VII. ROZKWIT HUMANIZMU.

1. Początki znajomości greczyzny w Krakowie.

(P. de Nolhac: Les correspondants d'Alde Manuce, Rome 1888, str. 70—75 z poprawkami na podstawie oryginałów w medjolańskiej Ambrosianie)1.

a) Ioannes Sylvius Amatus I. U. Doctor Aldo Manucio Ro. uiro undecunque eminentissimo S. P. D.

Clausis et obsignatis litteris hesternis, necdum Ioanne Zamboskii nec tabellario R-mi Praesulis Plocensis profectis, Constantius noster mecum egit, quemadmodum Rmum exorauerit ut per eum sibi liceat, in hoc Cracouiensi gymnasio Grammaticen Constantini publice profiteri. Quae res quantum emolumenti tibi imprimis, deinde Constantio ipsi, allatura sit, qua tu sapientia es, facillime potes iudicare. Hodie consuluimus auditores quot libellis opus esset; uno consensu unoque ore retulerunt omnino centum ac nihil minus. Si uero plures ueherentur, uenderentur, si ducenti essent. Et ego (qui quantum hi litteras graecas nosce concupiscunt optime teneo) non consulo solum, sed etiam rogo, ut quotquot possint, prorsus omnino portentur. Erit aditus auspicacissimus ad ueram eruditionem omnium disciplinarum capiendam. Sed tu autor, et dux nobis unus sis necesse est, si tam grandem prouinciam inire, ac consequi uolumus. Quamobrem si miseris (ut confidimus) hos libellos, dabimus continuo uela uentis. Pecunia fuisset iam missa, si Constantio Rmus dedisset. Data (non dubites) e uestigio mittetur ad te. Si uereris, et mihi credis, fide iubeo, nedum polliceor me ad ultimum quadrantem pro Constantio nostro persoluturum. Si tamen hoc non sedet in animo, poteris hac conditione libros credere, et uel praesentium laturo, uel Iacobo aromatario, committere, uel cuivis, qui nunquam det libros, nisi habita prius pecunia. Haec tanta non ob eam causam scribimus, quod liberalitati tuae diffidamus, sed quia Constantius ipse et doctor, et doctus, ac pudens, et circumspectus, nollet uideri a te petere quod ambigit, an tibi placeat, et compatitur tibi quod aliquando in iis quos ad alias partes transmiseris, non feceris operae precium. Ego

Stanisław Lempicki, Manucjusze weneccy a Polska, Lwów 1926. odb. z Pamiętnika liter. (1925/6); Morawski, Hist. Uniw. Jag. II. 243-259.

uero, quantum coniectura possum prospicere, non dubito, te magnum lucrum, et nomen consecuturum, quod duce te in his regionibus graecae litterae noscantur, et libri quamplurimi uenundentur, unde non mediocrem quaestum sis consecuturus. Si enim inceperit hic Aristoteles eloqui, si caeteri auctores, cerno equidem animo supra mille eos in hac uniuersitate, et toto regno innumerabiles, audi turos. Vale, meque tibi persuade plusquam nemini, et esse et fore deditissimum. Vale igitur, et recte quidem. Cracouiae. xvij Ka. Ianu. M. D. V.

b) Spectatissimo uiro Aldo Manucio Romano bonarum litterarum assertori.

Spectatissime uir, etsi nulla familiaris noticia cum prestantia uestra mihi unquam fuit, ut tamen et doctorum hominum copia fieret et propositum nedum prestantie uestre scilicet celeberrimi uiri Constantij oratoris eximij in doctos quosque in ciuitate Cracouiensi, uterque quod habetis progressum ad rem ipsam cum effectu haberet, post allocutionem ad me factam per iam fatum Constantium, a scriptione litterarum sese prestantie uestre commendando, cum eis ulteriori me continere non potui. Intellexi ex Constantio uos illius intentionis esse ut cum doctiores euaderent scolares in studio Cracouiensi Constantiusque feruentior in studiis resumptionibusque suis eruditioneque scolarium foret, quoscumque libros, cuiuscumque facultatis forent, idem Constantius resumeret, uelletis Cracouiam uersus remittere, si aliquis bibliopola et uenditor librorum illos suscipere uellet Cracouie, et tandem eisdem uenditis eos uobis soluere. Hinc si dominationi uestre animus est mittendi huiusmodi libros, significo me huiusmodi onus subire et quicquid iuxta scripta sepefati Constantij miseritis Cracouiam, dummodo foro tali taxabuntur per uos quod uendibiles erunt. De uenditis uestre excellentie respondebo. Insuper oro libros hic signatos in carta inclusa cum prefatis libris mittere uelitis, in leuiori foro quo fieri possit, de solucione minime hesitando. Oro denique prestantia uestra his meis scriptis noticiam mecum contrahat; duce Deo, in breui cum solus Venetias uenero, ut intendo, personalem inuicem noticiam contrahemus. Valete. Date raptim in uigilia ascensionis Domini 1506.

Iohannes Haller ciuis Cracouiensis et uenditor librorum

ibidem.

c) Constantius Cancellarius-Aldo Manutio S. P. D. Hieronymus bibliopola tuas mihi iucundissimas et expectatas literas reddidit; miror quas Leonardo Polono dedisse scribis nondum esse ad me perlatas; incuriae tabellariorum id tribuo qui saepe et negligentes sunt et perfidiosi. Multas tibi grates gratias

* De magistris 50, Tartaredum 50, Offitia Ciceronis cum commento 25, Epistole Ciceronis cum commento 25, Kalendaria 100.

debeo, pro tua in me liberalitate, quod Hieronymo mea causa libros non paucos credideris. Curabo diligenter, quod meum est officium, ut tibi ad praestitutam diem soluat. Si non recte memoria teneo, ut ais, precium quo libros graecos huc perferendos mihi uendere pollicitus uidebaris, nulla me hercule erit controuersia. Facile enim cedam tuae voluntati et commodo, quanquam audiui lucrum quod perexiguum sit et frequens, potius optabiliusque esse quam rarum et magnum. Existimabam praeterea aliquid esse indulgendum extimis regionibus, quod multum pro uectura impendatur et crebra sint uectigalia. Sin aliter tibi uidetur, tecum sentiam. Si quod perbreue et utile opusculum initiatis graeca literatura uel in oratoria uel in poesi formulis excuderes, non ab re tua esset, et multitudini consuleres, quippe quod perpauci in hoc potissimum gymnasio reperiuntur, qui uel Demosthenem uel Homerum integrum coemere possint, utriusque uero aut duos. aut tres libros facile possunt. Quare tu uideris, mihi satis est monuisse. Tale hic fundamentum in graecis literis stabiliui, ut huius institutionis memoria longo tempore sit duratura. Doleo tuis tot tantisque laboribus ad communem literatorum utilitatem ultro susceptis accessisse et litigandi molestiam iniquissimi hominis iniuria, quem etsi non noui, quisquis est, tamen ubi hoc intellexi, odio eum plusquam uatiniano sum prosecutus. Tu autem, hortor, ne cede malis, sed contra audentior ito; uinces, crede mihi, si duraueris. Non pluribus tecum agam, ne te bonis studiis occupatum ineptae orationis prolixitate magis occupem. Vale. Cracouia. Die xxiij septemb. M. D. vij.

2. Leonarda Coxe'a pochwała wydziału artium (1518). 1 (Wyjęto z Leonardi Coxi Britanni De laudibus celeberrimae Cracoviensis Academiae, octavo Idus Decembris habita Oratio Anno 1518. [Kraków u Vietora]).

...Sed vellunt aures mihi Rhetorica et Poesis timentes ne suos denique milites quos hac urbe nobilissimos fovent, silentio praeterire velim. Nunc igitur de ipsis pauca, hinc quantos et quam praestantes cultores hic habeant dicendum fore iudicavi.....

Potuisset nostra quoque genitrix suum Erasmum habere, si per iniqua nimium fata clarissimi viri huius urbis et Academiae filii Erasmus Morstin et Erasmus Beck sublati non fuissent. Quorum alter ex praeclara familia ortus, tam eximiae stirpis gloriae immortalem scientiarum addere laudem gestiebat. Alter vero sic eloquentiam cum sapientia coniunxit, tam feliciter in utraque paratissimi vir ingenii promovit, ut in sermonis lepore politissimum iurares Politianum, in sacrae vero philosophiae cultu Ficinum ipsum exsuperare diceres. Occurrunt hic quoque felicissima nobis

1 K. Morawski, Hist. Uniw. Jagiell. II 241; X. Jan Fijałek, Przekłady pism Grzegorza z Nazyanzu w Polsce, Polonia sacra n. 1 (Kraków 1918), str. 107-114.

ingenia, at saeva proh nimium parca immaturius erepta! Ioannes Schadek sacrarum litterarum professor, in arte vero poetica adeo venustus, adeo tersus ac politus, ut quibus postponeretur, vix paucos admodum reperire fuit. Ioannes Ruthenus, cuius versiculi tanta fluunt suavitate, tantoque splendent ubique decore, ut Ovidianas omnino veneres et gratias in hominis demigrasse scripta nemo quicunque de litteris iudicare possit unquam denegabit. Paulus denique Crosnensis cuius fluida et ditissima vena nequaquam ipsa priscorum erat inferior, sed iam placida composti pace quiescunt. Hos igitur in Elisiis relinquentes campis qui vivunt attingamus, verum hic me numerus obruit, nam quid faciam? quo pergam? quo me vertam? ubi non innumeri sese offerunt poetae, historici, oratores, sed ex quo non quae volumus facere permittit dies, agendum ut quimus arbitror. Duos igitur duntaxat recensebo, ex quibus facile pateat, quam vera nunc protulerim. Primus horum Ioannes Sacranus Cracoviensis ecclesiae canonicus, qui ut liberales omittam disciplinas quantum in eloquio pollet, apprime testantur piissima tanti autoris monimenta, quae profecto laudare nihil aliud esse duco, quam soli (quod aiunt) lumen addere conari. Alter vero Andreas Cricius, tam doctus, elegans, comes, in sermone lepidus, et in stilo magnificus, talis est quod si dignas pro viri meritis in medium attulero laudes ante diem clauso componet vesper olympo.

Laudandum est quantopere, conscripti patres, laudandum est hoc vestrum institutum. Qui cum nihil esse duxistis inanius verborum volubilitate, nulla subiecta sententia, nullo reconditarum artium fructu, tum nephas arbitramini maximum, tam pretiosas margaritas fimo sepelire. Quo factum est, ut apud vos ingenuae semper artes cum summo vestro honore floruerunt, semper enim ex equo fere sapientiam et eloquentiam suspexistis, hoc itaque tam sapienti moderamine, felix hoc gymnasium, externos et a vestro procul orbe semotos in sui contemplationem saepissime pellexit, siquidem ab extremis Siciliae finibus, Ioannem Silvium Amatum, Siculum, oratorem maximum attraxit qui multos hic annos politiores edocens litteras, inassueto disciplinarum abstrusiorum fomento suum identidem animum pascebat. Ab Italia quoque Constantium oratorem et poetam celeberrimum, ad hoc utriusque litteraturae non vulgariter peritum, tantis captum virtutibus sevocavit. Sed et Germani minime desunt, qui huius matris se filios constituere non dubitarunt. Primus ille Conradus Celtis, cuius lepiduli Cupidines, saepius Italorum corda suspensa tenuerunt, et admirabunda. Hunc sequitur Corvinus discipulus, tanto dignus praeceptore, et carmine qui potuit fluviorum sistere cursus, montibus auritas cantu deducere quercus. Tertium in hoc ordine locum occupat Bebelius, cuius eruditionis et ingenii praecones, vel me silente, sunt autoris opera non oratione soluta tantum, sed et pedum legibus astricta, quae nunc omnes quibus eloquii nitor placet, qui frugem cupiunt, et nocturna versant manu, versantque diurna. Dein Ven