque suis pertinentiis ac libertatibus pro2 sexingentis et nonaginta marcis in dicto pondere et valore reemere, cum se facultas optulerit, a consulibus antedictis. In cujus rei testimonium dedimus ipsis presens scriptum sigillorum nostrorum munimine patenter communitum. Testes eciam hujus rei sunt strenui viri Conradus de Rostorp, Beseko de Rotzingen, Johannes de Goddenstide, Wilhelmus de Tzampeleuen, Lippoldus de Ureden, et Hinricus de Saldere milites; Ghe

1) Bei Sudendorf habebuntur. 2) Bei Sudendorf ist hinzugefügt dictis.

uehardus de Werberge, Bertramus de Velthem, Johannes de Honlaghe, et Bertoldus de Adeleuessen [famuli; Hermannus Holtnicker senior, Hinricus de cimiterio senior, Conradus de Luttere, Luderus de Wenthusen, Thidericus de Bro

kelde, et Johannes Gherwini burgenses nostri in Brunswic, et plures alii fide digni. Datum anno domini m°. ccc°. xlv", feria tercia proxima post dominicam qua cantatur Invocavit].

XXXIII. JUDENSCHUTZ.

1345 Mai 15.

Die folgende Urkunde, von der das Original fehlt, ist in Herzog Magnus Copialbuche im Landesarchive zu Wolfenbüttel fol. 8 erhalten und im Auszuge gedruckt in Brschw. Händel I, 80; Knichen Epopsis 191; vollständig in Sudendorfs Urkundb. der Herzöge von Brschw. u. Lüneb. II, 73.

Die älteste bekannte Nachricht über Juden in Braunschweig bringt das erste Degedingsbuch der Altstadt fol. 18': Dhat si allesweme witlec, dhat we borghere van Bruneswic dhor leflike bede vses heren hertoghen Alberti vnde vser vrowen, Dauid dhen iûdhen, sine husvrowen, sine kindere vnde sweghere, vnde ir ghesinde hebbet vntfanghen vortostande wedher iogewene vor beschattinghe vnde vor aller moyghet, van twelften nu kumpt vordh over tvelf iar. Bi wizscap dher meynheyt hebbe we dhit ghedan. Datum anno domini mo. cco. xco. vio, dominica Oculi. Hn.

Von godes gnaden we Magnus etc. dat we hebben entfangen Jordane den joden von Helmenstidde vnde sine eruen an vse stad to Brunswic to wonende an vnsem vrede, vnde an vnser beschernisse, vnde gheuet on al recht dat vse joden to Brunswic hebben, dat neman, wer jode noch kerstene, se ne schal beklagen, wen vor der scole; dar hebbet se beter recht der schult to entgande, wenne jeman vppe se to bringende. 2 Des schal vs Jordan gheuen alle iar two mark lodighes siluers, ene to sentte Micheles daghe vnd ene to paschen; dar enbouen en scolle we se nicht vnredeliken bescatten. Woret ok, we beyden de ghemeynen joden, so scholde Jordan vnde sine eruen mid der bede vnd mit den jo3 den alles dinges vnbeworen wesen. Vortmer sculle we se beschermen vor vnseme brodere hertoghen Ernste, icht he wolde Jordane vnde sinen eruen ienghe sulfwolt edder vnrecht toteyn, des sculle we on bybestan, vnde scullet 4 dat keren, dat des nicht en sche. Weret ok, dat vse bole hertog Ernst wolde Jordane vnd syne

eruen entfan, vnde laten se by deme seluen rechte dar se vse broder hertog Otte by let, vnde dat we on beseghelt hebbet, so scholde he mid vs treden in den seluen tzyns den se vs gheuet, vnde scolde se denne vordeghedingen likerwis alse we. Vortmer sculle we se beschermen 5 vor vsen vedderen hertog Hinreke, hertog Ernste, hertog Wilhelme, vnd hertog Jane von Brunswic, vnde vor eren eruen, vnde vor alle den de dorch vs don vnde laten willen. Wan auer Jordan vn- 7 de sine eruen nicht lengher vnder vs wonen ne wolden, wor se denne varen wolden dar scolde we se to vorderen, vnde nicht behinderen. Testes hujus rei sunt Wilhelmus de Tzampeleue, Gheueherdus de Weuerlinge milites; Gheueherdus de Werberghe, Bertrammus de Velthem, hannes de Honlage, et Johannes Papestorp famuli, et quam plures alii fide digni. In cujus rei testimonium sigillum nostrum presentibus est appensum. Anno domini m° ccc° xlv°, in die penthecostes.

Jo

« AnteriorContinuar »